Γρύπες: Οι «ευγενείς προστάτες» της αρχαίας Ελλάδας

Οι Γρύπες, τα μοναδικά μυθολογικά πλάσματα με το κεφάλι ενός αετού και το σώμα ενός λιονταριού, αναφέρονταν συχνά στα αρχαία Ελληνικά έργα.

Γνωστοί και ως — γρύψ (ενικός) στα αρχαία Ελληνικά — συμβόλιζαν τη δύναμη και τη γενναιότητα.

Οι γρύπες θεωρούνταν ευγενή πλάσματα που ζούσαν στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας και άλλων γειτονικών περιοχών και προστάτευαν τα πλούσια κοιτάσματα χρυσού στα βουνά της Σκυθίας, της σημερινής βορειοανατολικής Ευρώπης.

Η φυλή των γρύπων που κατοικούσε στα βουνά της Ρίπας και φύλαγε το χρυσάφι είχε έναν εχθρό: τους μονόφθαλμους γείτονές τους, τους Αριμασπούς Arimaspains, που τους πολέμησαν για αυτά τα πλούτη.

Οι Αριμασποί χρησιμοποιούσαν άλογα για να κλέψουν τον χρυσό, και ως εκ τούτου προέκυψε η διαρκής εχθρότητα που υποτίθεται ότι υπήρχε μεταξύ του αλόγου και του γρύπα.

Οι αόριστες πληροφορίες για τον τόπο κατοικίας των Αριμασπών επιτρέπουν στους ερευνητές να τους τοποθετούν σε διάφορες περιοχές, ανάμεσα στα Ουράλια όρη και το Αλτάι στη Σιβηρία, δηλαδή στην περιοχή όπου κατοικούσαν σιβηροσκυθικές φυλές. Γι’ αυτό το λόγο και η ονομασία Αριμασποί ερμηνεύεται ως προερχόμενη από το αρχαιοϊρανικό aspa, που σημαίνει ίππος.

Άλλη άποψη υπογραμμίζει πρωτίστως το μυθικό στοιχείο του μοτίβου και βλέπει εδώ τη μεταφορά στην αρχαία ελληνική παράδοση ενός στοιχείου της σκυθικής ή, μέσω αυτής, μιας αρχαιότερης μυθολογικής παράδοσης. Οι γρύπες, με βάση την ανάλυσή τους στα έργα της σκυθικής τέχνης, ερμηνεύονται ως η προσωποποίηση του επέκεινα κόσμου.

Η δε πάλη των Αριμασπών με τους γρύπες σε αυτή την περίπτωση αποκτά έννοια συμβολική, εκφράζοντας την ιδέα των εμποδίων που συναντάει η ψυχή στο δρόμο προς το βασίλειο των νεκρών ή την πάλη του Άνω και του Κάτω Κόσμου για την κατοχή της θεϊκής ύλης, η οποία αντιπροσωπεύεται από το χρυσό.

Οι Αριμασποί νοούνται ως οι φύλακες των συνόρων της χώρας της ευδαιμονίας. Να θυμηθούμε ότι οι Αριμασποί του Αριστέα και του Ηροδότου ήταν γείτονες των Υπερβορείων, ενός εξιδανικευμένου λαού, συνδεδεμένου στην ελληνική μυθολογική παράδοση, μέσω του Απόλλωνα, με τη λατρεία του Ηλίου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Απόλλωνας κάνει το ταξίδι του στη χώρα τους πετώντας πάνω σε γρύπα, ένα δαμασμένο τέρας του κόσμου των νεκρών.

Όποια ερμηνεία του θέματος κι αν επιλέξουμε, την κυριολεκτική ή την καθαρά μυθολογική, και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ένα στοιχείο που τις ενώνει. Ο μύθος για την πάλη των Αριμασπών με τους γρύπες αντανακλά τις μυθολογικές αντιλήψεις των αρχαίων ιρανόφωνων φυλών της Ασίας και του βορείου Ευξείνου, οι οποίες εισήχθηκαν στην ελληνική κοσμολογία και την εικαστική παράδοση μετά τη γνωριμία των Ελλήνων με το σκυθικό κόσμο.

Οι διακοσμητικοί γρύπες ήταν δημοφιλείς στην αρχαία ελληνική τέχνη και αργότερα στη μεσαιωνική και την Εραλδική.

Στην Εραλδική τέχνη εμφανίζεται δίχως φτερά. Συμβολίζει τον ήλιο, τον ουρανό, το φως της αυγής που γίνεται χρυσαφένιο. Επίσης, συμβολίζει τις δυνάμεις του αετού και του λιονταριού. ‘Όταν εμφανίζεται ως φύλακας θησαυρών σχετίζεται με την επαγρύπνηση και εκδίκηση. Στην Ανατολή ο Γρύπας συμβολίζει την σοφία και την φώτιση. Στην Ελλάδα ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα σαν ηλιακό σύμβολο, στην Αθηνά σαν σοφία και στην Νέμεση σαν εκδίκηση.

Η καταγωγή του πλάσματος

Η πεποίθηση για την ύπαρξη αυτού του τερατώδους πλάσματος υποδηλώνει ότι η προέλευση του μύθου βρίσκεται κάπου στην Ανατολή, καθώς παραλλαγές ενός παρόμοιου πλάσματος εμφανίστηκαν στην Περσία και την Αίγυπτο πριν από το 3000 π.Χ.

Ο Ησίοδος φαίνεται να είναι ο πρώτος συγγραφέας που ανέφερε τους γρύπες. Σε μεταγενέστερη περίοδο συγκαταλέγονται ανάμεσα στα υπέροχα ζώα που φύλαγαν τον χρυσό της Ινδίας.

Ο γρύπας χρησιμοποιείται συχνά ως στολίδι σε έργα αρχαίας τέχνης. Η παλαιότερη καταγραφή γρύπα είναι χαραγμένη σε χάλκινο πιάτο που οι Σάμιοι κατασκεύασαν περίπου το 640 π.Χ.

Γρύπες σμιλεύτηκαν επίσης στο κράνος του ψηλού αγάλματος της Αθηνάς από τον Φειδία που κοσμούσε την Ακρόπολη, γύρω στο έτος 450 π.Χ.

Πλάσματα τύπου Γρύπα βρίσκονται στη μινωική τέχνη γύρω στο 1500 π.Χ., όπως μαρτυρούν τοιχογραφίες και ανάγλυφα που βρέθηκαν στο Ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη.