Νεάιρα: Η Αθηναία σκλάβος που μεγάλωσε ως εταίρα

Το σκλαβοπάζαρο (The Slave Market), πίνακας του Gustave Boulanger. Δημόσιος τομέας

Η Νεάιρα ήταν μία σκλάβος από τον τέταρτο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα, της οποίας η ζωή είναι σημαντική και θλιβερή. Τέθηκε σε δίκη, όπου συνελήφθη εν μέσω μικροπολιτικών, σεξουαλικών σκανδάλων και προσωπικών βεντετών.

Οι αρχαίοι κόσμοι της Ελλάδας και της Ρώμης δεν ήταν ίσως ποτέ τόσο δημοφιλείς όσο είναι σήμερα. Υπάρχουν πολλές τηλεοπτικές σειρές και μεμονωμένα ντοκιμαντέρ που καλύπτουν τόσο τις προοπτικές της «μεγάλης εικόνας» όσο και τις ιστορίες των απλών ανθρώπων.

Η Νεάιρα ήταν μια γυναίκα από την Αθήνα του τέταρτου αιώνα π.Χ., της οποίας η ζωή είναι σημαντική και θλιβερή—άξια να τη θυμόμαστε—αλλά μπορεί να μην εμφανιστεί ποτέ σε μια γυαλιστερή βιογραφική ταινία.

Πιθανώς γεννημένη στην Κόρινθο, ένα μέρος όπου έζησε τουλάχιστον από νεαρή ηλικία, η Νεάρα μεγάλωσε σε έναν οίκο ανοχής την Νικαρέτε. Η Νικαρέτε εκπαίδευε τα κορίτσια που αγόραζε ώστε να γίνουν εταίρες, αποκαλώντας κόρες της για να αυξήσει την τιμή που θα πλήρωναν οι πελάτες της.

Η δύσκολη θέση της ήταν το αποτέλεσμα της υποδούλωσης της στο Νικαρέτε. Αν και δεν γνωρίζουμε τον λόγο για αυτό, γνωρίζουμε ότι τα νεογνά ήταν κοινά στην αρχαιότητα. Οι γονείς της μικρής Νεάιρας, για κάποιον λόγο, την άφησαν στη μοίρα της να πεθάνει από έκθεση ή να την περισυλλέξει κάποιος άγνωστος.

Οι αρχαίες πηγές αποκαλύπτουν τη ζωή της Νεάιρας στον οίκο ανοχής. Σε μια νομική ομιλία του Αθηναίου πολιτικού Απολλόδωρου, παρέχεται η εξής περιγραφή:

Ομιλία κατά Νεάιρα

Ο λόγος Κατά Νεάιρα είναι η πηγή των περισσότερων λεπτομερειών της βιογραφίας της Νεάιρας. Αφορά μια υπόθεση που ασκήθηκε εναντίον της Νεάιρας όταν ήταν περίπου πενήντα από τον γαμπρό του Απολλόδωρου Θεόμνηστο, αν και εκτός από μια σύντομη εισαγωγή της υπόθεσης που έκανε ο Θεομνήστος, ο Απολλόδωρος εκφώνησε ολόκληρη την ομιλία. Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από την κατηγορία ότι η Νεάιρα, μια αλλοδαπή, παντρεύτηκε έναν Αθηναίο υπήκοο, και ότι προσπαθούσε να περάσει τα δικά της παιδιά για Αθηναίους πολίτες.

Ενώ η ομιλία περιστρέφεται γύρω από τη ζωή της Νεάιρας, αυτό έχει μικρή σημασία για την ουσία των κατηγοριών. Οι λεπτομέρειες φαίνεται να είναι μέρος της ομιλίας με την ελπίδα ότι οι σατανικές κατηγορίες θα κρύψουν την αδυναμία της υπόθεσης του Απολλόδωρου. Η ακρίβεια των στοιχείων που δίνονται στην ομιλία έχει αμφισβητηθεί και είναι γνωστό ότι περιέχει ψέματα και ανακρίβειες. Παρόλα αυτά, η ομιλία μας λέει πολλά για τη ζωή μιας καταξιωμένης εταίρας και είναι εξαιρετικά πολύτιμη για τους ιστορικούς ως πηγή για τη ζωή των γυναικών στην κλασική Ελλάδα. Πράγματι, είναι η πιο αξιόπιστη υπάρχουσα πηγή μας για την πορνεία στον κλασικό κόσμο και μια από τις καλύτερες πηγές μας για τη ζωή των γυναικών και τις σχέσεις των φύλων γενικά για την περίοδο.

Φεύγοντας από το Νικαρέτε και την Κόρινθο

Γύρω στο 376 π.Χ., ο Τιμανορίδας της Κορίνθου και ο Ευκράτης από τη Λευκάδα πλήρωσαν τριάντα μίνες για να αγοράσουν τη Νεάιρα από τη Νικαρέτε. Όταν οι άνδρες αργότερα παντρεύτηκαν, συμφώνησαν να αφήσουν τη Νεάιρα να αγοράσει την ελευθερία της για είκοσι μίνες, κάτι που, με τη βοήθεια δώρων και δανείων από τους πρώην πελάτες της, έκανε. Ως μέρος αυτής της συμφωνίας, η Νεάιρα συμφώνησε να μην εργάζεται πλέον ως πόρνη στην Κόρινθο και έτσι έφυγε από την πόλη για την Αθήνα με τον Φρύνιον, ο οποίος την είχε βοηθήσει να αγοράσει την ελευθερία της.

Η Νεάιρα ζούσε σίγουρα με τον Φρύνιον στην Αθήνα το 373 π.Χ., όταν την πήγε σε ένα γλέντι που έδωσε ο στρατηγός Χαβρίας για να γιορτάσει τη νίκη του στους Πυθίους Αγώνες. Κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής, λέει ο Απολλόδωρος, η Νεάιρα δέχθηκε σεξουαλική επίθεση από τους καλεσμένους και τους σκλάβους του Χαβρία ενώ ήταν μεθυσμένη και κοιμόταν. Εξαιτίας αυτής και άλλης κακομεταχείρισης από τον Φρύνιον, το 372 π.Χ., η Νεάιρα εγκατέλειψε το σπίτι του και πήγε στα Μέγαρα, παίρνοντας μαζί της τα ρούχα και τα κοσμήματά της, δύο υπηρέτριες και άλλα υπάρχοντα του Φρυνίωνα.

Η ζωή με τον Στέφανο

Στα Μέγαρα η Νεάιρα συνέχισε να εργάζεται ως εταίρα και το 371 γνώρισε τον Στέφανο. Ο Στέφανος προσφέρθηκε να ενεργήσει ως προστάτης της αν επέστρεφε μαζί του στην Αθήνα. Ο Απολλόδωρος ισχυρίζεται ότι μαζί της έφερε δύο γιους και μια κόρη στην Αθήνα, αλλά οι σύγχρονοι σχολιαστές έχουν καταλήξει σε μεγάλο βαθμό στο συμπέρασμα ότι οι εν λόγω γιοι ήταν στην πραγματικότητα αυτοί του Στεφάνου, από μια Αθηναία. Πράγματι, ο Christopher Carey επισημαίνει ότι ένας από τους γιους, τουλάχιστον, ήταν πιθανώς νόμιμος γιος του Στέφανου, ονομαζόμενος από τον πατέρα του, και ο John Buckler σημειώνει ότι ο Απολλόδωρος αντιφάσκει με το αν οι υποτιθέμενοι γιοι της Νεάιρας ήταν δικοί της από άλλον άντρα, ή από τον Στέφανο.

Ο Φρυνίων έμαθε ότι η Νεάιρα ήταν πίσω στην Αθήνα και προσπάθησε να την πάρει πίσω από τον Στέφανο. Ο Στέφανος αντιστάθηκε, ισχυριζόμενος ότι, καθώς η Νεάιρα ήταν ελεύθερη γυναίκα, δεν είχε κανένα δικαίωμα, μια αξίωση την οποία ο Φρύνιος προσέφυγε στο δικαστήριο, αν και πείστηκε να διευθετήσει την υπόθεση με διαιτησία. Οι διαιτητές αποφάσισαν ότι η Νεάιρα ήταν πράγματι ελεύθερη, αν και αυτή ήταν μια εξαιρετικά ασυνήθιστη απόφαση σε μια κοινωνία όπου όλες οι γυναίκες πολίτες, τουλάχιστον, είχαν έναν κύριο. Παρά αυτό το ασυνήθιστο επίπεδο ελευθερίας, ωστόσο, η Νεάιρα αναγκάστηκε να μοιράσει τον χρόνο της μεταξύ των δύο ανδρών όπως συμφώνησαν.

Κάπου μεταξύ 343 και 340 π.Χ., η Νεάιρα προσήχθη σε δίκη από τον Θεόμνηστο για λογαριασμό του πεθερού του Απολλόδωρου, κατηγορούμενη για ξενία (που εκπροσωπούσε τον εαυτό της ως πολίτη ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν). Αν καταδικαζόταν, η μέγιστη ποινή που αντιμετώπιζε η Νεάιρα ήταν να πουληθεί ως σκλάβα και να πουληθεί η περιουσία της. Η ίδια η Νεάιρα δεν θα είχε επιτραπεί να μιλήσει στη δίκη της, αν και πιθανότατα ήταν παρούσα.

Το μόνο σωζόμενο αρχείο της δίκης είναι η ομιλία του Θεομνήστου και του Απολλόδωρου κατά της Νεάιρας και του Στέφανου και το αποτέλεσμα είναι άγνωστο. Δεν υπάρχουν αρχεία για τη Νεάιρα μετά τη δίκη. Οι σύγχρονοι σχολιαστές έχουν σημειώσει τις αδυναμίες στα επιχειρήματα του Απολλόδωρου, αν και το αποτέλεσμα μιας Αθηναϊκής δίκης εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το τι θα μπορούσαν οι εμπλεκόμενοι να πείσουν τους ενόρκους να αποδεχθούν.

Το έγγραφο που είναι γνωστό ως «Against Neaera» είναι το μόνο αρχείο που έχουμε για αυτήν την (σχεδόν) κρυμμένη γυναίκα. Μας προτρέπει να θυμηθούμε. Και είναι σημαντικό να θυμάστε τη Νεάιρα.