Από το 1907 έως το 1912 ο Απόστολος Σ. Αρβανιτόπουλος ανέσυρε πάνω από επτακόσιες πενήντα (750) επιτύμβιες στήλες από πέντε πύργους στη ΝΑ περίμετρο των οχυρωματικών τειχών της Δημητριάδας, της μακεδονικής πόλης – βασίλειο, που ιδρύθηκε στη θέση του μεγαλύτερου φυσικού λιμανιού της Θεσσαλίας, στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Οι στήλες είχαν χρησιμοποιηθεί δευτερογενώς ως οικοδομικό υλικό στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. κατά την ευσπευσμένη επισκευή των τειχών προς την πλευρά της θάλασσας, για την διεύρυνση της έκτασης των πύργων και την αποτελεσματικότερη άμυνα της πόλης. Από αυτές, περίπου διακόσιες σαράντα πέντε (245) διατηρούν ίχνη ζωγραφικής διακόσμησης, άλλες είναι διακοσμημένες με μια κόκκινη ταινία ενώ πάνω από εκατόν εξήντα (160) επιτύμβιες στήλες φέρουν εικονογραφημένες σκηνές.
Η σκηνή ή η επιγραφή σε περίπου δώδεκα μνημεία δηλώνει την ενασχόληση του νεκρού είτε με τα γράμματα είτε με τη μουσική. Είναι όλα αυτοτελή μνημεία του μεσαίου μεγέθους, κυρίως αετωματικές στήλες και ναΐσκοι.
Η μικρή μαρμάρινη αετωματική στήλη του Δημητρίου (υψ. 0,595μ.), που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αι. π.Χ., βρέθηκε το 1912 εντειχισμένη στον Γ΄ πύργο, στη νοτιοανατολική περίμετρο του τείχους. Τα χρώματα διατηρήθηκαν άριστα στο αέτωμα αλλά και στην παράσταση. Κάτω από το γείσο χαράχθηκε η επιγραφή της οποίας τα γράμματα διατηρούν τη μαύρη βαφή: Δημήτριος Ολύνπου.
Στην παράσταση εικονίζεται ένας νέος άνδρας που και δείχνει έναν νεαρό που ασχολείται ενεργά με τo γράψιμο. Ο Δημήτριος, ντυμένος με λευκό χειριδωτό χιτώνα, μια μακριά δίχρωμη χλαμύδα και κρηπίδες, παρουσιάζεται καθισμένος σε ένα κομψό δίφρο με μαξιλάρια, δίπλα σε ένα τρίποδο στρογγυλό τραπέζι. Με το αριστερό του χέρι κρατά ένα ανοιχτό πάπυρο και στο δεξί του κονδυλογράφο, πιθανότατα από μέταλλο. Στο τραπέζι πιθανότατα εικονίζεται μελανοδοχείο. Ο μικρός υπηρέτης στο αριστερό άκρο της σκηνής κρατά ένα κλειστό κύλινδρο από πάπυρο, ζωγραφισμένο με ώχρα, όπως ακριβώς και αυτός που κρατάει ο Δημήτριος. Στην κάτω δεξιά γωνία της παράστασης (ως προς τον θεατή), διακρίνεται κιβώτιο ανοιγμένο που περιείχε προφανώς κυλίνδρους παπύρου. Όλα τα παραπάνω στοιχεία και η ερμαϊκή στήλη που διακρίνεται δεξιά στο βάθος πίσω από το κιβώτιο, υποδηλώνουν την ενασχόληση του νεαρού με τα γράμματα και πιθανώς προσδιορίζουν τον Δημήτριο ως εφήβο που εκπαιδεύεται στο Γυμνάσιο. Αυτό επιβεβαιώνεται από το νεαρό της ηλικίας του, κυρίως τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, τα ροδαλά μάγουλα, και πιθανώς το ντύσιμό του.
Μια ακόμη γραπτή επιτύμβια στήλη από τη Δημητριάδα (Λ 244) φέρει παράσταση νεαρού αγένειου άνδρα, εφήβου, ντυμένου με κοντό χιτώνα, χλαμύδα και καυσία, και πιθανόν κρηπίδες, που διαβάζει ανοιχτό κύλινδρο. Η ενδυμασία αυτή, τυπική για τους εφήβους των Μακεδόνων σε συνδυασμό με τις επιγραφικές μαρτυρίες ενισχύει την άποψη για την ύπαρξη οργανωμένου συστήματος εκπαίδευσης και άθλησης των εφήβων στη Δημητριάδα. Τα γράμματα και η μουσική, μαζί με τον αθλητισμό αποτελούσαν τον πυρήνα της τριάδας της αρχαίας ελληνικής παιδείας. Σε γραπτές επιτύμβιες στήλες από τη Δημητριάδα εικονίζονται μουσικά όργανα (αυλός, σάλπιγγα) που πιθανότατα υποδεικνύουν την ενασχόληση του νεκρού με τη μουσική.
Η ελληνική ταφική εικονογραφία ήταν εξαιρετικά επιλεκτική ως προς την ποικιλία των κοινωνικών και ανθρώπινων τύπων, των ικανοτήτων και αρετών του νεκρού που επέλεγαν να προβάλουν στο κοινό, επιδεικνύοντας αδιαμφισβήτητη προτίμηση σε αρχετυπικούς ρόλους. Οι παραστάσεις μορφωμένων και καλλιεργημένων προσώπων, αποκαλύπτουν την έμφαση στη σημασία της παιδείας ως συστατικό, στοιχείο ταυτότητας του Έλληνα πολίτη λιγότερο στην κλασική αλλά σε πιο ευρεία κλίμακα κατά την ελληνιστική περίοδο.
Η Δημητριάδα είναι η μοναδική πόλη της Θεσσαλίας που έχει αποδώσει ζωγραφισμένες επιτύμβιες στήλες που φέρουν παράσταση πνευματικών ανδρών (Λ 2, Λ 126, Λ 244). Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σε μια ζωντανή, κοσμοπολίτικη πόλη όπως ο Δημητριάδα, εικόνες «καλλιεργημένων προσώπων» υπήρχαν στο εικονογραφικό ρεπερτόριο των επιτύμβιων μνημείων της, για να διακρίνονται οι πολίτες για την προσωπική τους αρετή χωρίς κατ΄ ανάγκη να κατέχουν ένα ιδιαίτερο ή ανατεθέντα δημόσιο ρόλο.
Βιβλιογραφία
Α. Σ. Αρβανιτόπουλος, Γραπταί Στήλαι Δημητριάδος-Παγασών, Αθήνα 1928.
Μyrina Kalaitzi, Μaria Stamatopoulou, Bookrolls and Writing Tablets as Pictorial Gear: Images of Literati on Macedonian and Thessalian Tombstones of the Classical and Hellenistic Periods, στο ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ VIII Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Βʹ ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΝΟΔΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΟΓΔΟΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 21-24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2017 287 – ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ – 287 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2021, 539, όπου και σχετική βιβλιογραφία.
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Δευτέρα, Σεπτεμβρίου 05, 2022
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: