Τεκτονικά χαράγματα στο γλυπτό διάκοσμο της Αχειροποιήτου

Ένας σημαντικός αριθμός από τα αρχιτεκτονικά γλυπτά (βάσεις, κίονες, κιονόκρανα και επιθήματα κιονοκράνων) της πρωτοβυζαντινής βασιλικής Παναγίας Αχειροποιήτου, φέρουν εγχάρακτα σύμβολα ή μονογράμματα.

Πρόκειται για τεκτονικά χαράγματα που σχετίζονται με πρωτοβυζαντινά εργαστήρια παραγωγής αρχιτεκτονικών γλυπτών, την υπογραφή ή το λογότυπο των οποίων αποτελούν. Σε αντίθεση με τα χαράγματα λατόμευσης, μεταφοράς και τοποθέτησης, που βρίσκονται κατά κανόνα σε μη ορατές θέσεις των αρχιτεκτονικών γλυπτών, τα τεκτονικά χαράγματα χαρακτηρίζονται από βαθιά γλυφή με λεπτή πρισματική σμίλη, βρίσκονται σε εμφανή σημεία των αρχιτεκτονικών γλυπτών και εντοπίζονται διάσπαρτα στον γλυπτό διάκοσμο των κτηρίων χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σχεδιασμό.

Στα αρχιτεκτονικά γλυπτά της Αχειροποιήτου έχουν εντοπιστεί διάφοροι τύποι τεκτονικών χαραγμάτων. Μια ομάδα αποτελούν τα τεκτονικά χαράγματα που συντίθενται από δύο ή τρία γράμματα σε απλή παράταξη: z ω , Π Ρ , C Ι , ΓΕ και ι є ω. Διαφορετικό τύπο τεκτονικού συμβόλου αποτελεί ο συνδυασμός εγχάρακτου σταυρού με το γράμμα βήτα: † Β. Μικρότερος σε μέγεθος από τα παραπάνω, είναι ο τύπος τεκτονικού χαράγματος που αποτελείται από μεμονωμένο γράμμα ή σύμβολο, σε δύο παραλλαγές: Ø ή Φ .

Στο σύνολό τους τα τεκτονικά χαράγματα από τον γλυπτό διάκοσμο της Αχειροποιήτου σχετίζονται με αυτοκρατορικά εργαστήρια γλυπτικής της Κωνσταντινούπολης που παρήγαγαν αρχιτεκτονικά γλυπτά για σημαντικά μνημεία των τελευταίων δεκαετιών του 5ου και των πρώτων δεκαετιών του 6ου αιώνα.

Ειδικότερα, το τεκτονικό χάραγμα z ω, που έχει παλαιότερα ερμηνευτεί ως συντομογραφημένη υπογραφή του γλύπτη Ζωσίμου ή του εργαστηρίου του, καθώς και το χαράγμα Ø ή Φ, τα οποία εντοπίζονται αρκετές φορές στα γλυπτά των κιονοστοιχιών του ισογείου, σχετίζονται με το αυτοκρατορικό εργαστήριο που εργάστηκε για την κατασκευή του γλυπτού διακόσμου της Ιουστινιάνειας Αγίας Σοφίας και του ναού των Αγίων Σεργίου και Βάκχου στην Κωνσταντινούπολη, συνδέοντας μέρος του αρχιτεκτονικού διακόσμου της Αχειροποιήτου με το συγκεκριμένο εργαστήριο γλυπτικής της πρωτεύουσας.

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης