Οι καλύτερες (και οι χειρότερες) ιδέες του Πλάτωνα θα σας εκπλήξουν

Άγαλμα του Πλάτωνα στο κέντρο της Αθήνας, σήμερα. Εικόνα: Δημόσιος Τομέας.

---

Ο Πλάτωνας ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς στοχαστές στην ιστορία της φιλοσοφίας. Οι έννοιες του Πλάτωνα έθεσαν τις βάσεις για την αρχαία Ελληνική και τη δυτική φιλοσοφία και εξακολουθούν να θεωρούνται με τεράστια επιρροή μέχρι σήμερα.

Οι συνεισφορές του είναι εύκολα αναγνωρίσιμες σε όλη την εκπαίδευση, την πολιτική, την ηθική, την επιστημολογία και την ψυχολογία. Ο στοχαστής του εικοστού αιώνα, ο Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ, περιέγραψε κάποτε την ευρωπαϊκή φιλοσοφία ως «μια σειρά υποσημειώσεων προς τον Πλάτωνα». Ενώ πολλές από τις έννοιες του Πλάτωνα είναι αναμφισβήτητα κρίσιμες για την πρόοδο της δυτικής φιλοσοφίας, υπάρχουν και ορισμένες από τις ιδέες του που δεν είναι και οι καλύτερες.

Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές από τις καλύτερες και χειρότερες ιδέες που βρέθηκαν στη φιλοσοφία του Πλάτωνα.

Οι καλύτερες ιδέες του Πλάτωνα

Η θεωρία των μορφών

Ο Πλάτων καθιέρωσε μια σημαντική διαφορά μεταξύ αυτού που μπορούμε να αντιληφθούμε μέσω των αισθήσεων και αυτού που μπορούμε να αντιληφθούμε μέσω της λογικής. Περιέγραψε το τελευταίο ως «μορφές».

Για τον Πλάτωνα, οι «μορφές» σε συνδυασμό με τη γλώσσα δημιουργούν τη βάση της επιστημονικής γνώσης.

Ο Πλάτων πίστευε ότι τα φαινόμενα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις είναι οι συνεχείς αλλαγές των ιδανικών «μορφών» που μπορούν να γίνουν αντιληπτές μόνο με τη λογική. Στον κόσμο του Πλάτωνα υπάρχει ένα καθολικό, μοναδικό «ιδανικό» μιας δομής όπως ένα σπίτι, και τα σπίτια που βλέπουμε στην καθημερινή μας εμπειρία είναι μόνο απτές εκδηλώσεις αυτού του ιδανικού - εκδηλώσεις που υπόκεινται σε αλλαγές.

Ο Πλάτων προέτρεψε τους φιλοσόφους να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τον ιδανικό κόσμο. Αυτό που μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας δεν μένει ποτέ, ενώ στον κόσμο των ιδεών και των «μορφών», τα πάντα είναι αμετάβλητα και αιώνια όπως η ψυχή.

Κυβερνήσεις με επίκεντρο τη δικαιοσύνη

Το μοντέλο της Δημοκρατίας του Πλάτωνα βασίζεται στη δικαιοσύνη. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι η αναζήτηση της δικαιοσύνης πρέπει να είναι ο κύριος σκοπός κάθε ηγεμόνα. Πίστευε επίσης ότι η διακυβέρνηση ήταν ένα είδος τέχνης όπως η ζωγραφική ή η λογοτεχνία και ότι η τέχνη της καλής διακυβέρνησης απαιτεί καλή λογική ή διακριτική ερμηνεία των «μορφών».

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Πλάτων επινόησε το επίθετο του «φιλόσοφου βασιλιά». Πίστευε ότι ένας ηγεμόνας πρέπει να έχει τη διανοητική ικανότητα ενός στοχαστή για να κυβερνά σωστά.

Ο Πλάτων ταξίδεψε δύο φορές στις Συρακούσες της Σικελίας σε μια προσπάθεια να κάνει πράξη το φιλοσοφικό του έργο και να αποδείξει ότι ήταν μια βιώσιμη μορφή διακυβέρνησης. Αντιμετώπισε ωστόσο την αντίθεση και διέφυγε κρυφά πίσω στην Ελλάδα.

Οι χειρότερες ιδέες του Πλάτωνα

Οι απόψεις του Πλάτωνα για τις γυναίκες

Ο Πλάτωνας έχει εξαιρετικά μικτές και ασυνεπείς απόψεις για το πώς πρέπει να λειτουργούν οι γυναίκες στα συστήματα διακυβέρνησης. Αν και πίστευε ότι οι γυναίκες ήταν δίκαιες και μπορούσαν να βοηθήσουν στις κυβερνητικές διαδικασίες, τις συνέκρινε και με παιδιά.

Ο Πλάτων χλεύασε επίσης τη βιολογία των γυναικών ότι επηρεάζει την ικανότητά τους να σκέφτονται λογικά, λέγοντας ότι το σώμα τους ήταν παρόμοιο με ένα «επαναστατικό ζώο χωρίς λόγο», οδηγούμενο από την όρεξή του. Όρισε το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα ως «ζώο πρόθυμο να τεκνοποιήσει».

Για τον Πλάτωνα, το γυναικείο σώμα είχε τη δική του ζωή: «αν η μήτρα παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να παράγει καρπούς, ερεθίζεται και περιπλανιέται σε όλο το σώμα, κλείνει τη δίοδο του αέρα, εμποδίζει την αναπνοή, θέτει το σώμα σε κίνδυνο και γεννά χιλιάδες ασθένειες».

Τέτοιες λανθασμένες ιδέες για το γυναικείο σώμα ήταν ευρέως διαδεδομένες μεταξύ των στοχαστών της εποχής. Ακόμη και ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής, έγραψε στην Πραγματεία του για τις Γυναικείες Ασθένειες για κάτι που ονόμασε «υστερική ασφυξία», μια αναπνευστική ασθένεια που εμφανίστηκε όταν η μήτρα μετανάστευσε στο άνω μέρος της κοιλιάς αναζητώντας υγρό.

“Δίποδα χωρίς πούπουλα”

Μία από τις ιδέες του Πλάτωνα που έχασε τελείως το σημάδι ήταν η προσπάθειά του να κατηγοριοποιήσει τους ανθρώπους με πτηνά, ονομάζοντάς τους «δίποδα χωρίς πούπουλα».

Σύμφωνα με το μύθο, ο Διογένης ο Σινώπης, ο περίφημος «κυνικός» της Αρχαίας Ελλάδας, θύμωσε με την ταξινόμηση του Πλάτωνα που συνέκρινε τους ανθρώπους με τα πουλιά. Ο Διογένης αποφάσισε να μαδήσει έναν κόκορα και να τον πάει σε μια από τις τάξεις του Πλάτωνα όπου διακήρυξε «εδώ είναι ο άνθρωπος του Πλάτωνα».

Η λογική του Πλάτωνα για τη συσχέτιση των ανθρώπων με τα πουλιά ήταν η ικανότητα και των δύο να κυριαρχούν στη συντονισμένη κίνηση.

Πλατωνική Ακαδημία Αθηνών

Η Πλατωνική Ακαδημία Αθηνών ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα γύρω στο 387 π.Χ. Η ακαδημία, η οποία καταστράφηκε κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, στη συνέχεια ξαναχτίστηκε το 410 μ.Χ. Η Ακαδημία τελικά έκλεισε οριστικά από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 529 μ.Χ. Το σχολείο ήταν αφιερωμένο στη μελέτη της γνώσης, των μαθηματικών, της ιατρικής, της ρητορικής και της αστρονομίας.

Η Πλατωνική Ακαδημία είχε τρεις αξιόλογες περιόδους. Η πρώτη από αυτές τις περιόδους ήταν η αρχαία ακαδημία, αποτελούμενη από τους μαθητές που ήταν πιο κοντά στον Πλάτωνα μέχρι το 260 π.Χ. Ακολούθησαν στενά τη σχολή σκέψης που επινόησε ο δάσκαλός τους, δηλαδή ότι η γνώση βασίζεται σε δικαιολογημένες, αληθινές πεποιθήσεις.

Η Μέση Ακαδημία ήταν η δεύτερη από αυτές τις περιόδους και ιδρύθηκε το 244 π.Χ. Χαρακτηρίστηκε από την επιστροφή στη σκέψη του Σωκράτη, αποτελώντας μια νέα απόσταση από την αρχική σκέψη του Πλάτωνα. Κυριάρχησε η ειρωνεία, ο σκεπτικισμός, η αμφιβολία και η ανάκριση.

Η Νέα Ακαδημία ήταν η τελευταία από τις τρεις περιόδους και ξεκίνησε γύρω στο 160 π.Χ. Εκπροσωπούμενη από τον Καρνεάδη τον Κυρηναίο και τον Φίλων της Λάρισας, αυτή η επανάληψη της ακαδημίας δίδασκε ότι δεν μπορεί κανείς να έχει οριστική γνώση ενός αποτελέσματος αφού είναι αδύνατο να έχει απόλυτη βεβαιότητα ή αβεβαιότητα.

Ο πιο διάσημος μαθητής του Πλάτωνα ήταν ο Αριστοτέλης.