Ο χρυσός στην αρχαία Ελλάδα

Ράνια Τζεν

Ο χρυσός, ένα από τα σημαντικότερα μέταλλα που ο Όμηρος χαρακτηρίζει ως το « άριστο των μετάλλων», έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Ο χρυσός δεν φθείρεται ούτε οξειδώνεται, έτσι γίνεται σύμβολο δύναμης κι εξουσίας και πολύ συχνά η αιτία πολέμων για την κατάκτηση μεταλλοφόρων περιοχών.

Στη μυθολογία ο χρυσός είναι το μέταλλο που χρησιμοποιούν οι Θεοί. Το δάπεδο της αίθουσας συνεδριάσεώς τους ήταν από χρυσό, ο θρόνος του Διός και η μαγική ράβδος της Αθηνάς.

Τα ανάκτορα των γνωστών βασιλέων είχαν άφθονο χρυσό, όπως του Αλκίνοου, των Μυκηνών. Έτσι εξάλλου χαρακτηρίζει κι ο Όμηρος τις Μυκήνες, ως «πολύχρυσες».

Ο χρυσός χρησιμοποιήθηκε στη νομισματοκοπία, στην κατασκευή κοσμημάτων, στην κατασκευή μικρών ειδών χρήσεως ή διακόσμησης, καθώς και στην αγαλματοποιία.

Ο χρυσός προερχόταν από τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου, του Δάτου της Θράκης, των Φιλίππων και από νησιά του Αιγαίου όπως η Σίφνος, η Μήλος, η Εύβοια. Κοσμήματα από χρυσό που προέρχεται από τα νησιά του Αιγαίου έχουμε και από την Μινωική Κρήτη.

Ο Ηρόδοτος μας παραδίδει ότι οι Μινωίτες ερευνούσαν για χρυσό ακόμα και στις βαλκανικές χώρες. Μεγάλες ποσότητες λοιπόν προέρχονταν και από περιοχές εκτός Ελλάδας.

Η μυθολογία αναφέρει πολλά παραδείγματα που συνδέονται με την προσπάθεια εξασφάλισης χρυσού. Ο μύθος του χρυσόμαλλου δέρατος, η ιστορία του Φρίξου και της Έλλης, η Αργοναυτική εκστρατεία, τα μήλα των Εσπερίδων είναι τρανταχτά παραδείγματα. Ακόμα όμως και άλλες μυθικές ιστορίες υπονοούν παρόμοιες αναζητήσεις πολύτιμων μετάλλων και ορυκτών πρώτων υλών.

Ας αναφέρουμε κάποιες από αυτές.

Ο Κάδμος μετά την απαγωγή της αδελφής του Ευρώπης από τον Δία ψάχνοντας να την βρει έφθασε στη Ρόδο. Εκεί έκτισε ναό αφιερωμένο στον Ποσειδώνα και στη συνέχεια πέρασε από την πόλη Καλλίστη για να φθάσει στη Θράκη όπου ανακαλύπτει μεταλλεύματα χρυσού.

Στο μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας, οι Αργοναύτες δεν περιορίστηκαν μόνο στον Εύξεινο Πόντο, προχώρησαν μέχρι τη Βαλτική θάλασσα και από εκεί έφθασαν στο Κρόνιο πέλαγος, την Ιέρνη, δηλαδή τη σημερινή Ιρλανδία για να επιστρέψουν από τις Ηράκλειες Στήλες στη Μεσόγειο.

Πολλά από τα κατορθώματα του Ηρακλή εκτός Ελλάδας απέβλεπαν στην εξασφάλιση του χρυσού αλλά και άλλων μετάλλων. Τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων κατά μια εκδοχή βρίσκονταν σε μια νήσο του Ατλαντικού κι ελέγχονταν από τον Άτλαντα, κατ’ άλλη στη χώρα των Υπερβορείων στο Βόρειο Ατλαντικό.

Ακόμα κι ο άθλος του Ηρακλή και της κλοπής των βοδιών του Γηρυόνη στην Ιβηρική Χερσόνησο όπως και η περιπετειώδης επιστροφή του στις Μυκήνες πιστεύεται από επιστήμονες ότι έγινε για να κατακτήσει τις μεταλλοφόρες περιοχές της Ιβηρικής και Κελτικής Γαλατίας. Ο Γηρυόνης ήταν γιος του Χρυσάορος. Το όνομα του πατέρα του «Χρυσάωρ προέρχεται από τη λέξη χρυσός και άορ που σημαίνει σπαθί. Δηλαδή Χρυσοσπάθης. Στη μυθολογία η λέξη αυτή εμφανίζεται συχνά ως επίθετο θεών όπως ο Απόλλων που έφερε χρυσό σπαθί που εξέπεμπε ακτίνες φωτός. Στην Καρία υπήρχε ναός του Χρυσάορος Διός.

Ο Τρωικός πόλεμος μην ξεχνάμε ότι έγινε σε περίοδο ύφεσης των μυκηναϊκών βασιλείων λόγω της έλλειψης χρυσού. Με τον πόλεμο αυτό οι Αχαιοί επεδίωξαν να αποκτήσουν τον έλεγχο των στενών που ενώνουν τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο, αλλά και τις οδούς προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας και Περσίας.

Όταν τα κοιτάσματα άρχισαν να εξαντλούνται, αναζητούνται νέες πηγές στις προσχώσεις ποταμών όπως ο Στρυμόνας, ο Αλιάκμονας, ο Νέστος, ο Γαλικός.

Τον 6ο αι. π.Χ αρχίζει η εκμετάλλευση των χρυσωρυχείων της Θάσου και πάνω κάτω την ίδια περίοδο έχουμε εκμετάλλευση των μεταλλείων αργύρου και μολύβδου του Λαυρίου. Όσο η εξόρυξη των άλλων μετάλλων γίνεται ευκολότερη, η τιμή του χρυσού ανεβαίνει.

Έχουμε μαρτυρίες από τον Ηρόδοτο VI, 46-47 και τον Θουκυδίδη Ι 100,2 ότι ο σημαντικότερος παράγοντας ανάπτυξης της Θάσου ήταν τα μεταλλεία χρυσού.

Αναφέρει ο Ηρόδοτος "...Είδα ο ίδιος τα μεταλλεία αυτά. Τα καλύτερα ήταν αυτά που είχαν ανακαλύψει οι Φοίνικες, όταν ήρθαν με το Θάσο να εγκατασταθούν στο νησί, που πήρε το όνομα του Φοίνικα Θάσου. Τα μεταλλεία της Θάσου βρίσκονται ανάμεσα στις περιοχές Αίνυρα και Κοίνυρα, απέναντι από τη Σαμοθράκη. Είναι ένα μεγάλο βουνό, που το έχουν σκάψει αναζητώντας μέταλλο..."

Στο Θουκυδίδη διαβάζουμε: «Αργότερα επαναστάτησε η Θάσος, εξαιτίας μιας διαφοράς για τα εμπορικά κέντρα που είχε στην απέναντι θρακική ακτή και για τα μεταλλεία που εκμεταλλεύονταν οι Θάσιοι. Οι Αθηναίοι έστειλαν στόλο στην Θάσο, νίκησαν σε ναυμαχία κι έκαναν απόβαση στο νησί.»

Έτσι πληροφορούμεθα ότι κατά χρονικά διαστήματα η εκμετάλλευση των μεταλλείων περνά στα χέρια των Αθηναίων.

Κατά το δεύτερο ήμισυ του 4ου π.Χ. αιώνα η Θάσος χάνει τον έλεγχο των μεταλλείων της περιοχής Παγγαίου από το ανερχόμενο Μακεδονικό κράτος.

Ο Φίλιππος Β΄ εκμεταλλεύεται τα χρυσοφόρα κοιτάσματα του Παγγαίου και κυρίως των Φιλίππων. Όπως είναι ευνόητο ο χρυσός ήταν το μέσο με το οποίο υλοποιήθηκε το σχέδιο του Φιλίππου για κοσμοκρατορία. Όταν ο Αλέξανδρος έφθασε στην Περσία και την Ινδία έφερε μεγάλες ποσότητες χρυσού από εκεί, ώστε τα μεταλλεία της Μακεδονίας εγκαταλείφθηκαν. Όπως μας αναφέρει ο Στράβων στην Ινδία οι ποταμοί Ινδός και Γάγγης κατέβαζαν ψήγματα χρυσού.

Για την εξόρυξη του χρυσού έχουμε τη μαρτυρία του Διόδωρου Σικελιώτη ( Βιβλίο Γ, 12) από τα χρυσωρυχεία της Αιγύπτου ότι οι άνθρωποι που εργάζονταν εκεί ήταν κατάδικοι ή αιχμάλωτοι πολέμου, δούλευαν στο σκοτάδι με λύχνους δεμένους στο μέτωπο κάτω από τα σκληρά χτυπήματα του επιστάτη.

« Η παραγωγή του χρυσού είναι επίπονη, η φύλαξή του δύσκολη, η έλξη που ασκεί μεγίστη, ενώ η χρήση του κυμαίνεται ανάμεσα στην ηδονή και τη λύπη.»

Διόδωρος Σικελιώτης βιβλίο Γ14

Πηγή: https://www.facebook.com/TheMythologists/posts/3942904212478745