Τα Όνειρα και οι Εφιάλτες των Αρχαίων Ελλήνων

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι μελετητές, ονειρομαντεία είναι η προφητεία του μέλλοντος η οποία έχει άμεση σχέση με την ερμηνεία των ονείρων. Ονομάζεται επίσης ονειροκριτική ή ονειρομαντική. Πώς εξηγούνται τα όνειρα από τους αρχαίους χρόνους και την λαϊκή παράδοση μέχρι τον Σίγκμουντ Φρόιντ και τον Kαρλ Γιουνγκ!..

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι μελετητές (1), ονειρομαντεία είναι η προφητεία του μέλλοντος η οποία έχει άμεση σχέση με την ερμηνεία των ονείρων. Ονομάζεται επίσης ονειροκριτική ή ονειρομαντική.

Ήδη από την αρχαιότητα ο άνθρωπος απέδιδε στα όνειρα επέμβαση του θείου και γενικά των απόκρυφων δυνάμεων. Διαμορφώθηκαν έτσι ορισμένοι τρόποι και μέθοδοι ερμηνείας των διαφόρων ονείρων και δημιουργήθηκαν ονειροκριτικά συγγράμματα. Ένα από τα αρχαιότερα είναι του σοφιστή Αντιφώντα, που ήταν σύγχρονος του Σωκράτους. Το έργο αυτό ονομαζόταν «Περί κρίσεως ονείρων».

Πολύ αργότερα, τον 2o αι. μ.Χ., ο Αρτεμιδώριος έγραψε ένα παρόμοιο έργο, που σώζεται μέχρι σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες εξάλλου είχαν προσωποποιήσει τα όνειρα. Ο Όνειρος ήταν θεός, άγγελος του Δία που τον έστελνε στους ανθρώπους όταν κοιμόνταν για να τους συμβουλέψει και να τους γνωστοποιήσει αυτά που πρόκειται να συμβούν.

Σύμφωνα με τον Ησίοδο, τα Όνειρα είναι παιδιά της Νύκτας και αδέλφια του θανάτου και του Ύπνου. Μεταγενέστεροι ποιητές έδωσαν στον θεό των ονείρων το όνομα του Μορφέα. Στην Οδύσσεια, ο Όμηρος αναφέρει τον Όνειρο ως δαίμονα του Άδη. Τα απατηλά όνειρα έβγαιναν από μια πύλη από ελεφαντόδοντο, τα αληθινά έβγαιναν από μια κεράτινη πύλη, κάτι που αναφέρει ο Βιργίλιος στην στην «Αινειάδα» (VI, 894).

Τα πνεύματα των πεθαμένων επίσης, όσο δεν είχαν φτάσει στο βασίλειο του Άδη, είχαν τη δύναμη να εμφανίζονται στον κοιμισμένο με τη μορφή ονείρου!

Ύπνος (Βρετανικό Μουσείο)

---

Γιοί του Ύπνου ή Δαίμονες του Άδη;

Μεταγενέστεροι ποιητές ονομάζουν τα όνειρα γιους του Ύπνου, και τους δίνουν χωριστά ονόματα. Ο Όνειρος, ως θεός των ονείρων, λατρευόταν μαζί με τον Ύπνο αλλά και μόνος του. Τον τιμούσαν μάλιστα ιδιαίτερα στα ονειρομαντεία και στα Ασκληπιεία, με δεδομένη την γνωστή πρακτική τους, αφού οι γιατροί των Ασκληπιείων πήγαιναν στους εγκοιμισμένους ασθενείς και έλεγαν στ’ αυτί τους τι λέει ο Ασκληπιός να πράξουν για να θεραπευθούν. Μόλις αυτοί ξυπνούσαν, διηγούνται στους γιατρούς την επιθυμία του Ασκληπιού και οι γιατροί (που ήσαν οι πραγματικοί δράστες) έκαναν δήθεν ό,τι επιθυμούσε ο Ασκληπιός για να θεραπευθούν οι ασθενείς (!!).

Ο άνθρωπος, όπως γράφει ένα ειδικό περιοδικό (2), από την αρχαιότητα έδινε μεγάλη σημασία στα όνειρα, τα οποία πίστευε ότι πολλές φορές ήταν προφητικά ή ακόμη και συμβολικά. Πολλά όνειρα έχουν συσχετιστεί με ιστορικά, αλλά και θρησκευτικά γεγονότα και έχουν περάσει στην ιστορία σαν σύμβολα και σαν θεία μηνύματα.

Από τη Βίβλο, για παράδειγμα, γνωστά είναι τα όνειρα του Φαραώ με τις εφτά παχιές και εφτά ισχνές αγελάδες που ερμήνευσε ο Ιωσήφ, ενώ ο Δανιήλ ήταν αυτός που ερμήνευσε το παράδοξο όνειρο του Ναβουχοδονόσορα!..

Μη λησμονούμε, ασφαλώς, το όνειρο του Ιακώβ, που είχε δει στον ύπνο του μια σκάλα από τη γη ως τον ουρανό, ενώ είναι γνωστό, ότι ένα όνειρο έσωσε και τον Χριστό από τη σφαγή του Ηρώδη, που προειδοποίησε τους γονείς του κι έφυγαν για την Αίγυπτο!..

Τι πίστευαν οι Αρχαίοι

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τα όνειρα προμηνύουν το μέλλον. Γι’ αυτό και υπήρχε μια ειδική κατηγορία από ιερομάντεις για την εξήγηση τους. Πίστευαν ακόμη ότι τα όνειρα τα έστελνε ο Δίας για να προειδοποιήσει τους ανθρώπους για όσα έμελλε να συμβούν στο μέλλον. Οι αρχαίοι λάτρευαν σαν θεό του ονείρου τον Μορφέα, για τον οποίο πίστευαν ότι στα όνειρα έπαιρνε ανθρώπινη μορφή, ενώ τα δύο αδέλφια του, ο Φοβήτωρ και ο Φάντασος, παρίσταναν ζώα και άψυχα αντικείμενα. Και οι τρεις ήταν παιδιά του Ύπνου, αδελφός του οποίου ήταν και ο Όνειρος, τον οποίο ο θεός Απόλλωνας έστελνε στους αρρώστους κατά τη διάρκεια του ύπνου, για να τους υποδείξει τρόπους θεραπείας. Ο Αριστοτέλης, συνεχιστής του Ιπποκράτη στην ονειρογραφία, αναφέρεται συχνά στα έργα του στον ύπνο και στα όνειρα.

Ο Πλάτων, εισηγητής του «φιλοσοφικού» ονείρου αναζητεί σύμβολα στα όνειρα διαφόρων τόπων και εποχών. Για παράδειγμα, το λιοντάρι στους ονειρικούς συνδυασμούς με τη μυθοπλαστική φαντασία συμβολίζει τη δύναμη, τον φόβο και την εξουσία. Αντίθετα οι σκύλοι, οι λύκοι και διάφορα σαρκοβόρα ζώα αντιστοιχούν στην αδικία.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν τα όνειρα και για θεραπευτικούς σκοπούς. Κατά τη διάρκεια της Εγκοιμήσεως σε κάποιο ιερό χώρο ο ασθενής δεχόταν ένα αποκαλυπτικό όνειρο το οποίο του έδειχνε και τον τρόπο θεραπείας που έπρεπε να ακολουθήσει.

Ο αποκαλυπτικός και συμβολικός χαρακτήρας των ονείρων ισχύει μέχρι και σήμερα και όλοι λίγο πολύ έχουμε ακούσει κατά καιρούς διάφορες ερμηνείες για τα όνειρα. Ερμηνείες που μπορεί να διαφέρουν από τη μία περιοχή στην άλλη. Μερικά σύμβολα όμως είναι ευρέως γνωστά, για παράδειγμα το καθαρό νερό στον ύπνο συμβολίζει την επιτυχία και τη χαρά. Το θολό νερό στεναχώρια και μπερδέματα. Tα φρέσκα και ωραία λουλούδια συμβολίζουν τη χαρά. Tα ξερά και μαραμένα δυσάρεστες καταστάσεις.

Τι λέει η επιστήμη

Με τα όνειρα ασχολήθηκαν τα νεότερα χρόνια και οι επιστήμονες, οι οποίοι από τη μεριά τους τονίζουν ότι όσο απαραίτητος είναι ο ύπνος για το σώμα μας, άλλο τόσο είναι και τα όνειρα για την ψυχή μας.

Σίγκμουντ Φρόιντ

Ο πρώτος που επιχείρησε να δώσει επιστημονική ερμηνεία στα όνειρα ήταν ο Φρόιντ, ο οποίος υποστήριξε ότι στα όνειρα ο άνθρωπος παρουσιάζεται όπως πραγματικά είναι, απελευθερωμένος από τις κοινωνικές του δεσμεύσεις. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα όνειρα αντικατοπτρίζουν τους πιο κρυφούς μας πόθους, οι οποίοι είναι ριζωμένοι από την παιδική μας ηλικία, ενώ έδωσε και ιδιαίτερη έμφαση στο ερωτικό περιεχόμενο των ονείρων

Ο Φρόιντ πίστευε ότι ο εγκέφαλος είναι χωρισμένος σε δύο περιοχές: το συνειδητό και το υποσυνείδητο. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το υποσυνείδητο περιλαμβάνει τα ένστικτα. Σε αυτό βρίσκονται θαμμένες οι επιθυμίες και οι ορμές που εκφράζονται στα όνειρα μας. Κατά τον Φρόιντ όλοι οι υγιείς άνθρωποι έχουν ως ένα σημείο απωθημένες επιθυμίες και καταναλώνουν μεγάλη πνευματική ενέργεια για να τις διατηρούν κρυμμένες στο υποσυνείδητο και τα όνειρα αποτελούν το μοναδικό σύμπτωμα που εμφανίζουν. Όταν επεξεργαζόμαστε τα όνειρα πρέπει να έχουμε υπόψη μας δύο στοιχεία: το όνειρο όπως το θυμόμαστε και αυτό που συμβολίζει.

Καρλ Γιουνγκ

0 Καρλ Γιουνγκ διαφώνησε με τον Φρόιντ ως προς την προέλευση των ονείρων. Ο Φρόιντ πίστευε ότι τα όνειρα είναι προϊόν των κρυφών καταπιεσμένων πόθων. 0 Γιουνγκ, από την άλλη, υποστήριζε ότι φανερώνουν τις μύχιες επιθυμίες και λαχτάρες μας και βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε τις υποσυνείδητες φιλοδοξίες μας και να τις υλοποιήσουμε, θεωρούσε ότι τα όνειρα είναι μηνύματα από τον εαυτό μας προς τον εαυτό μας και θα πρέπει να τα παίρνουμε σοβαρά.

Ο Φρόιντ δεν πίστευε ότι η ερμηνεία των ονείρων μπορεί να γίνει από εμάς τους ίδιους. Αντίθετα ο Γιουνγκ πίστευε ότι είναι αναγκαίο να γίνει αυτό, αφού αυτός είναι και ο σκοπός των ονείρων, δηλαδή να το καταλάβουμε. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι στην πλειοψηφία τους υιοθετούν τη θεωρία του Γιουνγκ.

Κάθε όνειρο, λοιπόν, είναι μήνυμα από τον εαυτό μας για μας και το οποίο στη συνέχεια θα πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε και να κατανοήσουμε. Δεν είναι όμως εύκολο για όλους να ερμηνεύουν τα όνειρα τους. Κάποιοι μπορούν, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι δεν θα το καταφέρουν ποτέ. Το πιο σημαντικό είναι να προσπαθήσουμε να αναλύσουμε ένα όνειρο με ηρεμία γιατί ο εκνευρισμός και η σύγχυση περιπλέκουν περισσότερο την κατάσταση.

Τι είναι τελικά το όνειρο;

Χωρίς αμφιβολία, όταν μιλάμε για όνειρο, εννοούμε την πιο τυπική μορφή ψυχικής δραστηριότητας του ανθρώπου που κοιμάται.

Οι νεότερες ψυχοφυσιολογικές έρευνες διαπιστώνουν ότι κατά μέσο όρο βλέπει κανείς τρία όνειρα, κάθε νύχτα, αν και ύστερα δεν τα θυμάται πάντα, ότι τα όνειρα διαρκούν τόσο χρόνο όσος περίπου χρειάζεται για να τα αφηγηθούμε και ότι και μερικά θηλαστικά επίσης (γάτες, σκύλοι, λιοντάρια κλπ.) έχουν στον ύπνο τους ψυχικές δραστηριότητες όμοιες με τα όνειρα του ανθρώπου.

Το όνειρο θεωρήθηκε στην αρχαιότητα φαινόμενο εξωανθρώπινης προέλευσης (και σήμερα ακόμα χρησιμοποιείται η έκφραση κόσμος των ονείρων) πολύ σημαντικό και συγχρόνως μυστηριώδες (3), ενώ στον Μεσαίωνα δεν τους έδιναν μεγάλη σημασία, σαν να ήταν μια ψυχική δραστηριότητα ταπεινωτική και αμαρτωλή.

Ο ρόλος της Ψυχανάλυσης

Η ψυχανάλυση ήταν η πρώτη ψυχολογική σχολή που μελέτησε επιστημονικά τη σημασία του, και η ανάλυση του ο. είναι βασικό τμήμα της ψυχαναλυτικής θεραπευτικής. Διακρίνεται στο όνειρο το φανερό περιεχόμενο, δηλαδή εκείνο που θυμάται κανείς, από το αφανές περιεχόμενο, δηλαδή τις αληθινές αλλά άγνωστες αιτίες που το έχουν προκαλέσει. Σπάνια μόνο τα περιεχόμενα αυτά συμπίπτουν. Αυτό μπορεί να συμβεί στα μικρά παιδιά, όταν η αίσθηση της πραγματικότητας και άλλες λειτουργίες του Εγώ δεν είναι ακόμα αρκετά ανεπτυγμένες (4) ή και στους ενήλικους, που υφίστανται πολύ έντονες στερήσεις (5).

Γενικά όμως το αφανές περιεχόμενο του ονείρου μπορεί να αποκαλυφτεί μόνο με ειδικές διαδικασίες, γιατί το φανερό περιεχόμενο αποτελείται από σειρά συμβόλων που, εξαιτίας της λογοκριτικής λειτουργίας ή άλλων παραμορφώσεων που παράγονται από την ονειρική κατάσταση, είναι πολύ απομακρυσμένα από το αφανές περιεχόμενο (6).

Τα σύμβολα αυτά μπορούν να έχουν αξία αποκλειστικά για ένα δεδομένο άτομο, όπως στην παραπάνω περίπτωση, ή, σύμφωνα με τη γνώμη μερικών ψυχαναλυτών, μπορούν να έχουν καθολική σημασία, σαν να αποτελούσαν έναν κώδικα που ισχύει για όλους τους ανθρώπους.

Ο Φρόυντ, που ασχολήθηκε με το όνειρο, και για τον οποίον μιλήσαμε ήδη, σε πολλές επιστημονικές εργασίες του, διατύπωσε τρεις αρχές για τα χαρακτηριστικά του φαινόμενου :

1. Το όνειρο είναι ο φύλακας του ύπνου,

2. είναι η πραγματοποίηση μιας επιθυμίας και

3. επαναλαμβάνει στην περίπτωση του σύγχρονου ανθρώπου τον τρόπο σκέψης των πρωτογόνων.

Είναι αλήθεια ότι με το όνειρο «δικαιώνονται» συχνά εξωτερικοί ή εσωτερικοί ερεθισμοί του οργανισμού που θα οδηγούσαν στο ξύπνημα (7). Τα παραδείγματα που αναφέρονται παραπάνω και η καθημερινή εμπειρία του καθενός επιβεβαιώνουν τη δεύτερη αρχή, ακόμα και αν καμιά φορά τα όνειρα βρίσκονται σε επιφανειακή αντίθεση με την πραγματοποίηση μιας επιθυμίας (8).

Στις περιπτώσεις αυτές η κυριαρχούσα ανάγκη που εκφράζεται στο όνειρα είναι η ανάγκη μιας τιμωρίας και αποτελεί μια ένδειξη ηθικού μαζοχισμού του ονειρευόμενου. Η τρίτη φροϋδική αρχή μπορεί χονδρικά να επιβεβαιωθεί όταν λάβουμε υπόψη τη συγκινησιακή υφή του oνείρου, αινιγματική ή με ακραίες καταστάσεις, ανάλογα με τις περιπτώσεις, καθώς και το παράλογο των περιεχομένων του.

Κλείνοντας, θα αποφύγουμε να αναλύσουμε τον όρο «ονείρωξη» (9), που ορισμένοι δήθεν επιστήμονες και παραψυχολόγοι ή κάποιοι αγύρτες μυστικιστές και αποκρυφιστές (10), εκμεταλλεύονται τους ασθενείς προς άγραν πελατών με απώτερο σκοπό την δική τους (σεξουαλική, ως επί το πλείστον) ικανοποίηση!..

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλέπε εγκυκλοπαίδεια «Δομή».

2. Ίδε : «Το λεξικό των ονείρων», σε ειδική έκδοση του περιοδικού «ΤV Έθνος» της εφημερίδας «Έθνος της Κυριακής», της 5ης Mαρτίου 2006.

3. Αξίζει να αναφερθούν οι οιωνοσκόποι που εξηγούσαν τα όνειρα, όπως γράφουμε και στο έργο μας «Οι Προφητείες του Ελληνισμού».

4. Για παράδειγμα, ένα παιδί δύο ετών, που υποχρεώθηκε με δυσφορία του να στερηθεί ένα κομμάτι τούρτα, ονειρεύεται τη νύχτα ότι την καταβροχθίζει ολόκληρη!

5. Για παράδειγμα, φυλακισμένοι που ονειρεύονται διαρκώς ότι περπατούν σε μεγάλες πεδιάδες.

6. Ένας υπάλληλος, για παράδειγμα, που δεν μπορεί να υποφέρει τους συναδέλφους του στο γραφείο μπορεί να ονειρευτεί ότι έχει αηδιαστικά έντομα στο κρεβάτι του και ότι απαλλάσσεται από αυτά με ένα εντομοκτόνο!

7. Για παράδειγμα, το χτύπημα μιας πόρτας μπορεί να ξυπνήσει έναν που κοιμάται, αν περιληφθεί στο όνειρο μιας κυνηγετικής περιπέτειας!

8. Ένας άνθρωπος, για παράδειγμα, όταν ονειρεύεται ότι τον κακομεταχειρίζονται!

9. Στην ιατρική, ο όρος ονείρωξη σημαίνει την εκσπερμάτωση στη διάρκεια του ύπνου, που συχνά συμβαίνει σε συνδυασμό με κάποιο όνειρο σεξουαλικού περιεχομένου. Είναι όμως δυνατό να οφείλεται και σε νευρική υπερδιέγερση, αυνανισμό ή παρατεταμένη εγκράτεια.

10. Σ’ αυτούς δεν εντάσσονται, ασφαλώς, σοβαροί άνθρωποι άσχετα αν υιοθετούν τον μυστικισμό ή αποκρυφισμό.