Άτη: Η προσωποποίηση της παράνοιας, της ψευδαίσθησης και της καταστροφής

Ράνια Τζεν

Η Άτη στην Ελληνική μυθολογία ήταν η προσωποποίηση της παράνοιας, της ψευδαίσθησης και της καταστροφής. Μητέρα είχε την Έριδα, όπως μας παραδίδει ο Ησίοδος και πατέρα τον Δία κατά τον Όμηρο.

Αυτή η σύγχυση φρενών προερχόταν από την πλάνη που έφερναν οι θεοί. Άνθρωποι και θεοί κάποιες φορές τυφλώνονταν και έφερναν την καταστροφή.

Η ονομασία της Άτης προέρχεται από το ρήμα ἀάω που σημαίνει πλανώ, εξαπατώ, μωραίνω, βλάπτω Η Άτη είχε αδέλφια τον Πόνο, τη Λήθη, τον Όρκο, το Λοιμό,τις Μάχες, του Φόνους, τις Υσμίνες, τις Αμφιλογίες, τους Λόγους και Ψευδολόγους.

Ο Όμηρος περιγράφει την Άτη ως ικανή να προκαλέσει τον όλεθρο ακόμα στον ίδιον τον πατέρα της. Η Άτη ήταν εκείνη που παρέσυρε τον Δία σε τρομερό όρκο που είχε σαν συνέπεια τα δεινά του Ηρακλή. Όταν ο Δίας το κατάβαλε, την άρπαξε από τα μαλλιά και την πέταξε από τον Όλυμπο κάτω στους ανθρώπους.

Η ‘Ατη στους τραγικούς ποιητές αρχίζει να δρα όπως η Νέμεση και οι Ερινύες, δηλαδή να τιμωρεί τους δράστες, ακόμα και τους απογόνους τους. Στον «Αγαμέμνονα» ο Αισχύλος βάζει την Κλυταιμνήστρα να επικαλείται την Άτη και τις Ερινύες για να εκδικηθεί τον άνδρα της για το χαμό της Ιφιγένειας.

Η ελληνική μυθολογία είχε επινοήσει και τη θεραπεία του κακού που μπορεί να είχε προκαλέσει η Άτη. Οι Λιτές, κόρες κιαυτές του Δία, ήταν θεότητες των ικεσιών και των δεήσεων, της θλίψης και της μετάνοιας. Ρυτιδιασμένες, αλλήθωρες και κουτσές ακολουθούσαν την αδελφή τους Άτη χωρίς να την προλαβαίνουν για να διορθώνουν τα κακά που προκαλούσε.

Όποιος τις καλούσε, αφού είχε υποπέσει στην πλάνη της Άτης, απολάμβανε τις ευεργετικές ευλογίες των Λιτών. Αντίθετα, όποιος τις αγνοούσε πάθαινε χειρότερα δεινά. Η ονομασία των Λιτών προέρχεται από τη λέξη «λιτή», (από το ρήμα λίτομαι) και σημαίνει παράκληση, ικεσία.

Στην Ιλιάδα ο Όμηρος παρουσιάζει τον παιδαγωγό του Αχιλλέα Φοίνικα να τον συμβουλεύει να καλέσει τις Λιτές, ώστε να αρθούν οι συμφορές που του προκάλεσε η Άτη και να καταλαγιάσει η μήνις ενάντια στον Αγαμέμνονα.