Ναυμαχία της Αμοργού: Το τέλος της Αθηναϊκής ναυτικής κυριαρχίας

Το καλοκαίρι του 324 π.Χ στην Ολυμπία ο απεσταλμένος του Μεγ. Αλεξάνδρου έκανε μια δυσάρεστη ανακοίνωση στους Έλληνες που είχαν συγκεντρωθεί για τους αγώνες της 114ης Ολυμπιάδας. Ήταν επιθυμία του βασιλέα, όπως όλες οι Ελληνικές πόλεις επαναφέρουν τους εξόριστους, επιστρέφοντας την ιθαγένεια και τα εδάφη τους.

Το Διάταγμα των Εξορίστων αποσκοπούσε στην αναχαίτιση των μισθοφόρων που κατέκλυζαν τις νέες κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, αλλά παραβίαζε την αυτονομία των Ελληνικών πόλεων – κρατών. Ο Αλέξανδρος παρέβλεπε ότι ήσαν νόμιμοι σύμμαχοί του, αφού όντας αφοσιωμένος στις αυτοκρατορικές πρωτεύουσες στη Σούσα και την Βαβυλώνα, οι Ελληνικές πόλεις δεν αποτελούσαν τίποτα περισσότερο από μακρινά θέματα. Για να παράσχει ένα είδος νομικής βάσης στην αυταρχική πράξη του, δήλωσε στους Έλληνες ότι πλέον μπορούσαν να τον προσκυνούν ως θεό.

Προτομή του Δημοσθένη. Μαρμάρινο, Ρωμαϊκό έργο τέχνης, εμπνευσμένο από χάλκινο άγαλμα του Πολύευκτου (περ. 280 π.Χ.) που βρέθηκε στην Ιταλία _μουσείο Λούβρου_wikipedia

Ο Δημοσθένης ήταν εκείνος που μετέφερε τα δυσάρεστα νέα στην Αθήνα. Εκτός από τις ορδές ανεπιθύμητων – προδοτών, εγκληματιών και ταραχοποιών – που θα επιβάρυναν τους Αθηναίους, το διάταγμα απειλούσε να τους αποστερήσει την Σάμο. Το πλούσιο νησί είχε απελευθερωθεί από τον Περσικό έλεγχο από τον Τιμόθεο πριν 40 έτη και έκτοτε διοικείτο από την Αθήνα. Έτσι, ακόμη και με κίνδυνο να πυροδοτήσουν έναν πόλεμο με τον Αλέξανδρο, οι Αθηναίοι διέταξαν να αποπλεύσει για Σάμο το ιερό πλοίο Πάραλος (ένα από τα έξι «ιερά πλοία» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Τα υπόλοιπα πέντε ήταν η Σαλαμινία, η Αμμωνιάς, η Αντιγονίς, η Δημητριάς και η Πτολεμαΐς).

Η ναυαρχίδα έφτασε στην Σάμο πριν επιστρέψουν οι εξόριστοι και ενώ οι Σάμιοι ολιγάρχες ξεκινούσαν να επιστρέφουν στο νησί για να διεκδικήσουν τα ακίνητά τους σύμφωνα με τους όρους του διατάγματος, μόλις αποβιβάστηκαν, ένας Αθηναίος στρατηγός τους συνέλαβε και τους έστειλε πίσω στην Αθήνα. Η Σάμος ήταν ότι είχε απομείνει στους Αθηναίους από την πάλαι ποτέ ναυτική αυτοκρατορία και θα έκαναν τα πάντα για να την κρατήσουν.

Εάν ήθελε ο Αλέξανδρος, το Αθηναϊκό ναυτικό θα επισκιαζόταν από τον Μακεδονικό στόλο. Ενώ στις πρώτες του εκστρατείες ο στρατηλάτης είχε δώσει ελάχιστη βάση στις ναυτικές δυνάμεις, τώρα πλέον ναυπηγούσε πλοία για να εξερευνήσει την Κασπία Θάλασσα και τον Αραβικό Κόλπο, κατασκεύασε ένα τεράστιο νέο λιμάνι στη Βαβυλώνα και σχεδίαζε τον περίπλου της Αφρικής. Σχεδίαζε μάλιστα να ναυπηγήσει 1.000 νέα πολεμικά πλοία, όλα μεγαλύτερα από τριήρεις, για μια εκστρατεία κατά της Καρχηδόνας και των εδαφών της δυτικής Μεσογείου.

Στις αρχές του επόμενου καλοκαιριού, ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση του Διατάγματος των Εξόριστων, ο Αλέξανδρος συσκέφθηκε με τον ναύαρχο Νέαρχο, για να συζητήσει αυτές τις ναυτικές πρωτοβουλίες. Ήταν η τελευταία του πράξη ως βασιλέας, αφού έχοντας πυρετό μετά από άκρατη οινοποσία, ο οποίος επιβαρυνόταν από τις υψηλές θερμοκρασίες της Βαβυλώνας και πιθανόν το δηλητήριο που χύθηκε στο ποτήρι του από κάποιον συνωμότη, απεβίωσε σε ηλικία 33 ετών χωρίς να χρίσει διάδοχο.

Δημάδης

Η είδηση του θανάτου του αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία στην Αθήνα. Ο Δημάδης (ρήτορας και δημαγωγός) αναφώνησε: «Ο Αλέξανδρος νεκρός; αδύνατον! όλη η υφήλιος θα είχε γεμίσει από την μυρωδιά του!» Μόλις επιβεβαιώθηκε η είδηση από την Βαβυλώνα, η πλειοψηφία των πολιτών ψήφισε ότι η Αθήνα θα πρέπει να ηγηθεί ενός απελευθερωτικού πολέμου εναντίον των διαδόχων του Αλεξάνδρου. Οι γαιοκτήμονες και άλλοι πλούσιοι Αθηναίοι αντιτάχθηκαν στον πόλεμο, αλλά ήσαν μειοψηφία.

Οι αγγελιοφόροι αναχώρησαν άμεσα για να αναζητήσουν την υποστήριξη άλλων Ελληνικών πόλεων. Το ψήφισμα της Εκκλησίας είχε παρόμοιο αντίκτυπο με το θάρρος που είχε παρακινήσει τον Θεμιστοκλή να αντιμετωπίσει την εισβολή του Ξέρξη: «Ο Αθηναϊκός λαός αναγνωρίζει ως καθήκον του να διακινδυνεύσει την ζωή, τους θησαυρούς και τα πλοία για την κοινή ελευθερία της Ελλάδας». Πόλεις απ’ όλη την κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο ανταποκρίθηκαν στην κλήση σηματοδοτώντας την έναρξη του Λαμιακού πολέμου.

Αντίπατρος

Στην αρχή όλα έβαιναν καλώς. Ο Μακεδόνας αντιβασιλέας Αντίπατρος προσπάθησε να συντρίψει την εξέγερση, αλλά δεν ήταν Αλέξανδρος, ούτε καν Ξέρξης. Αφού συγκέντρωσε μόνο 13.000 πεζούς και 600 ιππείς δύναμη αισθητά μικρότερη αυτής των εξεγερμένων, έστειλε μήνυμα στον Κρατερό, που αναμενόταν με μεγάλη δύναμη απομάχων να σπεύσει και βασιζόμενος στην βοήθεια αυτή και την συνδρομή των Ελλήνων που του έμεναν πιστοί, προχώρησε στην Θεσσαλία. Ο Μακεδονικός στόλος, αποτελούμενος από 110 τριήρεις, παρέπλεε.

Οι Θεσσαλοί είχαν συνταχθεί αρχικά με τον Αντίπατρο αλλά μεταπείστηκαν από τους Αθηναίους και αυτομόλησαν στον Λεωσθένη που ηγείτο της Αθηναϊκής συμμαχίας. Ενισχυμένος αυτός ακόμη περισσότερο, συνάντησε τον Αντίπατρο στις Θερμοπύλες και τον νίκησε. Ο Αντίπατρος αναγκάστηκε να κλειστεί στο φρούριο της Λαμίας και ετοιμάστηκε για την πολιορκία που θα υφίστατο, δεδομένου ότι ούτε μπορούσε να αντιπαραταχθεί στον Λεωσθένη, ούτε να υποχωρήσει στην Μακεδονία, αφού το Θεσσαλικό ιππικό υπερείχε. Ο Λεωσθένης προσπάθησε να καταλάβει το φρούριο εξ εφόδου αλλά απέτυχε και άρχισε τακτική πολιορκία. Έχτισε τείχος γύρω από το φρούριο κι άρχισε να σκάβει μεγάλη και βαθιά τάφρο για να εμποδίσει τις εξόδους και να αναγκάσει τους Μακεδόνες να παραδοθούν λόγω πείνας. Αλλά τότε οι Αιτωλοί αποχώρησαν επικαλούμενοι επείγουσα εθνική ανάγκη και σε μια έξοδο που έκανε ο Αντίπατρος εναντίον αυτών που έσκαβαν την τάφρο, ο Λεωσθένης τραυματίστηκε θανάσιμα και πέθανε μετά τρεις μέρες.

Ανίκανος να αντιμετωπίσει μόνος τους επαναστάτες, ο Αντίπατρος απευθύνθηκε στους Μακεδόνες στρατηγούς στην Ασία για ενισχύσεις και στόλο. Η τελική δοκιμασία της νέας Ελληνικής συμμαχίας και της Αθηναϊκής δύναμης θα ερχόταν την επόμενη άνοιξη.

Οι τετρήρεις (λατινικά: quadriremis) ήταν αρχαίες γαλέρες που εμφανίστηκαν στην Ελληνιστική εποχή και σταδιακά εξαφανίστηκαν στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή, με τέσσερεις σειρές κωπηλάτες. Κάποιοι από τους Βυζαντινούς δρόμωνες, επίσης, μάλλον ανήκαν στις τετρήρεις, με την αρχαία ορολογία, αλλά πλέον η ορολογία αυτή δεν ήταν σε χρήση. Υπήρξαν τρεις τύποι τετρηρών: Τρίκροτες, με τρία επίπεδα κωπηλατών, με διάταξη κωπηλατών 2:1:1. Χρησιμοποιήθηκαν από τους ελληνικούς και ελληνιστικούς στόλους. Δίκροτες, με δύο επίπεδα κωπηλατών, με διάταξη κωπηλατών 2:2. Χρησιμοποιήθηκαν από τους Φοινικικούς, Καρχηδονιακούς και Ρωμαϊκούς στόλους. Μονόκροτες, με ένα επίπεδο κωπηλατών, με τέσσερεις κωπηλάτες ανά κουπί. Χρησιμοποιήθηκαν μόνο από τους Ρωμαίους.

Ενισχύοντας την πολεμική, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να εξοπλιστούν με 200 νέες τετρήρεις και 40 τριήρεις. Εκείνον τον χειμώνα κάθε Αθηναίος πολίτης κάτω από την ηλικία των σαράντα κλήθηκε να υπηρετήσει. Από τις δέκα φυλές της Αττικής, οι τρεις ανέλαβαν την υπεράσπιση των συνόρων της, ενώ οι υπόλοιπες επτά προετοιμάζονταν για εκστρατείες στο εξωτερικό. Μόλις βελτιώθηκαν οι καιρικές συνθήκες, οι στρατιές των Μακεδόνων άρχισαν να διασχίζουν τον Ελλήσποντο, προκειμένου να ενισχύσουν τα στρατεύματα του Αντίπατρου και να καταστείλουν την εξέγερση στην Ελλάδα. Σε μια προσπάθεια να σταματήσουν αυτά τα στρατεύματα, οι Αθηναίοι συγκρότησαν ένα στόλο από τριήρεις και τετρήρεις και τον ανέπτυξαν βορειοανατολικά στο Αιγαίο.

Από το συμβούλιο των στρατηγών εκείνου του έτους, μόνο ο Φωκίων διέθετε εμπειρία ναυτικής μάχης και αυτή ήταν στην Νάξο, πριν σχεδόν μισό αιώνα. Δεδομένου ότι ήταν 80 ετών, θεωρήθηκε καλύτερο να αναλάβει ένας νεότερος, με αποτέλεσμα να ορισθεί ως επικεφαλής ναυτικών δυνάμεων ο Ηετίων από τον δήμο της Κηφισιάς, αριστοκράτης και πρώην διοικητής ιππικού.

Οι Αθηναίοι ήλπιζαν στην ίδια επιτυχή έκβαση που είχε η αποστολή του Φωκίωνα στο Βυζάντιο δεκαοκτώ χρόνια πριν, όταν αντιμετώπισε τον πατέρα του Αλεξάνδρου Φίλιππο, αλλά οι μέρες της Μακεδονικής υστέρησης στη θάλασσα είχαν παρέλθει προ πολλού. Φτάνοντας στον Ελλήσποντο, ο Ηετίων και ο στόλος του συναντήθηκαν με μια δύναμη που διοικούσε ο Μακεδόνας στρατηγός Κλείτος ο Λευκός και στην ναυμαχία που ακολούθησε στην θαλάσσια περιοχή της Αβύδου νίκησαν οι Μακεδόνες. Ο Ηετίων κατόρθωσε να δραπετεύσει με το μεγαλύτερο μέρος του στόλου, αλλά άφησε πίσω του πολλούς Αθηναίους, εγκαταλελειμμένους ή συλληφθέντες. Οι πιστοί φίλοι της Αθήνας στην πόλη της Αβύδου έσωσαν όσους μπορούσαν, τους έδωσαν χρήματα για το ταξίδι και τους έστειλαν πίσω στην Αθήνα.

Οι πεντήρεις (λατινικά: quinqueremis) ήταν αρχαίες γαλέρες που εμφανίστηκαν στην Ελληνιστική εποχή και σταδιακά εξαφανίστηκαν στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή, με πέντε σειρές κωπηλάτες. Υπήρξαν τρεις τύποι πεντηρών: Τρίκροτες, με τρία επίπεδα κωπηλατών, με διάταξη κωπηλατών 2:2:1. Χρησιμοποιήθηκαν από όλους τους στόλους των ναυτικών κρατών της Μεσογείου. Δίκροτες, με δύο επίπεδα κωπηλατών, με διάταξη κωπηλατών 3:2. Χρησιμοποιήθηκαν από τους Φοινικικούς, Καρχηδονιακούς και Ρωμαϊκούς στόλους. Μονόκροτες, με ένα επίπεδο κωπηλατών, με πέντε κωπηλάτες ανά κουπί. Χρησιμοποιήθηκαν μόνο από τους Ρωμαίους.

Κατόπιν ο Κλείτος αφού συγκέντρωσε στόλο 240 πλοίων άφησε τον Ελλήσποντο προκειμένου να αναζητήσει τον υπόλοιπο Αθηναϊκό στόλο. Παρά τα εκατοντάδες άδεια σκαριά που στάθμευαν στα υπόστεγα του Πειραιά και την μεγαλοπρεπή ναυπηγική πρόταση του προηγούμενου έτους, οι Αθηναίοι στην παρούσα φάση ήταν σε θέση να στελεχώσουν μόνο 170 πλοία. Έτσι δόθηκε προτεραιότητα στις τετρήρεις όπου σχεδόν όλα τα πλοία ήταν επανδρωμένα και σε δύο πεντήρεις. Η υπόλοιπη δύναμη του Ηετίωνα αποτελείτο από τριήρεις.

Η πορεία τους οδήγησε στα ύδατα της Αμοργού, στο ανατολικό άκρο των Κυκλάδων. Η Αμοργός ενώ δεν είχε την ίδια αντιστοιχία σε μέγεθος, πλούτο ή φήμη με την Νάξο, εντούτοις κατείχε το ωραιότερο φυσικό λιμάνι του αρχιπελάγους, γεμάτο ωραίες παραλίες. Σκαρφαλωμένος σε ένα λόφο με θέα στο λιμάνι, ο οχυρωμένος οικισμός του Μινώα αποτελούσε μια υπενθύμιση των αρχαίων βασιλέων της Κρήτης και της εξαφανισμένης θαλασσοκρατίας τους. Η Αμοργός ήταν υποτελής στην Αθήνα κατά τις αυτοκρατορικές μέρες και πιστή στην Δεύτερη Ναυτική Συμμαχία, αλλά μέχρι τότε δεν είχε κάποια συμμετοχή στην Αθηναϊκή ναυτική ιστορία.

Όταν ο Μακεδονικός στόλος φάνηκε στον ορίζοντα, ο Ηετίων παρέταξε τον στόλο για μάχη – τον μεγαλύτερο αριθμό πλοίων μετά την ήττα στους Αιγός Ποταμούς. Ακόμη και έτσι όμως η υπεροχή των Μακεδόνων σε αριθμούς ήταν συντριπτική. Εξίσου τρομακτική ήταν η φήμη των στρατιωτών στα καταστρώματα τους, ως μέλη της πιο αποτελεσματικής πολεμικής δύναμης στην γη. Υπήρξε μια σύντομη σύγκρουση και μερικά από τα πλοία του Κλείτου κατάφεραν να ανατρέψουν τρεις ή τέσσερις Αθηναϊκές τριήρεις. Πριν όμως οι Μακεδόνες διασπάσουν την Αθηναϊκή γραμμή ή περικυκλώσουν το στόλο τους και πριν η σιωπηλή αντιπαράθεση μετατραπεί σε σφαγή, ο Ηετίων σηματοδότησε από τη ναυαρχίδα του προς τον Κλείτο ότι οι Αθηναίοι ήσαν έτοιμοι να παραδοθούν.

Κατά την διάρκεια του προηγούμενου αιώνα Αθηναϊκοί στόλοι είχαν εισβάλλει στην Αίγυπτο, καταστράφηκαν στις Συρακούσες, εκδιώχθηκαν πίσω στη βάση τους στο Νότιο (Έφεσο) και αιχμαλωτίστηκαν στην ακτή του Αιγός Ποταμοί. Η παράδοση στην Αμοργό σηματοδότησε την πρώτη φορά που ένας Αθηναίος στρατηγός παραδόθηκε οικειοθελώς σε εχθρικό στόλο. Ο Θεμιστοκλής, ο Φορμίων ή ο Χαβρίας ουδέποτε θα είχαν αποδεχθεί την ήττα χωρίς πρώτα να δώσουν μάχη για την Αθήνα. Τι είχε αλλάξει;

Η τριήρης πήρε το όνομά της από τις τρεις σειρές κουπιών με έναν κωπηλάτη ανά κουπί, όπως άρχισε να κατασκευάζεται, χαρακτηριστικό που ίσχυε καθολικά στους στόλους της αρχαϊκής, κλασικής και Ελληνιστικής περιόδου. Η χρήση της τριήρους, σύντομα, επεκτάθηκε και σε ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, πέραν των Ελληνικών, αλλά αυτές υιοθέτησαν και παραλλαγές με δίκροτες τριήρεις, δηλαδή, με δυο καταστρώματα και δύο (2) κωπηλάτες ανά κουπί στο πάνω κατάστρωμα, καθώς και μονόκροτες, δηλαδή, με ένα κατάστρωμα και τρεις (3) κωπηλάτες ανά κουπί.

Οι Αθηναίοι των ανώτερων τάξεων είχαν αντιταχθεί στον πρώτο απελευθερωτικό πόλεμο και υπήρχε τουλάχιστον ένας πλούσιος πολίτης σε κάθε πλοίο ο τριήραρχος. Οι πιθανότητες νίκης που αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι στην Αμοργό δεν θα είχαν εκφοβίσει τους άνδρες που συμμετείχαν στους Περσικούς και τους Πελοποννησιακούς πολέμους, αλλά οι στρατηγοί και τριήραρχοι στην Αμοργό είχαν συμμετάσχει στη μάχη χωρίς διάθεση να κερδίσουν ή ακόμη και να πολεμήσουν. Κατά κάποιο τρόπο μετά την παράδοση, ο Ηετίων κατάφερε να πείσει τον Κλείτο ότι οι Αθηναίοι όχι μόνο αποδέχονταν την ήττα αλλά ουδέποτε θα αμφισβητούσαν ξανά τους Μακεδόνες στη θάλασσα. Άλλωστε τι άλλο πέρα από μια τέτοια υπόσχεση μπορούσε να δικαιολογήσει την ενέργεια του Κλείτου μετά την μάχη, όπου αντί να διεκδικήσει τρόπαια νίκης, επέτρεψε στους εχθρούς του να ρυμουλκήσουν τα κατεστραμμένα πλοία τους και να αναχωρήσουν.

Χωρίς Μακεδονική παρενόχληση ή συνοδεία, οι Αθηναίοι έφυγαν από το πεδίο της ήττας τους με πλήρη ισχύ με προορισμό τον Πειραιά. Ήταν ένα μακρύ ταξίδι που γινόταν υπό το κράτος της απογοήτευσης από την πλειοψηφία που είχε ψηφίσει υπέρ του πολέμου. Μήπως έτρεφαν ελπίδες ότι οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου θα αντιμετώπιζαν την Αθήνα όπως είχε κάνει ο ίδιος ο Αλέξανδρος; ή ότι το ναυτικό θα γινόταν πάλι κραταιό τους επόμενους μήνες ή χρόνια;

Εν τω μεταξύ κατά τον διάπλου του Αιγαίου, η θέα των Αθηναϊκών πλοίων με τις τριήρεις να ρυμουλκούν τα σκάφη που είχαν υποστεί ζημιές, δημιούργησε την εσφαλμένη εντύπωση της νίκης, αφού η εν λόγω διάταξη παρέπεμπε στον νικητήριο στόλο. Ο πρώτος άνθρωπος στην Αθήνα που άκουσε την φήμη έβαλε στεφάνι νίκης στο κεφάλι του και έτρεξε στην πόλη, φωνάζοντας την χαρούμενη είδηση στους συμπολίτες του. Σε μια έκσταση χαράς, η Εκκλησία του Δήμου διέταξε θυσίες στους θεούς και τελετές ευχαριστιών. Η ευφορία διήρκεσε δύο ή τρεις μέρες, μέχρις ότου ο κύριος στόλος αφιχθεί στον Πειραιά και μαθευτεί η πραγματικότητα.

Λαμιακός πόλεμος

Η αντιπαράθεση με τις Μακεδονικές δυνάμεις στην ξηρά αντικατόπτριζε την αποτυχία στη θάλασσα. Οι στρατοί συναντήθηκαν στην Κραννώνα της Θεσσαλίας, την σπουδαιότερη πόλη της Θεσσαλίας μετά την Λάρισα. Οι Θεσσαλοί υπερίσχυσαν στην ιππομαχία, αλλά τότε ο Αντίπατρος έριξε την μακεδονική φάλαγγα εναντίον του εχθρικού πεζικού, που δεν μπόρεσε να αντέξει τον όγκο και την ορμή της και υποχώρησε σε δυσπρόσιτα μέρη, αλλά το Θεσσαλικό ιππικό, όταν αντιλήφθηκε την υποχώρηση των πεζών έσπευσε προς το μέρος τους εγκαταλείποντας το πεδίο της μάχης στους Μακεδόνες. Στην μάχη φονεύθηκαν περισσότεροι από 500 Αθηναίοι και σύμμαχοι, 130 Μακεδόνες και η νίκη των Μακεδόνων επέφερε την πλήρη παράδοση από τους λοιπούς Έλληνες.

Λίγο μετά ο στόλος του Κλείτου, με νωπές τις νίκες στον Ελλήσποντο και την Αμοργό, ενεπλάκη με τα Αθηναϊκά πολεμικά πλοία που έπλεαν δυτικά και τα κατέστρεψε κοντά στα νησιά Εχινάδες. Ακόμη και χωρίς τον Φίλιππο ή τον Αλέξανδρο, οι Μακεδόνες κατάφεραν να κυριαρχήσουν στις αρχαίες πόλεις-κράτη της Ελλάδας.

Η Εκκλησία του Δήμου έστειλε τον Φωκίωνα μαζί με τους Δημάδη και Ξενοκράτη (επικεφαλής της Ακαδημίας) να ζητήσουν από τον Αντίπατρο τους όρους……..ήτοι έναν ήρωα πολέμου, έναν ρήτορα και έναν φιλόσοφο για να διαπραγματευτούν την μοίρα μιας κάποτε μεγάλης πόλης. Ο Αντίπατρος απαίτησε την καταβολή αποζημίωσης ίσης με το πλήρες κόστος του πολέμου, την παράδοση του Δημοσθένη και άλλων εχθρών της Μακεδονίας και την εκκένωση της Σάμου. Οι θῆτες του Δήμου, δηλαδή όλοι οι πολίτες με καθαρή αξία κάτω των 200 μεδίμνων, έπρεπε να εκδιωχθούν από την Αθήνα. Οι εύποροι πολίτες που θα παρέμεναν έπρεπε να παραδώσουν το οχυρό του λόφου Μουνιχίας (σημερινή Καστέλλα) στον Πειραιά σε Μακεδονική φρουρά.

Τετράδραχμο Φιλίππου Γ’_μουσείο Βερολίνου_wikipedia

Οι τρεις απεσταλμένοι ανέμεναν πολύ διαφορετικούς όρους. Αποδέχτηκαν την εξορία των Θητών, αλλά διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την απώλεια της Σάμου και την παρουσία Μακεδονικής φρουράς σε Αττικό έδαφος. Ο Αντίπατρος για την περίπτωση της Σάμου επικαλέστηκε τον νέο βασιλέα, τον ετεροθαλή αδελφό του Αλεξάνδρου Φίλιππο Γ’ ή Φίλιππο Αρριδαίο.

Όσο για την κατάληψη του Πειραιά, η Αθηναϊκή διαμαρτυρία αντιμετωπίστηκε με λοιδορία. Η έδρα του θρυλικού Αθηναϊκού ναυτικού ήταν ένα στρατηγικό προπύργιο για τους Μακεδόνες κατακτητές, μεγαλύτερης αξίας από την Ακρόπολη ή ακόμα και ολόκληρη την πόλη των Αθηνών. Ο Αντίπατρος δεν ήθελε να καταστρέψει την ναυτική βάση ή να κάψει τα πλοία. Η δε εξορία των ενοχλητικών θητών θα εγγυάτο το τέλος της Αθηναϊκής δύναμης στη θάλασσα και τα υλικά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στους διαδόχους του Αλεξάνδρου.

Έτσι, οι απεσταλμένοι επέστρεψαν στην Αθήνα με όρους παράδοσης που ακύρωναν την Αθηναϊκή ανεξαρτησία και κατ’ επέκταση την Αθηναϊκή ταυτότητα. Το απίστευτο είχε συμβεί. Σχεδόν τα τρία πέμπτα των πολιτών – 12.000 από τους 21.000 – απέτυχαν να περάσουν τον έλεγχο πλούτου του Αντίπατρου. Ήταν η τύρβη, ο όχλος, οι ριζοσπάστες δημοκράτες που κατηγορούνταν παντού για όλα τα εγκλήματα μιας ανήσυχης, φιλόδοξης και επεκτατικής Αθήνας. Τώρα έπρεπε να εκδιωχθούν για το καλό όλων, όχι απλώς από την Αθήνα αλλά από την ίδια την Ελλάδα.

Μόνο τότε μπόρεσαν οι Αθηναίοι να καταλάβουν τι είχε συμβεί στην Αμοργό. Είχαν σώσει την ζωή τους και τα περισσότερα από τα πλοία τους, αφού δεν γνώρισαν ήττα παρόμοια με την φρίκη των Συρακουσών ή την καταστροφή στους Αιγός Ποταμούς. Ωστόσο στα νερά της Αμοργού είχαν υποστεί μια πιο δαπανηρή και αποφασιστική ήττα από οποιαδήποτε άλλη στην ιστορία τους. Δίκαια οι Μακεδόνες τιμούσαν τον Κλείτο ως θεό, για την ανατροπή των λίγων Αθηναϊκών τριήρων.

Είχε ολοκληρώσει αυτό που ούτε ο Ξέρξης, ούτε ο Λύσανδρος ούτε ο Φίλιππος κατάφεραν να επιτύχουν………την τελική ήττα του Αθηναϊκού ναυτικού. Στην πραγματικότητα όμως ο μεγαλύτερος εχθρός των Αθηνών ήταν ο εαυτός της. Η ρήση που ο Θουκυδίδης απηύθυνε στους Αθηναίους με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου επαληθεύθηκε στην τελική τους κατάρρευση: «Μόνο επειδή καταστράφηκαν από την δική τους εσωτερική σύγκρουση αναγκάστηκαν να παραδοθούν».

Στους εξόριστους επρόκειτο να δοθούν εδάφη στη Θράκη, όπου παλαιότερα αρκετοί Αθηναίοι είχαν πεθάνει προσπαθώντας να επιβιώσουν. Οι πολίτες συγκέντρωσαν τα νοικοκυριά τους και κατέβηκαν στον Πειραιά για την επιβίβαση ξεκινώντας το μακρύ ταξίδι για την Θράκη και τα καινούργια σπίτια τους. Πολλοί εξ’ αυτών δεν θα έβλεπαν ξανά την Αθήνα.

Με την έλευση του φθινοπώρου η εξαντλημένη πόλη γιόρταζε τα Ελευσίνια Μυστήρια, αλλά οι τελετουργίες αμαυρώθηκαν από ένα τραγικό γεγονός. Ένας από τους μυημένους που είχαν βυθιστεί στη θάλασσα για να κάνουν μια θυσία σκοτώθηκε από έναν καρχαρία. Την 19η του Βοηδρομιώνα η πόλη γιόρταζε την επέτειο της Σαλαμίνας και τα γενέθλια της Αθηναϊκής ναυτικής υπεροχής. Οι θριαμβευτές Μακεδόνες, είτε λοιδορώντας είτε αδιαφορώντας, επέλεξαν να στείλουν φρουρά στον Πειραιά την επόμενη μέρα. Οπλισμένοι με σάρισες, οι άνδρες που είχαν ακολουθήσει τον Μεγάλο Αλέξανδρο στην Περσική Αυτοκρατορία, καθιερώθηκαν πλέον ως στρατός κατοχής στο φρούριο του λόφου Μουνιχίας.

Τα Μακεδονικά στρατεύματα καταδίωξαν τον Δημοσθένη, ο οποίος κατέφυγε στο ιερό του Ποσειδώνα στην Καλαβρία – το πίσω ορεινό τμήμα του Πόρου. Καθώς πλησίαζαν οι στρατιώτες, ο Δημοσθένης βγήκε έξω από τον περίβολο για να μην βεβηλώσει τον ιερό χώρο και ήπιε δηλητήριο. Η αυτοκτονία του στις 12 Οκτωβρίου του 322 π.Χ. στερούσε από τους Μακεδόνες την ευκαιρία να εκδικηθούν για τις ομιλίες του εναντίον του Φίλιππου και του Αλεξάνδρου. Την ίδια χρονιά ο Αριστοτέλης πέθαινε από φυσικά αίτια.

Όταν παραδόθηκαν στους Μακεδόνες, οι Αθηναίοι είχαν περισσότερα πλοία και καλύτερα εξοπλισμένη ναυτική βάση. Το Οπλουργείο του Φίλωνα (υπόδειγμα αρχιτεκτονικής) ήταν ακόμα ολοκαίνουργιο. Όπως δήλωσε κάποτε ο Νικίας στην Εκκλησία του Δήμου, το πλήρωμα μιας τριήρους μπορούσε να παραμείνει ετοιμοπόλεμο για μικρό χρονικό διάστημα.

Όμως το πλοίο σύμβολο της Αθηναϊκής ναυτικής κυριαρχίας παρέμεινε στην κορυφή για περισσότερο από 150 έτη, χάρη στην αδιάκοπη προσπάθεια και την αυτοθυσία των Αθηναίων. Πλέον η θαλάσσια κυριαρχία θα περνούσε σε άλλες πόλεις – κράτη και αυτοκρατορίες όπως η Ρόδος, η Καρχηδόνα, η Αλεξάνδρεια και η Ρώμη. Όσο για την δημιουργική έκρηξη που ονομάσθηκε Χρυσούς Αιών, τελείωσε μαζί με την ναυτική δύναμη στην οποία είχε βασισθεί. Με τον Αθηναϊκό λαό διχασμένο και τον Πειραιά σε ξένα χέρια, η βασιλεία του ναυτικού του Θεμιστοκλή έφθασε στο τέλος της.

Η αστραφτερή πόλη του μαρμάρου και του χαλκού εξακολούθησε να διατηρεί ευλαβικά την μνήμη πολλών ηρώων των οποίων η τέφρα κρύβεται στους τάφους κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Ο Θουκυδίδης κατέγραψε τον Επικήδειο Λόγο του Περικλή για τους πολίτες που πέθαναν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Στο τέλος της ομιλίας του, ο Περικλής ανέφερε: «Οι διάσημοι άνδρες έχουν ολόκληρο τον κόσμο ως μνημείο τους. Δεν είναι μόνο οι επιγραφές στους τάφους της χώρας τους που τους χαρακτηρίζουν. Ούτε και σε ξένες χώρες, ούτε σε ορατή μορφή αλλά στις καρδιές των ανθρώπων, η μνήμη τους μένει και μεγαλώνει. Εναπόκειται σε σας να τους μοιάσετε».

Βιβλιογραφία

M. Amit «Athens and the Sea: A Study in Athenian Sea-Power» Brussels 1965.

Edward M. Anson «Alexander’s Heirs: The Age of the Successors» 2014.

Albert Brian Bosworth «Why Did Athens Lose the Lamian War?» 2003.

Διόδωρος Σικελιώτης «Βιβλιοθήκη Παγκόσμιας Ιστορίας» κεφ. 18.8.2-7

Πηγή: chilonas