Ζωπυρίων: Ο Μακεδόνας στρατηγός της Θράκης και η εκστρατεία κατά των Σκυθών

Ο στρατηγός Ζωπυρίων της Θράκης και η εκστρατεία του στην ευρωπαϊκή Σκυθία

Η αρχαιότερη αποικία στον Βόρειο Εύξεινο Πόντο ήταν η Ολβία, που δημιουργήθηκε από τους Μιλήσιους το 647 - 646 π.Χ., στο σημερινό νησί Μπερεζάν που τότε ήταν χερσόνησος.

Το όνομα της πόλης είναι καθαρά ελληνικό. Προκύπτει από τη λέξη όλβος, που σημαίνει πλούτος, ευτυχία, χαρά. Η παλιότερη ονομασία με την οποία ήταν αρχικά γνωστή (από την ίδρυσή της) είναι Βορυσθένης. Τα απομεινάρια της βρίσκονται περίπου 15 χιλιόμετρα από τη σημερινή πόλη Οτσάκοβα. Η Βορυσθένη θεωρείται από τους περισσότερους ερευνητές σαν η ουσιαστική απαρχή της Ελληνικής παρουσίας στην περιοχή. Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στο Μπερεζάν έγιναν το 1884, ενώ από το 1960 η περιοχή ανασκάπτεται από το ουκρανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο και από αρχαιολογική ομάδα του Ερμιτάζ και μέχρι στιγμής έχει αποκαλυφθεί η νεκρόπολη και απομεινάρια οικιών και δημοσίων κτιρίων.

Οι Θράκες φημίζονταν στην Κλασική Ελλάδα για την ενδυμασία τους. Ίσως το πιο διάσημο φορούσαν ένα σκουφάκι που ονομαζόταν «αλοπέκης», φτιαγμένο από το τριχωτό της κεφαλής μιας αλεπούς.

Σημαντικό μέρος της πόλης καλύπτεται σήμερα από τη θάλασσα. Η Ολβία είναι μία από τις τέσσερις πιο δυνατές και σημαντικές πόλεις των αρχαίων ελληνικών πόλεων κράτους της Β. Μαύρης Θάλασσας και έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Χτισμένη από τους Μιλήσιους, η Ολβία θα διατηρηθεί περίπου για χίλια χρόνια, μέχρι την έβδομη δεκαετία του 4ου αι. μ.Χ. Η επίσημη ονομασία της πόλης «Ολβία» είναι αναγραμμένη σε πλήθος ευρημάτων. Η Ολβία ήταν δομημένη σε δύο επίπεδα και την περίοδο της ακμής της κάλυπτε έκταση 55 εκταρίων. Η εύφορη γη και τα νερά των ποταμών Υπανίου (Μπουγκ) και Βορυσθένη (Δνείπερου) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εμπορική ανάπτυξη της πόλης.

Τα πολυπληθή ευρήματα αποκαλύπτουν πως οι κάτοικοι της Ολβίας είχαν στενή σχέση με τη μητρόπολη, τη Μίλητο, αλλά και με τον άλλο ελλαδικό χώρο (για παράδειγμα αποκαλύφθηκε γλυπτό με την υπογραφή του Πραξιτέλη), καθώς και έντονη πνευματική και αθλητική δραστηριότητα. Οι καλλιτεχνικές επιρροές της Ελλάδας (λόγω των στενών επαφών και ανταλλαγών) είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία στην Ολβία τοπικής εικαστικής σχολής.

Οι Ελληνικές πόλεις ιδρύθηκαν γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα το 600 π.Χ. Η Όλβια ήταν μια από τις πιο μακρινές Ελληνικές αποικίες κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας. Τοποθετημένο στις εκβολές του ποταμού Υπάνη ήταν επίσης πολύ ακμάζον, καθιστώντας τη πρωταρχικό στόχο για τον στρατηγό Ζωπυρίων και τον στρατό του.

Τον 4ο αι. π.Χ. η τύχη επιφύλασσε στην Ολβία μια μεγάλη τραγωδία.

Ενώ αρχικά ήταν μια πόλη με σχετικά ομοιογενή εθνολογικά πληθυσμό, όπου οι κοινωνικές ανισότητες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, με την πάροδο του χρόνου αυξήθηκε ο αριθμός των δούλων και των εξαρτημένων οικονομικά ανθρώπων, δηλαδή οξύνθηκε η κοινωνική ανισότητα μεταξύ του πληθυσμού. Ιδιαίτερα εμφανής γίνεται αυτή η διαπίστωση το έτος 331 π.Χ., όταν προ των τειχών της πόλης εμφανίστηκε ο στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ζωπυρίων. Η πλειονότητα των αγροτικών οικισμών έπαυσε να υπάρχει και ο πληθυσμός της πόλης απειλούνταν από λιμό.

Οι άρχοντες της Ολβίας αναγκάστηκαν να ελευθερώσουν τους δούλους για να αντισταθούν στην απειλή. Σύμφωνα με την αναφορά του Μακροβίου, η οποία σήμερα επαληθεύεται από τα αρχαιολογικά δεδομένα, ο Ζωπυρίων τελικά δεν κατάφερε να κυριεύσει την πόλη. Έπειτα από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την πολιορκία του Ζωπυρίωνος, η ζωή στην πόλη και στην αγροτική χώρα επανήλθε σε φυσιολογικά επίπεδα. Από τα τέλη όμως του 3ου αι. π.Χ. περιήλθε σε περίοδο οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και στρατιωτικής κρίσης, γεγονός που αποτυπώνεται και στα επιγραφικά μνημεία της εποχής αυτής.

Στη συνέχεια η Ολβία συμπεριλήφθηκε στο κράτος του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη, τις πρώτες δεκαετίες του 1ου αι. π.Χ. Μετά την επιδρομή των Γετών προσπάθησε να συνέλθει από τις πληγές της και από τα μέσα του 1ου αι. μ.Χ. αναβίωσε. Η πόλη όμως δεν μπόρεσε να αντέξει τις δύο γοτθικές επιδρομές τις δεκαετίες του 230 και 260, άρχισε βαθμιαία να φθίνει και μέχρι τη δεκαετία του 370 εγκαταλείφθηκε εντελώς.

Ο Ζωπυρίων (331 π.Χ) ήταν Μακεδόνας στρατηγός ο οποίος διορίστηκε στρατηγός της Θράκης από τον Μέγα Αλέξανδρο. Το 331 π.Χ, ο Ζωπυρίων οργάνωσε εκστρατεία κατά των Σκυθών, έχοντας υπό τις διαταγές του 30.000 άνδρες. Το στράτευμα πολιόρκησε την Ολβία, αποικία των Μιλησίων, η οποία κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο το 334 π.Χ. Ωστόσο, οι κάτοικοι της Ολβίας «απελευθέρωσαν τους σκλάβους τους, χορήγησαν την ιθαγένεια στους ξένους, άλλαξαν τα γραμμάτια και έτσι κατάφεραν να αντέξουν την πολιορκία». Επιπλέον, οι κάτοικοι της Ολβίας συμμάχησαν με τους Σκύθες.

Ο Κουίντος Κούρτιος Ρούφος αναφέρει επίσης μια καταιγίδα που κατέστρεψε τον μακεδονικό στόλο. Ο Ζωπυρίων, μη έχοντας δυνάμεις για να συνεχίσει την πολιορκία, αποφάσισε να υποχωρήσει. Στον δρόμο της επιστροφής, οι Σκύθες επιτέθηκαν αρκετές φορές και αποδυνάμωσαν το μακεδονικό στράτευμα, το οποίο τελικά διαλύθηκε στον Δούναβη από τους Γέτες και τους Τριβαλλούς. Ο Μέγας Αλέξανδρος έμαθε για την τύχη του Ζωπυρίωνος από γράμμα του Αντίπατρου στη Μακεδονία το ίδιο έτος με τον θάνατο του Άγη Γ' της Σπάρτης και του Αλέξανδρου Α' της Ηπείρου. Ο ιστορικός Ιουστίνος, στην «Επιτομή των Φιλιππικών Ιστοριών», δηλώνει πως τα γράμματα του Αντίπατρου αναφέρουν πως οι πόλεμοι του Άγη στην Ελλάδα, του Αλέξανδρου στην Ιταλία και του Ζωπυρίωνος στη Σκυθία έχουν σύνδεση μεταξύ τους.

Ο Μέγας Αλέξανδρος, σύμφωνα με τον ιστορικό, «ένιωσε περισσότερη χαρά για τον θάνατο δύο ανταγωνιστών του παρά θλίψη για την τύχη του Ζωπυρίωνος και του στρατού του».

Το Νοέμβριο του 333 π.Χ. ο Αλέξανδρος νίκησε το Δαρείο στην Ισσό αλλά ο Μακεδόνας στρατηγός Ζωπυρίων σκοτώθηκε σε μία μάχη με τους Σκύθες και οι Θράκες εξεγέρθηκαν κατά των Μακεδόνων. Μετά την Περσική ήττα στην Ισσό ο Δαρείος έστειλε ένα στόλο υπό τούς Φαρνάβαζο και Αυτοφραδάτη στο Αιγαίο. Στο στόλο επιβιβάστηκαν οι 8000 Έλληνες μισθοφόροι που είχαν επιβιώσει από την μάχη της Ισσού.

Ο στόλος αυτός κατέλαβε τη Χίο τη Λέσβο και τις Κυκλάδες απειλούσε άμεσα τις συγκοινωνίες του Αλεξάνδρου. Βλέποντας την ευκαιρία ο βασιλιάς της Σπαρτης Άγις Γ΄ τους συνάντησε στη Δήλο και τους έπεισε να υποτάξουν την Κρήτη για να στρατολογήσουν κι άλλους μισθοφόρους. Σε στενή συμμαχία με τους Πέρσες οι Σπαρτιάτες πολιόρκησαν τις πόλεις της Κρήτης που έδωσαν «γην και ύδωρ» αλλά ο Αλέξανδρος που βρισκόταν στην Τύρο μόλις πληροφορήθηκε τα τεκταινόμενα έστειλε τον στρατηγό Αμφότερο μαζί με στόλο από την Φοινίκη για να λύσει την πολιορκία των Κρητικών πόλεων.

Ο Άγις που είχε μείνει με 30 τάλαντα χρυσού και 10 πλοία στρατολόγησε Κρήτες τοξότες και παίρνοτας τους μισθοφόρους επέστρεψε στη Λακωνία και επιδόθηκε σε έντονη διπλωματική δραστηριότητα κατά των Μακεδόνων.

Την άνοιξη του 331 π.Χ. ενώ Αλέξανδρος προήλαυνε στην Ασία, ο Αγις εξεγέρθηκε πάλι κατά της Μακεδονικής κυριαρχίας δηλώνοντας ότι θα «ελευθέρωνε» τις άλλες Ελληνικές από την «τυραννίδα του Αλέξανδρου». Σε αυτό συνέβαλε η εξέγερση των Θρακικών φυλών κατά των Μακεδόνων που υποχρέωσε τον αντιβασιλέα της Μακεδονίας Αντίπατρο να εκστρατεύσει εναντίον τους με ότι δυνάμεις διέθετε.

Ο Άγις που στο μεταξύ είχε λάβει κι άλλα περσικά λεφτά εξήγειρε Αχαιούς, Αρκάδες και εξόριστους από άλλες περιοχές και τους συγκέντρωσε στην πόλη Ήλιδα. Αρκετές Ελληνικές πόλεις στην Πελοπόννησο όπως το Άργος συντάχθηκαν με τους Σπαρτιάτες επιδιώκοντας αποτίναξη της Μακεδονικής κυριαρχίας. Οι Αθηναίοι παρά τις εκκλήσεις του Δημοσθένη περιορίστηκαν να καιροσκοπήσουν. Παρ όλα αυτά οργανώθηκε στρατός 20000 πεζών και 2000 ιππέων υπό την αρχιστρατηγία του βασιλιά Άγι. Πυρήνας ήταν οι 8000 Έλληνες μισθοφόροι του Δαρείου.

Ο Άγις νίκησε τη μακεδονική φρουρά της Κορίνθου φονεύοντας μάλιστα το φρούραρχο Κόρραγο. Οι Μεγαλοπολίτες όμως τάχθηκαν εναντίον του Άγη και υπέμειναν πολιορκία. Ο Αλέξανδρος αντιδρώντας έστειλε από τα Σούσα τον στρατηγό Μένη στην Μακεδονία με 3.000 ασημένια τάλαντα για να ενισχύσει τον αντιβασιλέα Αντίπατρο στον αγώνα κατά της Σπάρτης. Ο Αντίπατρος μόλις πληροφορήθηκε την κινητοποίηση των επαναστατημένων Ελλήνων, έκλεισε όπως όπως ειρήνη με τους Θράκες. Χάρη στα λεφτά του Μένη στρατολόγησε βαρβάρους μισθοφόρους και προέλασε στην Πελοπόννησο. Στην μακρά του πορεία μερικές Ελληνικές πόλεις που δεν είχαν εξεγερθεί τον βοήθησαν με ενισχύσεις.

Ο στρατός του Αντίπατρου που έφθασε τους 40.000 άντρες πέρασε τον ισθμό της Κορίνθου αμαχητί κάνοντας τον Άγη να αποκαλέσει τους Κορίνθιους «κακούς θυρωρούς της Πελοποννήσου». Αιφνιδιασμένος από την ταχύτητα της προέλασης του Αντίπατρου ο Άγις αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία της Μεγαλόπολης.

Μοναδικό εύρημα από τη χαμένη στρατιά του Μακεδόνα στρατηγού Ζωπυρίωνα, βρέθηκε στην Ουκρανία! "Κυνηγοί θησαυρών" στην Ουκρανία βρήκαν ένα περικεφαλαία κορινθιακού τύπου, το οποίο χρονολογείται από την αποτυχημένη εκστρατεία του Ζωπυρίωνα, στρατηγού του Μ. Αλέξανδρου, το 331 π.Χ. Σύμφωνα με τον Ντιμίτρι Αλεξάντροβιτς, έναν εκ των "κυνηγών θησαυρών", η περικεφαλαία ανήκε πιθανότατα σε έναν από τους 30.000 περίπου στρατιώτες του Ζωπυρίωνα, οι οποίοι είχαν εκστρατεύσει στη Σκυθία, διασχίζοντας τις αχανείς εκτάσεις πέρα από το Δούναβη.

Ο Ζωπυρίων είχε ως στόχο να εκπορθήσει την πόλη Ολβία, αλλά ηττήθηκε, αναγκάστηκε να υποχωρήσει και ο ίδιος αλλά και ο στρατός του εξολοθρεύθηκαν μέχρις ενός το 331 π.Χ. Το δυσάρεστο είναι ότι η περικεφαλαία αυτή πωλήθηκε σε άγνωστο συλλέκτη έναντι 11.500 δολαρίων και έτσι δεν κατέληξε σε κάποιο Μουσείο.

Πηγές: greekhistoryandprehistory, el.m.wikipedia, pierrekosmidis, stefanosskarmintzos