Κιβωτός των ψηφιδωτών της Συρίας στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης

Η καταγραφή των ψηφιδωτών της Συρίας έγινε με τη συνεργασία του ΕΚΒΜΜ την περίοδο 2004-08.

Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να καταλάβει τις προθέσεις του καλλιτέχνη. Στην παράσταση του ψηφιδωτού, η φιγούρα του κάθεται στο μέσον του συμποσίου και οι υπόλοιποι συνδαιτυμόνες έχουν την προσοχή τους στραμμένη πάνω του. Διακρίνεται η γνωστή γενειάδα, αν και το πρόσωπο και το σώμα έχουν μια ασκητική όψη, γνώριμη της βυζαντινής τέχνης. Η επιγραφή του ονόματος βάζει τα πράγματα στη θέση τους: «Σωκράτης».

Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά της Συρίας, που παρουσιάζεται στο πλαίσιο της ψηφιακής έκθεσης «Συρία δὲ, Μουσῶν ἐργαστήριον» στην Αποθήκη Γ΄ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Μπορεί η μεγάλη αίθουσα που γνωρίζουμε από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου να μη θυμίζει μουσειακό χώρο, αλλά στην περίπτωση της έκθεσης που οργανώνει το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων είναι κατάλληλη, γιατί έχει ανοιχτό χώρο για… περπάτημα.

Τα ψηφιδωτά κοσμούσαν ιδιωτικά και δημόσια κτίρια, ενώ ένα από τα πιο σημαντικά της έκθεσης απεικονίζει τον Σωκράτη σε ένα δείπνο.

Φαίνεται ασυνήθιστο, ωστόσο στην έκθεση θα «περπατήσετε» στα ψηφιδωτά χάρη σε μια εντυπωσιακή ψηφιακή προβολή των συριακών έργων τέχνης πάνω σε ένα ειδικό διαδραστικό δάπεδο 45 τετραγωνικών μέτρων. Οι επισκέπτες θα δουν να προβάλλεται αρχικά ο χάρτης της Συρίας με «ενεργές» τέσσερις τοποθεσίες: τη Δαμασκό, την Παλμύρα, την Απάμεια και το Μααράτ αλ Νούμαν. Πατώντας πάνω σε αυτά τα σημεία του χάρτη ενεργοποιούνται ειδικοί αισθητήρες κίνησης και στα πόδια των επισκεπτών αρχίζει η προβολή των ρωμαϊκών ψηφιδωτών. Η έκθεση παρουσιάζει συνολικά 356 ψηφιδωτά και 7.500 φωτογραφίες από μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων, καρπό της συνεργασίας του ΕΚΒΜΜ και της Γενικής Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Μουσείων Συρίας και το Τμήμα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Δαμασκού.

Οπως μας εξηγεί η πρόεδρος του Κέντρου, Ναταλία Πούλου, η συνεργασία των δύο πλευρών πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2004-2008 και αφορούσε τη λεπτομερή καταγραφή και φωτογράφιση των ψηφιδωτών που βρίσκονταν στα μουσεία των παραπάνω περιοχών σε συνεργασία με φοιτητές της Δαμασκού. Τα ψηφιδωτά χρονολογούνται από τα τέλη του 3ου αιώνα έως και τον 7ο αιώνα, και κοσμούσαν κατοικίες, δημόσιους χώρους, ναούς και συναγωγές.

Πέρυσι, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το ΕΚΒΜΜ επεξεργάστηκε καλύτερα τις φωτογραφίες των ψηφιδωτών, εμπλούτισε τις πληροφορίες που τις συνοδεύουν (γεωγραφική θέση, χρονολόγηση, ταύτιση) και ανανέωσε τη βάση δεδομένων από την οποία αντλεί η έκθεση το περιεχόμενό της. Σε ένα βαθμό, η έκθεση μοιάζει και με μια κιβωτό πολιτισμού, αφού ορισμένα από τα ψηφιδωτά δεν υπάρχουν πια. «Θέλουμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα και να ζητήσουμε από τη Δαμασκό στοιχεία γι’ αυτά που έχουν καταστραφεί στον πόλεμο και για όσα φυγαδεύτηκαν παράνομα έξω από τη χώρα, ώστε να τα σημειώσουμε στην έκθεση», μας λέει η κ. Πούλου. Τα ψηφιδωτά είναι χωρισμένα σε πέντε κατηγορίες: μυθολογικές παραστάσεις, χριστιανικές, καθημερινός βίος, γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα και επιγραφές, γραμμένες στα αραμαϊκά και στα ελληνικά. Πληροφορίες για το κάθε ψηφιδωτό και φωτογραφίες με λεπτομέρειες μπορούν να δουν οι επισκέπτες σε ένα διαδραστικό τραπέζι αφής που έχει στηθεί για την έκθεση, την οποία έχει ζητήσει να παρουσιάσει και η Δαμασκός.