H ανωτερότητα του ήθους των Σπαρτιατών

Μια διδακτική πρόταση για την ιστορία μέσα από τις πρωτογενείς πηγές. Πως αποδεικνύεται η ανωτερότητα του ήθους και η πειθαρχία των Σπαρτιατών από τις πηγές.

Γράφει ο Φιλόλογος Απόστολος Παπατσίρος

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΑΝ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ;

Μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.Χ, που σήμανε και το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας στις άλλες ελληνικές πόλεις, έφτασε το κακό μαντάτο στην Αθήνα με το ιερό τους πλοίο, την Πάραλο. Τις αντιδράσεις του αθηναϊκού λαού στο άγγελμα της θλιβερής είδησης περιγράφει ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, βιβλίο Β, Κεφάλαιο 2. § 3) [2.3] ᾿Εν δὲ ταῖς ᾿Αθήναις τῆς Παράλου ἀφικομένης νυκτὸς ἐλέγετο ἡ συμφορά, καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων· ὥστ΄ ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιμήθη, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι νομίζοντες οἷα ἐποίησαν Μηλίους τε Λακεδαιμονίων ἀποίκους ὄντας, κρατήσαντες πολιορκίᾳ, καὶ ῾Ιστιαιέας καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν ῾Ελλήνων.

[2.3] Στην Αθήνα η Πάραλος έφτασε νύχτα και μαθεύτηκε η συμφορά· και σηκώθηκε θρήνος που από τον Πειραιά μέσα απ’ τα μακρά τείχη έφτασε στο άστυ, καθώς ο ένας έλεγε στον άλλον τις κακές ειδήσεις, και κανένας εκείνη τη νύχτα δεν έκλεισε μάτι, καθώς θρηνούσαν όχι μόνο αυτούς που χάθηκαν αλλά ακόμη πιο πολύ τον ίδιο τους τον εαυτό, γιατί περίμεναν ότι θα πάθουν ό,τι έκαναν στους Μηλίους, που ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, και τους Σκιωναίους και τους Τορωναίους και τους Αιγινήτες και πολλούς άλλους Έλληνες. (Μετάφραση συντακτικής ομάδας). Μετά την ήττα των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371 π.Χ από τους Θηβαίους, που σήμανε και την απαρχή της πτώσης της σπαρτιατικής δύναμης, έφτασε το θλιβερό άγγελμα στη Σπάρτη, ενώ γίνονταν αγώνες και την αντίδραση των Σπαρτιατών περιγράφει ο Ξενοφώντας (Ελληνικά, βιβλίο Δ'–Ζ'. 4.16 ).

[6.4.16] Γενομένων δὲ τούτων, ὁ μὲν εἰς τὴν Λακεδαίμονα ἀγγελῶν τὸ πάθος ἀφικνεῖται γυμνοπαιδιῶν τε οὔσης τῆς τελευταίας καὶ τοῦ ἀνδρικοῦ χοροῦ ἔνδον ὄντος· οἱ δὲ ἔφοροι ἐπεὶ ἤκουσαν τὸ πάθος, ἐλυποῦντο μέν, ὥσπερ, οἶμαι, ἀνάγκη· τὸν μέντοι χορὸν οὐκ ἐξήγαγον, ἀλλὰ διαγωνίσασθαι εἴων. καὶ τὰ μὲν ὀνόματα πρὸς τοὺς οἰκείους ἑκάστου τῶν τεθνεώτων ἀπέδοσαν· προεῖπαν δὲ ταῖς γυναιξὶ μὴ ποιεῖν κραυγήν, ἀλλὰ σιγῇ τὸ πάθος φέρειν. τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἦν ὁρᾶν, ὧν μὲν ἐτέθνασαν οἱ προσήκοντες, λιπαροὺς καὶ φαιδροὺς ἐν τῷ φανερῷ ἀναστρεφομένους, ὧν δὲ ζῶντες ἠγγελμένοι ἦσαν, ὀλίγους ἂν εἶδες, τούτους δὲ σκυθρωποὺς καὶ ταπεινοὺς περιιόντας. [6.4.16] Όταν έγιναν αυτά, ο αγγελιοφόρος που στάλθηκε στη Σπάρτη για να αναγγείλει τη συμφορά έφτασε την τελευταία μέρα της γιορτής των γυμνοπαιδιών και την ώρα που ο χορός των ανδρών ήταν μέσα (πάνω στη σκηνή)· κι όταν οι έφοροι πληροφορήθηκαν το κακό, λυπήθηκαν βέβαια, νομίζω, όπως το επέβαλλε η περίσταση· όμως δεν έβγαλαν έξω (από το θέατρο) το χορό, αλλά τον άφησαν να συνεχίσει. Ανακοίνωσαν βέβαια τα ονόματα καθενός από τους νεκρούς στους οικείους τους· είπαν ταυτόχρονα στις γυναίκες να μην ξεσπάσουν σε θρήνους, αλλά να υπομένουν το κακό σιωπηλές. Και την επόμενη μέρα μπορούσε κανείς να δει να κυκλοφορούν άνετα περήφανοι και με φωτεινά πρόσωπα οι συγγενείς όσων είχαν φονευθεί, ενώ οι οικείοι αυτών που είχε αναφερθεί ότι είναι ζωντανοί ήταν έξω λίγοι, που μάλιστα κυκλοφορούσαν σκυθρωποί και ταπεινωμένοι. (μτφ. Γ.Α. Ράπτης 2005 Ξενοφώντος Ελληνικά Δ'–Ζ' Ζήτρος.)

Η ΜΕΓΑΘΥΜΙΑ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ

[2.2.19] Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἐρωτώμενοι δὲ ἐπὶ τίνι λόγῳ ἥκοιεν εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες περὶ εἰρήνης, μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. ἐπεὶ δ᾽ ἧκον, ἐκκλησίαν ἐποίησαν, ἐν ᾗ ἀντέλεγον Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα, πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, μὴ σπένδεσθαι Ἀθηναίοις, ἀλλ᾽ ἐξαιρεῖν. [2.2.20] Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν πόλιν Ἑλληνίδα ἀνδραποδιεῖν μέγα ἀγαθὸν εἰργασμένην ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ Ἑλλάδι, ἀλλ᾽ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ᾽ ᾧ τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ καθελόντας καὶ τὰς ναῦς πλὴν δώδεκα παραδόντας καὶ τοὺς φυγάδας καθέντας τὸν αὐτὸν ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζοντας Λακεδαιμονίοις ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὅποι ἂν ἡγῶνται (Ξενοφώντος Ελληνικά). [2.2.19] Σαν έφτασε ο Θηραμένης με τους υπόλοιπους πρέσβεις στη Σελλασία και τους ρώτησαν τι έρχονται να κάνουν, αποκρίθηκαν ότι έρχονται πληρεξούσιοι να διαπραγματευτούν ειρήνη. Τότε οι έφοροι πρόσταξαν να τους φωνάξουν, κι όταν ήρθαν συγκάλεσαν Συνέλευση. Εκεί διαμαρτυρήθηκαν πολλοί άλλοι Έλληνες, και ιδίως οι Κορίνθιοι κι οι Θηβαίοι, λέγοντας ότι δεν πρέπει να κάνουν συνθήκη με τους Αθηναίους, αλλά να τους αφανίσουν. [2.2.20] Οι Λακεδαιμόνιοι όμως δήλωσαν ότι αρνούνται να υποδουλώσουν πόλη ελληνική που τόσες υπηρεσίες είχε προσφέρει τον καιρό του μεγαλύτερου κινδύνου που είχε απειλήσει ποτέ την Ελλάδα· δέχτηκαν λοιπόν να γίνει ειρήνη με τον όρο ότι οι Αθηναίοι θα γκρεμίσουν τα Μακρά Τείχη και τα τείχη του Πειραιά, θα παραδώσουν όλα τους τα πλοία εκτός από δώδεκα, θα φέρουν πίσω τους εξόριστους, θα 'χουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Λακεδαιμονίους και θα εκστρατεύουν μαζί τους στη στεριά και στη θάλασσα, όπου τους οδηγούν αυτοί. ( μετ Ρ. Ρούφου)

Σχολιασμός:

Η Αθήνα είχε ήδη ηττηθεί στον Πελοποννησιακό πόλεμο και ήταν στο έλεος της Σπάρτης και των συμμάχων της. Ζητάει λοιπόν ειρήνη από τους Σπαρτιάτες με την αποστολή πρεσβείας υπό τον Θηραμένη, κι ενώ Κορίνθιοι και Θηβαίοι την αρνούνται και απαιτούν την καταστροφή της Αθήνας, οι Σπαρτιάτες αρνούνται να υποδουλώσουν την πόλη που τόσες υπηρεσίες είχε προσφέρει στην Ελλάδα κατά τους Μηδικούς πολέμους. Έτσι δείχνουν την ανωτερότητα του νικητή με τον σεβασμό τους απέναντι στον ηττημένο για την ιστορία του και τη δόξα του που κερδήθηκε στα πεδία των μαχών για χάρη της Ελλάδας. Αυτή είναι η διαφορά της σκέψης που έκανε τους Σπαρτιάτες να ξεχωρίζουν ανάμεσα στους Έλληνες και τη Σπάρτη περήφανη για τις αρχές της.

"ΣΠΑΡΤΗ ΔΑΜΑΣΙΜΒΡΟΤΟΣ".

Οι νόμοι της Σπάρτης ενέπνεαν το ήθος των ανθρώπων της· τους έκαναν δαμασίμβροτους, δηλαδή πειθαρχικούς και πρόθυμους να υπηρετούν την πόλη τους, να νιώθουν την αξία της υπακοής στον νόμο και να ακολουθούν τις παραδόσεις της φυλής. Για αυτό και όπως λέγεται ο Λυκούργος δεν έγραψε σε πλάκες τη "Μεγάλη ρήτρα", τους νόμους του δηλαδή ώστε να είναι ορατοί σε όλους, γιατί δε χρειαζόταν, αφού ήξερε το φρόνημα και την πειθαρχία των Σπαρτιατών. Πίστευε ότι η καταγραφή των νόμων ήταν περιττή, αφού οι άγραφοι νόμοι της ηθικής ήταν πιο ισχυροί.

Γιά τήν ἀλήθεια τοῦ ἀνωτέρω σκεπτικοῦ, ἄς ληφθεῖ ὑπ΄ὄψιν τό χωρίο τοῦ Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Ἀγησίλαος – Πομπήιο, 1. …διό καί φασιν ὑπό Σιμωνίδου τήν Σπάρτην προσηγορεῦσθαι «δαμασίμβροτον», ὡς μάλιστα διά τῶν ἐθῶν τούς πολίτας τοῖς νόμοις πειθηνίους καί χειροήθεις ποιοῦσαν , ὥσπερ ἵππους εὐθύς ἐξ ἀρχῆς δαμαζομένους, (γι΄αὐτό καί λένε ὅτι ὑπό τοῦ Σιμωνίδου ἡ Σπάρτη προσαγορεύτηκε «δαμασίμβροτος» (αὐτή πού δαμάζει τούς ἀνθρώπους), διότι αὐτή κατά κύριο λόγο ἔκανε διά τῶν ἐθίμων τούς πολίτες πειθαρχικούς στούς νόμους καί ὑπάκουους, ἀκριβῶς ὅπως τά ἄλογα πού ἀπό νεαρή ἡλικία τά δαμάζουν).

Αὐτή τήν τυφλή ὑποταγή τῶν Λακεδαιμονίων δημοτῶν στόν νόμο, πού τούς ἔκανε μία σφιγμένη γροθιά καί ἀκαταμάχητη πολεμική μηχανή τῆς ἐποχῆς, μνημονεύει καί ὁ Ἡρόδοτος, Πολύμνια, 104, (ὁ Δημάρατος ἐνημερώνει τόν Ξέρξη γιά τούς Σπαρτιάτες). Ἐλεύθεροι γάρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι• ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τόν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἤ οἱ σοί σέ. (Διότι εἶναι ἐλεύθεροι πολίτες ἀλλά ὄχι παντελῶς ἐλεύθεροι, διότι πάνω ἀπό αὐτούς θεωροῦν ἀφέντη τόν νόμο, τόν ὁποῖο φοβοῦνται περισσότερο ἀπό ὅσο φοβοῦνται ἐσένα οἱ ὑπήκοοί σου).

Ο ποιητής Τυρταίος αποκαλεί τη Σπάρτη ¨εύανδρο¨ και ο Όμηρος ¨καλλιγύναικα¨, που σημαίνει ότι αμφότεροι αναγνώριζαν τον λόγο της υπεροχής της ανάμεσα στις άλλες πόλεις. Όπως και να τη δει κανείς, δεν μπορεί να μην προβάλλει το ξεχωριστό ήθος των ανθρώπων της και τα απαράμιλλά τους πρότυπα στην αγωγή των νέων, την πειθαρχία, την πολεμική αρετή και την αυτοθυσία, εκτός από τη δωρική λιτότητα, τον περιώνυμο λιτό και αποφθεγματικό λόγο (λακωνικότητα) και την αφιλοχρηματία, δηλαδή όλα αυτά τα ιδανικά που ανέδειξαν τη Σπάρτη σε ηγεμονική πόλη στην αρχαία Ελλάδα και παγκόσμιο σύμβολο ηρωικού πνεύματος διαχρονικά.

ΠΗΓΗ: H ανωτερότητα του ήθους των Σπαρτιατών https://papatsiros.blogspot.com/.../H%20%CE%B1%CE%BD%CF... ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Γυναικείο κεφάλι με μεταγενέστερη χάραξη σταυρού στο μέτωπο, 3ος αιώνας π.Χ. Υπερφυσικού μεγέθους, πιθανώς από λατρευτικό άγαλμα της Ήρας. Ξηροκάμπι (δώρο Φικιώρη). Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης.

__________

ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ https://www.greek-language.gr/.../library/index.html... Πλουτάρχου Βίοι Παράλληλοι. / Μετάφρασις υπό Α. Ρ. Ραγκαβή. https://anemi.lib.uoc.gr/.../0/d/7/metadata-212-0000347.tkl ΗΡΟΔΟΤΟΣ - Ἱστορίαι https://www.greek-language.gr/.../library/index.html... https://www.facebook.com/fotodoths/posts/1794690547382967