Αντέγραψε τον Δημόκριτο ο Επίκουρος;

του Πέτρου Πλακογιάννη,

Ο Επίκουρος του Νεοκλέους ο Γαργήττιος είναι ένας από τους πιο γνωστούς και σπουδαίους Έλληνες φιλόσοφους (Σάμος, 341 π.Χ. – Αθήνα, 270 π.Χ.). Αθηναίος πολίτης, είχε αγοράσει μια έκταση στην Αθήνα ανάμεσα στο Δίπυλον και την Ακαδημία, όπου στέγασε τη φιλοσοφική του σχολή – τον Κήπο του Επίκουρου.

Παρόλα αυτά, πολλοί αρχαίοι μελετητές αμφισβητούσαν τον Επίκουρο. Μπορούμε να βρούμε αμέτρητές αναφορές ότι αντέγραψε σχεδόν όλη την φυσική φιλοσοφία του από τον Δημόκριτο αλλά και από άλλους φιλοσόφους.

Για παράδειγμα:

Ο Διογένης ο Λαέρτιος (3ος αιώνας μ.Χ.) συγγραφέας του έργου Βίοι φιλοσόφων στο 10ο βιβλίο αναφέρεται στο Βίο του Επίκουρου. Εκεί αναφέρει ότι ο Ποσειδώνιος ο Στωικός αλλά και οι οπαδοί του, κατηγορούν τον Επίκουρο ότι παρουσίασε για δική του την διδασκαλία του Δημοκρίτου.

“ἀλλὰ καὶ οἱ περὶ Ποσειδώνιον τὸν Στωικὸν

καὶ Νικόλαος καὶ Σωτίων ἐν τοῖς δώδεκα τῶν ἐπιγραφομένων

Διοκλείων ἐλέγχων, ἅ ἐστι περὶ τῆς εἰκάδος, καὶ Διονύσιος ὁ

Ἁλικαρνασσεύς (fg. 37 Us.-Rad.). καὶ γὰρ σὺν τῇ μητρὶ περιιόντα

αὐτὸν ἐς τὰ οἰκίδια καθαρμοὺς ἀναγινώσκειν, καὶ σὺν τῷ πατρὶ

γράμματα διδάσκειν λυπροῦ τινος μισθαρίου. ἀλλὰ καὶ τῶν

ἀδελφῶν ἕνα προαγωγεύειν, καὶ Λεοντίῳ συνεῖναι τῇ ἑταίρᾳ.

τὰ δὲ Δημοκρίτου περὶ τῶν ἀτόμων καὶ Ἀριστίππου περὶ τῆς

ἡδονῆς ὡς ἴδια λέγειν”

Ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων στο De Natura Deorum (Περί της Φύσεως των Θεών) ισχυρίζεται το ίδιο πολλές φόρες Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι στο Ι,26,73. “Quid est in physics Epicuri non a Democrito? nam etsi quaedam commutavit..tamen pleraque dicit eadem […]

Σε ελεύθερη μετάφραση :

Yπάρχει τίποτα στην φυσική του Επικούρου που να μην προέρχεται από τον Δημόκριτο; Γιατί ακόμα κι αν άλλαξε μερικά πράγματα,…όμως τα περισσότερα τα επαναλαμβάνει.

Ο Σέξτος ο Εμπειρικός (β΄μισό 2ου – αρχές 3ου αι.μ. Χ.), φιλόσοφος και γιατρός αναφέρει στο βιβλίο του “Προς μαθηματικούς”

“Οσο για τον Επίκουρο, τον συλλαμβάνουμε ναχει αρπάξει τις καλύτερες διδασκαλίες του απο τους ποιητές..” [Ι, 13, σελιδα 54]

Ακόμα και ο Πλούταρχος στα Ηθικά στο “Πρὸς Κωλώτην ὑπὲρ τῶν ἄλλων φιλοσόφων” συγκρίνει τον Επίκουρο κατά σειρά με τον Δημόκριτο, τον Εμπεδοκλή, τον Παρμενίδη, τον Πλάτωνα, τον Σωκράτη κτλ φτάνοντας στο συμπέρασμα ότι “Από ολόκληρη την Ελληνική φιλοσοφία ο Επίκουρος ιδιοποιήθηκε ότι ήτανε λαθεμένο ενώ δεν κατάλαβε ότι ήταν αληθινό” (σελ. 1119,1120)

Ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας αναφέρουν ακριβώς το ίδιο όπως ο Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ο οποίος ήτανε και δάσκαλος του Ωριγένη. Στο “Στρωματείς” κεφάλαιο VI λέει: “Αλλα και ο Επίκουρος παρά του Δημοκρίτου τα προηγούμενα εσκευώρηται δόγματα…“

Πράγματι εάν κάποιος μελετήσει διεξοδικά την δημοκρίτεια και επικούρεια φυσική φιλοσοφία θα δει για παράδειγμα ότι κάποιες αρχές είναι αναμφισβήτητα οι ίδιες. Δύο φιλόσοφοι διδάσκουν την ίδια ακριβώς επιστήμη και με όταν ίδιο ακριβώς τρόπο. Είναι όμως έτσι;

Στην Διδακτορική του διατριβή ο Καρλ Μαρξ “Η Διαφορά της δημοκρίτειας και επικούριας φυσικής φιλοσοφίας” παρουσιάζει ότι οι δυο φιλοσοφίες αντιτίθενται διαμετρικά. Πρώτα από όλα οι δυο Φιλόσοφοι έχουν τελείως αντίθετους χαρακτήρες και πρακτικές πρόσληψης της γνώσης.

Ο Δημόκριτος ανικανοποίητος από την φιλοσοφία ωθείται στην εμπειρική παρατήρηση. Περιηγείται την μισή υφήλιο για ν’ ανταλλάξει εμπειρίες, γνώσεις και παρατηρήσεις. ο Αντισθένης (α’ μισό 2ου αι. π.Χ.) στο έργο του «Φιλοσόφων διαδοχαί», διηγείται ότι ταξίδεψε στην Αίγυπτο στου ιερείς, στην Περσία, στους Χαλδαίους, στην Ερυθρά Θάλασσα, στις Ινδίες και στην Αιθιοπία

Αντίθετος παρουσιάζεται ο χαρακτήρας τού Επικούρου.

Ενώ ο Δημόκριτος, ανικανοποίητος από την φιλοσοφία, ρίχνεται στην αγκαλιά τής εμπειρικής γνώσης, ο Επίκουρος περιφρονεί τις θετικές επιστήμες, αφού, όπως λέει, δεν συμβάλλουν τίποτε στην αληθινή τελείωση τού ανθρώπου.

“…μήδε συνεργούντων προς σοφίας τελείωσιν…” (Σέξτος ο Εμπειρικός, Προς μαθηματικούς, σελίδα 1)

Οπως αναφέρει και ο Κάρλ Μάρξ:

“Ενώ όμως ο Δημόκριτος πασχίζει να μάθει από Αιγύπτιους ιερείς, Πέρσες αστρολόγους και Ινδούς γυμνοσοφιστές, ο Επίκουρος καυχιέται, ότι δεν είχε ποτέ του κανένα δάσκαλο κι ότι είναι αυτοδίδακτος. Μερικοί, λέει (σύμφωνα με τα γραφόμενα τού Σενέκα), αγωνίζονται να βρουν την αλήθεια δίχως καμμιά βοήθεια. Παρόμοια άνοιξε κι αυτός μονάχος τον δρόμο του. Τούς αυτοδίδακτους τούς επαινεί πάνω απ’ όλους. Οι υπόλοιποι τού φαίνονται υποδεέστερα πνεύματα. Ενώ ο Δημόκριτος τρέχει σ’ όλες τις μεριές τού κόσμου, ο Επίκουρος μόλις που φεύγει δυο ή τρεις φορές από τον κήπο του στην Αθήνα και ταξιδεύει στην Ιωνία, όχι για να κάμει έρευνες, παρά για να επισκεφθεί φίλους. Ενώ τέλος ο Δημόκριτος, απαυδίζοντας από την γνώση, αυτοτυφλώνεται, ο Επίκουρος, νιώθοντας να πλησιάζει η ώρα τού θανάτου, μπαίνει σ’ ένα ζεστό λουτρό, ορέγεται άκρατον οίνο, και συμβουλεύει τούς φίλους του να παραμείνουν πιστοί στην φιλοσοφία.“ (Καρλ Μάρξ, Η Διαφορά της δημοκρίτειας και επικούριας φυσικής φιλοσοφίας, σελ 77)

Επίσης η μορφή τού φιλοσοφικού στοχασμού είναι τελείως διαφορετική. Ως μορφή φιλοσοφικού στοχασμού -ικανού να συλλάβει το ουσιώδες στοιχείο τής πραγματικότητας ο Δημόκριτος χρησιμοποιεί την αναγκαιότητα. Ο Αριστοτέλης λέει γι’ αυτόν, ότι ανάγει τα πάντα στην αναγκαιότητα. “Δημόκριτος…πάντα ανάγει εις ανάγκην” – Αριστοτέλης, Περί ζώων γενέσεως, κεφάλαιο V

To ίδιο αναφέρει και ο Διογένης ο Λάρτιος ότι “σύμφωνα με τον Δημόκριτο, λέει, η αναγκαιότητα είναι ειμαρμένη, δίκη, πρόνοια και δημιουργός τού κόσμου”

“Πάντα τε κατ’ανάγκην γίνεσθαι,της δίνης αιτίας ούσης της γενέσεως πάντων, ην ανάγκην λέγει (Δημόκριτος)” – Διογένης ο Λάρτιος, ΙΧ, σελιδα 45

Αντίθετα ο Επίκουρος δεν πιστεύει στην Αναγκαιότητα αλλά την θεωρία του τυχαίου. Όπως αναφέρει για τον Επίκουρο ο Σένεκας στην 12η επιστολή του. Είναι δυστυχία να ζεις μέσα στην αναγκαιότητα, όμως δεν αποτελεί αναγκαιότητα το να ζεις μέσα στην αναγκαιότητα. Παντού στέκουν ανοιχτοί τής ελευθερίας οι δρόμοι, πολλοί, σύντομοι κι εύκολοι. Ας ευχαριστούμε λοιπόν τον θεό που κανείς δεν είναι δυνατό να κρατηθεί με την βία στη ζωή. Μάς επιτρέπεται να δαμάζουμε την ίδια την αναγκαιότητα».

Τα παραδείγματα και οι αναφορές είναι πολλές. Σίγουρα η διεξοδική μελέτη των δυο φιλοσόφων θα δώσουν απαντήσεις και όπως καταλήγει και στην διατριβή του ο Μαρξ η ταύτιση δημοκρίτειας κι επικούρειας φυσικής είναι παλιά και ριζωμένη προκατάληψη…

Πηγή: cognoscoteam