Ο Ελληνικός μύθος πίσω από τη λέξη "Tantalize"

Η αγγλική λέξη «tantalize» προέρχεται από τον Ελληνικό μύθο του Ταντάλου. Πίνακας του Giovan Battista Langetti. Εικόνα: Δημόσιος Τομέας

---

Η αγγλική λέξη «tantalize», που σημαίνει να βασανίζει κάποιον δείχνοντάς του κάτι που επιθυμεί αλλά δεν μπορεί να έχει, προέρχεται από τον Ελληνικό μύθο του Ταντάλου.

Ο Τάνταλος υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικότερα πρόσωπα θείας και αιώνιας καταδίκης στην Ελληνική Μυθολογία, δια του οποίου και στηλιτεύτηκε η αμφισβήτηση προς ότι το «Θείο» και «Ιερό».

Συγκεκριμένα ο Τάνταλος φέρονταν ως Βασιλεύς της Φρυγίας με έδρα την Σίπυλο. Ήταν εξαιρετικά πλούσιος.

Ήταν γιος του Δία ή του Τμώλου και της Πλουτώς, πατέρας της Νιόβης, του Πέλοπα από την Διώνη και του Βροτέα. Ο Τάνταλος λοιπόν ως γιος της Πλουτούς (= της αφθονίας) έφθασε να θεωρείται φίλος και ομοτράπεζος των Ολύμπιων Θεών όπου εκ της απληστίας του υπέκλεψε νέκταρ και αμβροσία, που μετέφερε στ΄ ανάκτορό του.

Παράλληλα δε προσπάθησε να μεταδώσει μυστικά των Θεών στους ανθρώπους. Εκείνο όμως που αποτέλεσε το φρικαλέο των πράξεών του ήταν που ήθελε να διαπιστώσει αν οι Ολύμπιοι θεοί θα μπορούσαν να εξαπατηθούν! Για τον σκοπό αυτό έφθασε στο σημείο να σφάξει τον πρωτότοκο γιο του και να τον προσφέρει σε γεύμα σ΄ αυτούς.

Λέγεται πως μόνο η θεά Δήμητρα απορροφημένη στη θλίψη της από την απώλεια της κόρης της Περσεφόνης έφαγε τμήμα από τον βραχίονα του παιδιού, οι δε άλλοι θεοί που αντελήφθησαν το ανόσιο έγκλημα του παιδοκτόνου Ταντάλου, ανέστησαν τον Πέλοπα, αποκατέστησαν τον ακρωτηριασμό του. Με εντολή του Δία συγκεντρώθηκαν τα μέλη του Πέλοπα και ξαναβράστηκαν.

Μέσα από το λέβητα ξεπήδησε ο Πέλοπας ξανά ζωντανός και αρτιμελής και πιο ωραίος απ' ότι ήταν προηγουμένως. Η θεά Δήμητρα φρόντισε να αντικαταστήσει τον ώμο του με ελεφαντόδοντο, επειδή ήδη τον είχε φάει. Η σφυρηλάτηση του ελεφαντόδοντου έγινε από τον Ήφαιστο.

Οι θεοί τιμώρησαν τον Τάνταλο με αιώνια τιμωρία, επειδή τόλμησε να τους βάλει σε δοκιμασία. Σύμφωνα με τον Όμηρο η επιβληθείσα θεία και αιώνια καταδίκη του ήταν η ακόλουθη: Αφού κεραυνοβολήθηκε από τον πατέρα των θεών Δία (=θανατώθηκε) κατήλθε στον Άδη όπου κατ΄ εντολή των θεών, διατηρουμένων των έμβιων αναγκών, τοποθετήθηκε σε λάκκο γεμάτο νερό κάτω ακριβώς από κλώνους δένδρων κατάφορτων με ποικίλους καρπούς (αφθονία).

Πεινώντας όμως και διψώντας αφόρητα μόλις άπλωνε το χέρι του να κόψει καρπούς οι κλάδοι ανέρχονταν αμέσως σε μεγάλο ύψος, όταν δε έσκυβε να πιει νερό αυτό εξαφανιζόταν ή απομακρύνονταν από τα πόδια του. Αυτή η καταδίκη του σε αιώνια δίψα και πείνα έμεινε παροιμιώδης. Η θεία και αιώνια αυτή τιμωρία έμεινε περισσότερο γνωστή ως «μαρτύριο του Ταντάλου». Κατά τον Παυσανία, ο τάφος του Ταντάλου βρισκόταν στο όρος Σίπυλο.

Ο αρχαίος Έλληνας ζωγράφος Πολύγνωτος σε πίνακά του απεικόνισε αυτό το μαρτύριο. Επίσης διασώθηκε η εικόνα του μαρτυρίου αυτού σε γλυπτή σαρκοφάγο που φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο του Βατικανού στην οποία και συνυπάρχουν τα επίσης μαρτύρια του Σίσυφου και του Ιξίονα. Τέλος το αυτό μαρτύριο φέρεται σε παράσταση σε αγγείο στο Μουσείο του Μονάχου.

Επίσης, το όνομα του Ταντάλου φέρει ο αστεροειδής 2102 Τάνταλος (2102 Tantalus), που ανακαλύφθηκε το 1975 από τον C. Kowal.

Ακόμη, το χημικό στοιχείο Ταντάλιο με ατομικό αριθμό 73 που ανακαλύφθηκε το 1802 από τον Σουηδό ερευνητή Άντερς Έκεμπεργκ (Anders Ekeberg) πήρε το όνομα του από αυτό το μυθικό πρόσωπο.

Παραλλαγές του μύθου

Σύμφωνα με μία παραλλαγή του μύθου όταν κάποτε ο Τάνταλος κάλεσε τους θεούς σε δείπνο στη Σίπυλο, ο Ποσειδώνας ερωτεύτηκε τον Πέλοπα και τον πήρε μαζί του κρυφά στον Όλυμπο. Επειδή όμως ο Πέλοπας απουσίαζε από τη Σίπυλο και δεν μπορούσαν να τον βρουν κάποιος μοχθηρός γείτονας είπε ότι τον είχαν σφάξει και τον είχαν δώσει στους θεούς, για να τον φάνε. Ο Τάνταλος από αλαζονεία έκλεψε νέκταρ και αμβροσία και τα έδωσε στους ανθρώπους. Οι θεοί εξοργίστηκαν από αυτό το γεγονός και έδιωξαν τον Πέλοπα από τον Όλυμπο και τον έστειλαν πίσω στους απλούς ανθρώπους. Ο ίδιος ο Δίας κρέμασε πάνω από το κεφάλι του Ταντάλου μία μεγάλη πέτρα, που ανά πάσα στιγμή υπήρχε κίνδυνος να πέσει πάνω του.

Σύμφωνα με μία άλλη παραλλαγή του μύθου ο Δίας κάποτε υποσχέθηκε στον Τάνταλο να του δώσει ό,τι ήθελε. Ο Τάνταλος του ζήτησε να ζει μία επίγεια ζωή όπως ζούσαν οι θεοί στον Όλυμπο. Ο Δίας εξοργίστηκε με αυτή την επιθυμία του Ταντάλου, αλλά επειδή του το είχε υποσχεθεί, του πραγματοποίησε την επιθυμία. Ωστόσο, κρέμασε μία πέτρα πάνω στο κεφάλι του Ταντάλου ώστε να μην μπορεί να απολαμβάνει τα υλικά αγαθά, που διέθετε. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος προσπαθεί να μοιάσει στους θεούς συνιστά ύβρι, που οδηγεί στην τιμωρία του ανθρώπου από τους θεούς.

Σύμφωνα με μία άλλη παραλλαγή του μύθου ο Τάνταλος ήταν συνένοχος για την κλοπή από τον Πανδάρεο ενός χρυσού σκύλου, που ήταν φύλακας ενός ιερού του Δία στην Κρήτη. Ο Πανδάρεος, αφού έκλεψε το χρυσό σκύλο, πήγε στη Φρυγία στο όρος Σίπυλο και παρέδωσε στον Τάνταλο τον σκύλο, για να τον φυλάξει. Ο Ερμής, που έψαχνε να βρει τον κλέφτη κατ' εντολή του Δία, βρήκε τον Τάνταλο, αλλά ο τελευταίος ορκίστηκε ότι δεν ήξερε κάτι σχετικά με την κλοπή. Αργότερα όταν επέστρεψε ο Πανδάρεος και ήθελε να πάρει τον σκύλο, ο Τάνταλος ορκίστηκε ότι δεν τον είχε στην κατοχή του. Τελικά ο Ερμής βρήκε τον σκύλο και τον επέστρεψε στο Δία. Ο Δίας εξοργίστηκε και καταπλάκωσε τον Τάνταλο κάτω από το όρος Σίπυλο. Σύμφωνα με το μύθο ο Δίας μετέτρεψε τον Πανδάρεο σε πέτρα ή κατά μία άλλη εκδοχή τον άφησε αρχικά να πάει στην Αθήνα και στη Σικελία και αργότερα τον σκότωσε και αυτόν και τη γυναίκα του.

Αυτή η ταλαιπωρία της βαθιάς λαχτάρας για κάτι που δεν είναι εφικτό μας δίνει τη λέξη «tantalize» στα αγγλικά.

Ακόμη και οι αρχαίοι Έλληνες ανέπτυξαν μια φράση βασισμένη στον εμβληματικό μύθο. Στην αρχαιότητα, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη φράση «Τανταλειακή τιμωρία» ή «Ταντάλειοι τιμωρίαι» στα αρχαία Ελληνικά, για να αναφερθούν σε ανθρώπους που είχαν άφθονες πολυτέλειες αλλά δεν μπορούσαν ποτέ να τις εκτιμήσουν ή να τις χρησιμοποιήσουν πλήρως.