Νυξ: Η Αρχαία Ελληνίδα θεά της νύχτας που φοβόταν ακόμα κι ο Δίας

Η Νυξ, είναι η αρχαία Ελληνική θεά, ή προσωποποίηση, της νύχτας. Σε αντίθεση με την αδερφή της, την Ηώ, τη θεά της Αυγής, που εμφανίζεται συχνά σε όλη την Ελληνική μυθολογία και αργότερα στα δυτικά λογοτεχνικά έργα, η Νυξ είναι μια μυστηριώδης, σκιώδης φιγούρα, που συχνά απεικονίζεται κάτω από έναν περιτυλιγμένο σκοτεινό μανδύα.

Θεωρήθηκε ότι ήταν παρούσα στην αρχή της δημιουργίας, γέννησε τρομακτικά όντα όπως ο Ύπνος (Ύπνος) και ο Θανάτος (Θάνατος), με τον ίδιο το Έρεβος (Σκοτάδι).

Οι εμφανίσεις της είναι πολύ λίγες στους σωζόμενους αρχαίους Ελληνικούς μύθους, αλλά οι ιστορίες που σώζονται την αποκαλύπτουν ως μια μορφή τόσο εξαιρετικής δύναμης και ομορφιάς που τη φοβόταν ακόμη και ο ίδιος ο Δίας, ο μεγαλύτερος των θεών, σύμφωνα με τον Ησίοδο.

Η Νυξ σπάνια εμφανίζεται στην Ελληνική μυθολογία, και τη φοβούνται όλοι

Στο μεγάλο έργο του Ησίοδου «Θεογονία», η Νυξ γεννιέται από το Χάος. Η Νυξ αργότερα γεννά τον Αιθέρα (Φωτεινότητα) και την Έμερα (Ημέρα) μετά την ένωσή της με το Έρεβος. Αργότερα, από το ίδιο της το σώμα, η Νυξ γεννά τον Μόρο (Καταστροφή, Πεπρωμένο), τους Κήρες (Καταστροφή, Θάνατος) και τον ίδιο τον Θανάτο (Θάνατος).

Η θεά της νύχτας γέννησε επίσης τον Ύπνο (Ύπνος), τους Ονειρούς (Όνειρα), τον Μώμος (Ενοχή), τον Οϊζύς (Πόνος - αγωνία), τις Εσπερίδες, τις Μοίρες, τη Νέμεσις, Απάτη, Γήρας, και Έρις.

Η Νυξ έφερε επίσης μια από τις πιο τρομακτικές μορφές όλης της ελληνικής μυθολογίας, τον Χάροντα, που μετέφερε τους νεκρούς πάνω από τον ποταμό Στύγα στην τελευταία τους κατοικία.

Περιέργως, ωστόσο, η Νυξ γέννησε επίσης αυθόρμητα τον Φιλότη (Φιλία - ήταν θεότητα της Ελληνικής μυθολογίας και θρησκείας, η οποία αποτελούσε την προσωποποίηση του σαρκικού έρωτα. Στα αρχαία Ελληνικά, η λέξη φιλότης σήμαινε κυρίως τη φιλία, την αγάπη και τη στοργή, ενώ δεν ήταν άγνωστη και η χρήση της με την έννοια της συνουσίας.) — ίσως ως ένας τρόπος για τους αρχαίους Έλληνες να οικειοποιήσουν ότι η φιλία μπορεί να είναι αμφίδρομος, με οδυνηρή προδοσία την άλλη όψη του νομίσματος.

Ο Ησίοδος ορίζει τον Τάρταρο ως το σπίτι της Νύχας. Εκεί ζουν και οι απόγονοί της, ο Ύπνος και ο Θανάτος. Ο συγγραφέας υποθέτει επίσης ότι η κόρη της Νυξ, Έμερα (Ημέρα) έφυγε από τον Τάρταρο ακριβώς όπως μπήκε η Νυξ (Νύχτα), συνεχίζοντας τον κύκλο, όταν επέστρεψε η Ημέρα, η Νυξ αναλόγως έφυγε.

Αυτό αντικατοπτρίζει με ενδιαφέρον την απεικόνιση της Ράτρι (νύχτα) στη Ριγκβέδα της Ινδίας, στην οποία εργάζεται σε στενή συνεργασία — αλλά και την ένταση με την αδερφή της Ούσας (Αυγή), η οποία αναπαρίσταται ως Ηώ στην Ελληνική μυθολογία.

Στην Ιλιάδα του Ομήρου, (14.249–61), ο Ύπνος, η δευτερεύουσα θεότητα του ύπνου, θυμίζει στην Ήρα μια παλιά χάρη αφού της ζητά να κοιμίσει τον Δία. Κάποτε είχε αποκοιμίσει τον Δία κατόπιν εντολής της Ήρας, επιτρέποντάς της να προκαλέσει στον Ηρακλή (που επέστρεφε δια θαλάσσης από την Τροία του Λαομέδοντα) μεγάλη ατυχία.

Ο Δίας ήταν έξαλλος και θα έδιωχνε τον Ύπνο στη θάλασσα, αν δεν είχε καταφύγει φοβισμένος στη Νυξ, τη μητέρα του. Ο Όμηρος συνεχίζει λέγοντας ότι ο Δίας, φοβούμενος να θυμώσει τη Νύξ, κράτησε την οργή του και με αυτόν τον τρόπο ο Ύπνος γλίτωσε την οργή του Δία κάνοντας έκκληση στην ισχυρή μητέρα του.

Ενόχλησε τον Δία μόνο μερικές φορές μετά από αυτό, φοβούμενος πάντα τον Δία και τρέχοντας πίσω στη μητέρα του, τη Νύξ, η οποία θα αντιμετώπιζε τον Δία με μια μητρική οργή.

Η Νύξ, η αρχαία Ελληνική θεά της νύχτας, απεικονίζεται στο Ψαλτήρι του Παρισιού του 10ου αιώνα, ή στο βιβλίο των Ψαλμών, στο πλευρό του Προφήτη Ησαΐα. Εδώ φορά επίσης φορά το σκοτεινό της σάβανο, ή πέπλο, από πάνω της, όπως φαίνεται στην αρχαιότητα. Φωτογραφία: Δημόσιος Τομέας

Η Νυξ ανέλαβε ακόμη πιο σημαντικό ρόλο σε αρκετά αποσπασματικά ποιήματα που αποδίδονται στον Ορφέα. Σε αυτά, η Νυξ, αντί για το Χάος, είναι η πρώτη αρχή από την οποία αναδύεται όλη η δημιουργία.

Η Νύξ καταλαμβάνει ένα σπήλαιο ή άδυτο, από το οποίο εκδίδει χρησμούς. Ο Κρόνος – που είναι αλυσοδεμένος μέσα του, κοιμάται και μεθάει με μέλι – ονειρεύεται και προφητεύει. Έξω από τη σπηλιά, η Αδράστεια συγκρούεται με κύμβαλα και χτυπά το τύμπανο της, κινώντας ολόκληρο το σύμπαν σε έναν εκστατικό χορό στον ρυθμό της ψαλμωδίας της Νύχας.

Ο πρώτος θεός και βασιλιάς του Σύμπαντος – ο παράξενος, τερατώδης, ερμαφρόδιτος ορφικός ημίουργος – σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ήταν το παιδί ή ο πατέρας της Νύξ. Η Ελληνίδα θεά της νύχτας είναι επίσης η πρώτη κύρια φωνή στην εναρκτήρια χορωδία Όρνιθες του Αριστοφάνη, η οποία μπορεί να είναι ορφική στην έμπνευση. Εδώ είναι και η μητέρα του Έρωτα, του θεού της αγάπης.

Το θέμα του σπηλαίου της Νύχτας, ή του αρχοντικού, πέρα από τον ωκεανό (όπως στον Ησίοδο) ή κάπου στην άκρη του κόσμου (όπως στον μεταγενέστερο Ορφισμό) μπορεί να απηχηθεί στο φιλοσοφικό ποίημα του Παρμενίδη, σύμφωνα με τους μελετητές.

Ο κλασικός μελετητής Walter Burkert έχει υποθέσει ότι το σπίτι της θεάς στο οποίο μεταφέρεται ο φιλόσοφος είναι το παλάτι της Νυξ. Ωστόσο, αυτή η υπόθεση δεν έχει ακόμη αποδειχθεί.

Χάλκινο αγαλματίδιο της Ρωμαϊκής εποχής, της αρχαίας Ελληνικής θεάς της νύχτας στην Ελληνική μυθολογία. Βίλα Getty. Φωτογραφία: Sailko

Η θεά της νύχτας λατρευόταν στο πλαίσιο άλλων λατρειών

Σε ορισμένες μαρτυρίες, η θεά της μαγείας, Εκάτη, ονομαζόταν επίσης κόρη της Νύχτας, μαζί με τη Νύξ. Αυτή η απεικόνιση προέρχεται από τους ορφικούς ύμνους.

Παραδόξως — όπως και η αδελφή της θεότητα Ηώ, η θεά της αυγής, δεν υπάρχουν γνωστοί ναοί αφιερωμένοι στη Νύξ στην Ελλάδα (αν και ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος ανέφερε ότι μπορεί να υπήρχαν τουλάχιστον δύο ναοί αφιερωμένοι στην Ηώ στην αρχαιότητα, κανένας δεν σώθηκε σε καταγεγραμμένο χρόνο).

Ωστόσο, είναι γνωστό ότι έχουν δημιουργηθεί αγάλματα που αντιπροσωπεύουν την αρχαία Ελληνίδα θεά της νύχτας και αρκετές λατρευτικές πρακτικές της αναφέρονται από τους συγγραφείς. Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό και συγγραφέα Παυσανία, που έζησε τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., είχε χρησμό στην ακρόπολη των Μεγάρων.

Γράφει ο Παυσανίας: «Όταν ανηφορίσεις την ακρόπολη (των Μεγάρων), που ακόμα και σήμερα ονομάζεται Καρία από τον Καρ (Καρ), γιου του Φορωνέα, βλέπεις ναό του Διονύσου Νυκτελίου (Νυκτελίου, Νυκτερινός), ένα ιερό που χτίστηκε στην Αφροδίτη Επιστροφία (Αυτή που στρέφει τους άντρες στην αγάπη), ένα μαντείο που ονομάζεται της Νύχτας (Νύχτα) και ένας ναός του Διός Ικονίου (Cronius, Dusty) χωρίς στέγη».

Πιο συχνά, η Νυξ λατρευόταν στο υπόβαθρο άλλων λατρειών. Για παράδειγμα, υπήρχε ένα άγαλμα που ονομαζόταν «Νύχτα» στο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Οι Σπαρτιάτες είχαν ακόμη και μια λατρεία αφιερωμένη στον Ύπνο και τον Θάνατο, θεωρούμενοι ως δίδυμοι.

Οι λατρευτικοί τίτλοι που αποτελούνταν από σύνθετα της ρίζας της λέξης Νυξ- συνδέονταν με διάφορες θεότητες, με πιο αξιόλογες τον Διόνυσο Νυκτέλιο «νυχτόβιο» και την Αφροδίτη Philopannyx «που αγαπά όλη τη νύχτα» (από τον Ορφικό Ύμνο).

Νυξ, (Nix Nyx), ένα μικρό φεγγάρι του νάνου πλανήτη Πλούτωνα. Ο δορυφόρος πήρε το όνομά του από την Ελληνίδα θεά της νύχτας αλλά το όνομά της αλλοιώθηκε ελαφρά για να μην συγχέεται με έναν αστεροειδή με το ίδιο όνομα. Φωτογραφία: NASA

Ρωμαίοι συγγραφείς ανέφεραν λατρευτικές πρακτικές και έγραψαν ύμνους προς τιμήν της. Ο Οβίδιος έγραψε το έργο του «Fasti». Ο Ρωμαίος ποιητής Publius Papinius Statius, ο οποίος έζησε από γ. 45 — γ. 96 μ.Χ., το έργο του «Thebaid».

Το όνομα της Νυξ εγγράφεται μόνιμα στην αστρονομική ονοματολογία

Το 1997, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ενέκρινε το όνομα Νυξ για ένα χαρακτηριστικό βουνό (βουνό/κορυφή) στον πλανήτη Αφροδίτη. Το Βουνό Νυξ βρίσκεται σε γεωγραφικό πλάτος 30° βόρεια και γεωγραφικό μήκος 48,5° ανατολικά στην επιφάνεια της Αφροδίτης. Η διάμετρός του είναι 875 χλμ.

Στις 21 Ιουνίου του 2006, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση μετονόμασε ένα από τα φεγγάρια του Πλούτωνα που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα (S/2005 P 2) σε Nix, προς τιμήν της Νυξ. Το όνομα γράφτηκε με "i" αντί για "y", για να αποφευχθεί η σύγκρουση με τον αστεροειδή που ήδη ονομάζεται "3908 Νυξ".

Αυτοί οι δύο χαρακτηρισμοί σημαίνουν ότι το όνομα της μυστηριώδους και φοβερής Ελληνίδας θεάς της νύχτας θα παραμείνει για πάντα εγγεγραμμένο σε όλους τους αστρονομικούς χάρτες του κόσμου.