Αμφίπολη: Το μυστήριο με τα κεφάλια των Σφιγγών - Ένα από τα δυσεπίλυτα προβλήματα της Ελληνικής αρχαιολογίας

Αποτελεί ένα από τα δυσεπίλυτα προβλήματα της Ελληνικής αρχαιολογίας

Όταν στις 8 Αυγούστου του 2014 δημοσιοποιούσαμε το εντυπωσιακό εύρημα του Τύμβου Καστά, ήταν σαφές από την πρώτη στιγμή ότι το θεμελιώδες φαινόμενο της κβαντομηχανικής, η υπέρθεση, θα ήταν αναγκαίο εργαλείο για να καταστεί δυνατή η ερμηνεία του ευρήματος. Η συνέχεια δικαίωσε αυτή την εικασία και σήμερα επτά χρόνια μετά, υπάρχει ένα πλήθος από ζητήματα, όπου κανένα δεν δίνει μια ολοκληρωμένη απάντηση για την ταυτότητα του μνημείου και όλα μαζί είναι απαραίτητα για να διαμορφώσουν μια κατάσταση που απλά θα τείνει προς μια πιθανή ερμηνεία της ταυτότητας του.

Το κεφάλι ή για την ακρίβεια τα δυο κεφάλια των Σφιγγών παραμένουν ένα από τα δυσεπίλυτα ζητήματα της Αμφίπολης. Πιο συγκεκριμένα, γνωρίζουμε από την ανατομία των δυο γλυπτών της εισόδου του μνημείου, ότι το κεφάλι της ανατολικής Σφίγγας κοιτούσε τον εισερχόμενο προς τον ιερό χώρο και της δυτικής τον κοιτούσε κατά την έξοδο του.

Στην διάρκεια της κατάχωσης του μνημείου, πιθανότατα από τους Ρωμαίους, χωρίς όμως να αποκλείεται και να έγινε από τους τελευταίους Μακεδόνες, τα δύο κεφάλια αφαιρέθηκαν. Το γεγονός αυτό είναι δηλωτικό ότι της κατάχωσης προηγήθηκε η αποϊεροποίηση του χώρου και η τελετουργική αποκαθήλωση των καίριων σημείων του που ήταν δηλωτικά της λατρείας που λάμβανε χώρα εκεί. Τα δυο κεφάλια των Σφιγγών αποκαθηλώθηκαν καθώς δεν υπήρχε κανένας λόγος να λειτουργούν αποτρεπτικά, αφού ο χώρος έπαψε να λειτουργεί.

Στο πλαίσιο αυτό έγινε ο αποκεφαλισμός των δύο Σφιγγών, το σπάσιμο των φτερών τους και με την ίδια λογική θα μπορούσε να ερμηνευτεί και η αφαίρεση ενός κυκλικού τμήματος από το ψηφιδωτό στο δάπεδο του δεύτερου θαλάμου (τρίτου χώρου) και όχι ως μια ζημιά που έγινε για να τοποθετηθεί ένα άγαλμα ή ένας βωμός σε μια δεύτερη χρήση του χώρου, όπως έχει ειπωθεί πολλάκις. Το γιατί υποστηρίζουμε αυτή την άποψη θα το δούμε παρακάτω, με βάση τα ευρήματα.

Ας μείνουμε, προς το παρόν στο θέμα των κεφαλιών. Το κεφάλι της ανατολικής Σφίγγας εντοπίστηκε σε απόσταση 12 μέτρων από το σημείο της εισόδου, σε βάθος 15 εκατοστών, στο δάπεδε μετά το κατώφλι του τρίτου θαλάμου. Το κεφάλι τοποθετήθηκε μαζί με θραύσματα από τα φτερά της ίδιας Σφίγγας, το λαιμό και κομμάτια από το σπασμένο ψηφιδωτό, στο κατώφλι του τρίτου και πιο μυστηριακού θαλάμου. Το ερώτημα λοιπόν είναι για ποιο λόγο μετέφεραν ένα μαρμάρινο κεφάλι με βάρος πάνω από 100 κιλά και το έθαψαν αμέσως μετά το κατώφλι, μαζί με τα υπόλοιπα; Η σύνθεση του γεγονότος δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι υπήρχε σκοπιμότητα, η ενέργεια αυτή ενισχύει την υπόθεση ότι η αποϊεροποίηση του χώρου και η κατάχωση έγινε με απόλυτα τελετουργικό τρόπο.

Το γεγονός ότι βρέθηκαν μαζί στο ίδιο σημείο, το κεφάλι, ο λαιμός, τα κομμάτια από τα φτερά και το ψηφιδωτό, σημαίνει ότι στην διαδικασία αποϊεροποίησης του χώρου ταυτόχρονα αποσπάστηκαν από την αρχική τους θέση και όχι σε διαφορετικές εποχές. Ως εκ τούτου, η κατάτμηση του ψηφιδωτού δεν μπορεί να έγινε σε προγενέστερο χρόνο, αλλά στην φάση της κατάχωσης. Κατά συνέπεια δεν μπορούν να ευσταθούν απόψεις για απότμηση του ψηφιδωτού κατά το χρόνο που έκλεισε με την μαρμάρινη θύρα ο τρίτος θάλαμος, για να τοποθετηθεί βωμός ή κάποιο γλυπτό στο κέντρο του.

Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι με αυτή την λογική αποκτάει ιδιαίτερη σημασία το σχήμα της οπής του ανοίχτηκε από τις ψηφίδες που απομακρύνθηκαν, όπως επίσης και το σημείο της παράστασης που επιλέχθηκε για να γίνει η τομή. Ενδεχομένως μια απάντηση να καταστεί δυνατόν να δοθεί όταν δημοσιοποιηθούν τα κομμάτια του ψηφιδωτού που βρέθηκαν θαμμένα στον τρίτο θάλαμο αφού ανασυσταθούν.

Να θυμίσουμε ότι τμήματα των σπασμένων φτερών βρέθηκαν επίσης στην είσοδο κάτω από τις Σφίγγες, αλλά και εκτός του χώρου του μνημείου, σαν κάποιος να φρόντισε να τα μεταφέρει εκτός, επίσης γεγονός που δεν είναι τυχαίο.

Τέλος, το επόμενο δυσεπίλυτο ζήτημα είναι η εξαφάνιση του κεφαλιού της δυτικής Σφίγγας. Πληροφορίες ότι εντοπίστηκε εκτός του οικοδομήματος, αλλά εντός του περιβόλου και φυλάσσετε στο αρχαιολογικό μουσείο της Αμφίπολης έχουν διαψευστεί αρμοδίως. Ως εκ τούτου παραμένει ζητούμενο τι μορφή και έκφραση είχε το πρόσωπό της, ποιος και γιατί θέλησε να απομακρύνει ένα κεφάλι άνω των 100 κιλών, από το χώρο του μνημείο, ενώ αναπάντητο παραμένει – έστω και ως εικασία – το που μπορεί να βρίσκετε σήμερα.

Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Πηγή: xronometro