Ναύκρατις: Η μοναδική Ελληνική πόλη που ιδρύθηκε στην Αίγυπτο πριν από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, απεσταλμένοι από τις Ελληνικές πόλεις – κράτη (Μίλητο, Χίο, Φώκαια, Ρόδο, Κνίδο, Αλικαρνασσό και άλλες) ίδρυσαν την πόλη Ναύκρατις στη δυτική πλευρά του Δέλτα του Νείλου,ύστερα από πρόσκληση του φαραώ, περί το 550 π.Χ.

Η Ναύκρατις ήταν η μοναδική ελληνική πόλη που ιδρύθηκε στην Αίγυπτο πριν από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.Ο φαραώ Άμασις επέτρεψε την ανάπτυξη του ξεχωριστού χαρακτήρα που είχε η Ναύκρατις, μία προνομιούχα κοινότητα σε μία αναπτυγμένη χώρα, και υποχρέωσε τους Έλληνες να εγκατασταθούν μόνο στην περιοχή αυτή, πιθανότατα για να μπορεί να τους ελέγχει ευκολότερα. Ο Ηρόδοτος περιγράφει τον Άμασις ως Ελληνολάτρη που είχε στην αυλή του πολλούς Έλληνες συμβούλους ανάμεσα τους τον Φάνη της Αλικαρνασσού με τον οποίο ήρθε τελικά σε σύγκρουση. Ο ίδιος ο Άμασις παντρεύτηκε μια Ελληνίδα πριγκίπισσα την Λαδίς, πραγματοποίησε συμμαχίες με τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη και τον βασιλιά της Λυδίας Κροίσο.

Η Ναύκρατις έγινε σταδιακά μια σπουδαία εμπορική αποικία των Ελλήνων. Οι έμποροί της φορολογούνταν για την εισαγωγή ελληνικών προϊόντων όπως ελαιόλαδο, ξυλεία, αργυρά, χρυσά και ξύλινα αντικείμενα, στην πόλη. Επίσης, φορολογούνταν και τα προϊόντα που παρήγαγαν οι ίδιοι οι κάτοικοι στη Ναύκρατη. Ήταν ένα εμπορικό κέντρο στην Μεσόγειο τόσο σημαντικό που θεωρούνταν ως το Χονγκ Κονγκ της εποχής του. Όποιος ήθελε κάποιο ξεχωριστό εμπόρευμα σταματούσε εδώ, γιατί μπορούσε να βρει κυριολεκτικά τα πάντα.

Οι νέες ανακαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης δείχνουν ότι η πόλη είχε διπλάσια έκταση από εκείνη που αρχικά υπολογιζόταν (600 αντί για 300 στρέμματα) ενώ, εκκινώντας από τον 7ο αιώνα π.Χ. και για τα επόμενα χίλια χρόνια, το λιμάνι αυτό έσφυζε από ζωή και συγκέντρωνε τον πλούτο όχι μονάχα της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου.

Περισσότερα από 10.000 έργα τέχνης που έχουν έρθει μέχρι στιγμής στο φως της ημέρας,αποκάλυψαν μια πληθώρα πληροφοριών για το εμπορικό λιμάνι που εδραίωσαν οι Αρχαίοι Έλληνες στην πόλη της Αρχαίας Αιγύπτου μεταξύ των οποίων υπολείμματα πλοίων, πήλινα ειδώλια και χάλκινα αφιερώματα στην Εορτή των Οινοφλύγων, που κατά τα φαινόμενα συγκέντρωνε πλήθη κόσμου και ήταν αφιερωμένο στους ναυτικούς– άλλωστε Ναύκρατις σημαίνει η «Κυρά που Εξουσιάζει τα Πλοία».

Εκτός αυτού όμως, ίσως εδώ εμφανίσθηκαν κάποιες από τις πρώτες πολυκατοικίες της Ιστορίας, καθώς ανασκάφηκαν πολυώροφα κτήρια-κατοικίες, που το ύψος τους ποίκιλλε από 3 έως και 6 ορόφους. Η Ναύκρατις υπήρξε μια μεγάλη κοσμοπολίτικη πόλη με ψηλά πλινθόκτιστα οικοδομήματα, επιβλητικά δημόσια κτήρια και πολλούς ναούς και ιερά, που περιέβαλαν ένα βουερό λιμάνι, με κάθε λογής πραμάτειες να καταφθάνουν συνεχώς από κάθε γωνιά της οικουμένης. Ο πληθυσμός της πόλης στην ακμή της υπολογίζεται σε 16.000 ψυχές, αν και, καθώς η Ναύκρατις ήταν κέντρο διέλευσης ταξιδιωτών, εμπόρων και προσκυνητών, αναλόγως της χρονικής συγκυρίας ήταν πολλαπλάσιο. Την εποχή του Άμασι ήταν ο μόνος επιτρεπτός εμπορικός κόμβος εισαγωγής προϊόντων με προέλευση το Αιγαίο.

Η Ναύκρατις ήταν φημισμένη για τα προϊόντα κεραμικής και ανθοκομικής τέχνης.Τα ιδιόρρυθμα αγγεία που κατασκευάστηκαν στην ελληνική αποικία και ονομάστηκαν από τους αρχαιολόγους ναυκρατικά, φέρουν τα στοιχεία της ανατολίζουσας τέχνης τους. Τα εν λόγω αγγεία θυμίζουν κάπως τα ροδιακά και έχουν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τη λευκή λεία επιφάνεια, πάνω στην οποία σχεδίαζαν ερυθροκίτρινα ή κοκκινωπά ζώα, με έντονες λεπτομερειακές γραμμές.

Φυσικά εκτός από υποχρεώσεις, η πόλη τους δελέαζε με τη διασκέδαση της εποχής.Ήταν διάσημη για τα περίτεχνα συμπόσιά της και τις όμορφες πόρνες (εταίραι).Εκεί καταγοητεύτηκε ο Χάραξος, αδερφός της ποιήτριας Σαπφούς, από τη Ροδόπη την οποία εξαγόρασε για να της χαρίσει την ελευθερία. Σ' αυτήν γεννήθηκε και ο συγγραφέας Αθήναιος, σπουδαία προσωπικότητα της πόλης σύμφωνα με τον οποίο η ζωή στην Ναυκράτιδα είχε όλες τις ανέσεις και οι κάτοικοί της λάτρευαν την θεά Αφροδίτη.

Πρέπει να τονιστεί ότι ήταν διαφορετική από τις περισσότερες ελληνικές πόλεις και δε συνδεόταν με μία ή περισσότερες μητροπόλεις, καθώς αποτελούνταν αρχικά από εμπόρους που έρχονταν από διαφορετικές ελληνικές πόλεις που αργότερα ανέπτυξαν την πόλη Nαύκρατις, ξεχωριστά από την εμπορική παροικία. Στην πόλη υπήρχαν ξεχωριστές συνοικίες των Μιλησίων, των Σαμίων και των Αιγινητών ενώ οι άλλοι Έλληνες της πόλης ζούσαν ανάμεικτοι.

Ο κόσμος στη Ναύκρατις ήταν οργανωμένος γύρω από το κοινό ελληνικό ιερό Ελλήνιο και τα ξεχωριστά ιερά των Μιλήσιων, των Σαμιωτών και των Αιγινητών. Το "Ελλήνιον"(ναός στη Ναυκράτιδα της Αιγύπτου) είχε ιδρυθεί από κοινού από τη Χίο, την Τέω, τη Φώκαια, τις Κλαζομενές, τη Ρόδο, την Κνίδο, τη Φάσηλη και τη Μυτιλήνη. Συνολικά, 12 πόλεις μοιράζονταν το ιερό (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 2.178-179). Τα ιερά αυτά ήταν αναγνωρισμένα από τους Αιγύπτιους. Οι αξιωματικοί (προστάται) που διορίζονταν από τις εννέα ιδρυτικές πόλεις του "Ελλήνιον" σε περιόδους πολιτικών ταραχών χρησίμευε ως καταφύγιο των μιγάδων Ελλήνων και διαχειρίζονταν το "εμπόριον" τουλάχιστον από την εποχή του Άμασις. Οι έμποροι από τη Μίλητο, τη Σάμο και την Αίγινα έλεγχαν την αγορά και το εμπόριο στη Ναύκρατη, και κατ' επέκταση το εμπόριο σε ολόκληρη την Αίγυπτο.

Άλλοι εμπορικοί σταθμοί ήταν τα "εμπόρια" της Φώκαιας και της Μιλήτου κατά μήκος της ακτής της Μικράς Ασίας και η αιγινήτικη κοινότητα των Κυδωνιών στην Κρήτη, της οποίας ο πληθυσμός περιείχε και ντόπιους Κρητικούς. Ακόμη σταθμοί υπήρχαν στον Πόντο και στη Μαύρη Θάλασσα.

Φαίνεται ότι εξαιτίας της θέσης της, η Ναύκρατις είχε στενές εμπορικές και άλλες σχέσεις με την Κύπρο. Σε επιγραφές που βρέθηκαν εκεί περιλαμβάνονται πολλά ονόματα Κυπρίων, που πιθανότατα πήγαιναν στη Ναυκράτιδα, όπως και σε άλλες αιγυπτιακές πόλεις, για εμπορικούς λόγους.

Αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργήθηκαν έφεραν στο φως πολλούς αρχαίους ναούς του Απόλλωνα, του Δία, της Αθηνάς και του Άμμωνα, καθώς και μια παλαίστρα, ένα κάστρο, μια βιοτεχνία για φυλαχτά, αφιερώματα σε θεότητες και κοσμήματα, φυλαχτά και ολόκληρα αγάλματα- δείγματα της πρωιμότερης εγκατάστασης της Ελλάδας στα βόρεια της αφρικανικής χερσονήσου.

Τον 7ο αιώνα π.Χ., η Αίγυπτος άνοιξε εκ νέου τις πύλες της στον κόσμο της Μεσογείου, αναπτύσσοντας στενές επαφές με άλλους πολιτισμούς, όπως η Ελλάδα. Οι Φαραώ της Αιγύπτου τη δυναστείας Saite διέθεταν Έλληνες μισθοφόρους στο στρατό τους. Ελληνικά προϊόντα εμφανίστηκαν στην Αίγυπτο και αιγυπτιακά στην Ελλάδα. Αιγυπτιακά χαρακτηριστικά άρχισαν να ενσωματώνονται στον ελληνικό πολιτισμό, με βάση τη γνώση από πρώτο χέρι των αιγυπτιακών μνημείων και των ιδεών.

Ο Ροίκος και ο Θεόδωρος,αρχιτέκτονες και γλύπτες από τη Σάμο, πιστώθηκαν ότι έμαθαν την κοίλη χύτευση του χαλκού για μεγάλα γλυπτά από τους Αιγυπτίους (Πλίνιος, Φυσική ιστορία , Βιβλίο 35, κεφάλαιο 43· Παυσανίας, Περιγραφή της Ελλάδας , Βιβλίο 9, Κεφάλαιο 41, ενότητα 1). Το όνομα του Ροίκου βρέθηκε σε ένα θραύσμα αγγείου που αφιέρωσε στην Αφροδίτη στη Ναυκράτιδα. Ο ναός του Απόλλωνα στη Ναυκράτιδα, που χτίστηκε γύρω στο 550 π.Χ., έχει σημάδια σαμιακής επιρροής. Έχει προταθεί ότι σχεδιάστηκε από τον Ροίκο και ότι μπορεί να έμαθε αιγυπτιακές τεχνικές ενώ εργαζόταν εκεί.

Ο Dr Ross Thomas, επιμελητής του Βρετανικού Μουσείου και επικεφαλής της ανασκαφής, δήλωσε στον Guardian Observer: "Είναι μοναδικά σπάνιο. Το να βρεις [ελληνικά πλοία] τόσο μακριά μέσα στην Αίγυπτο είναι συναρπαστικό. Νωρίτερα, οι άνθρωποι πίστευαν πως τα πλοία σταματούσαν στη Μεσόγειο. Τώρα μπορούμε για πρώτη φορά να επιβεβαιώσουμε πως ποντοπόρα πλοία ταξίδευαν τόσο μακριά στην Αίγυπτο". Πρόσθεσε πως οι ανασκαφές δείχνουν ότι στην ακμή της, η πόλη υπήρξε σπίτι για 16.000 κατοίκους και πως οι επιγραφές γύρω από την πόλη περιγράφουν λεπτομερώς τις ζωές τους. "Υπάρχουν περισσότερες ελληνικές επιγραφές του 6ου αιώνα στην Ναυκράτιδα από ότι σε οποιονδήποτε άλλο ελληνικό ναό. Μας λένε πολλά για τους εμπόρους- υπάρχουν και πολλές γυναίκες ανάμεσα, αλλά κυρίως πρόκειται για άνδρες εμπόρους. Υπάρχουν επίσης χαρακτήρες που εμφανίζονται και σε άλλες ελληνικές πόλεις, οπότε μπορούμε να αρχίσουμε να παρακολουθούμε από που προέρχονται αυτοί οι άνθρωποι".

Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Ναυκράτιδας σκεπάζεται από τα νερά μιας λίμνης.