Ψυττάλεια: Η νησίδα η οποία μνημονεύεται από πληθώρα σπουδαίων αρχαιοελληνικών συγγραφέων

Εικόνα arxaia-ellinika ©

---

Η Ψυττάλεια είναι μικρό νησί του Σαρωνικού κόλπου που βρίσκεται ανάμεσα στο λιμάνι του Πειραιά και τη Σαλαμίνα.

Έχει έκταση 0,375 τετραγωνικά χιλιόμετρα, 1500 μ. μήκος, ενώ δεν έχει μόνιμους κατοίκους. Ανήκει διοικητικά στο Δήμο Πειραιά. Στο νησί υπάρχουν εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων των κατοίκων του Νομού Αττικής, που είναι οι μεγαλύτερες της Ευρώπης και από τις μεγαλύτερες του κόσμου.

Η νήσος Ψυττάλεια, η οποία μνημονεύεται από πληθώρα σπουδαίων αρχαιοελληνικών συγγραφέων (Αισχύλος, Ηρόδοτος, Πλούταρχος, Στράβων, Παυσανίας κ.α.) καταγράφεται κατά τη διάρκεια της ιστορικής ναυμαχίας της Σαλαμίνας (480 π.Χ.), καθώς εκεί οι Πέρσες φέρεται να εγκατέστησαν φρουρά αποτελούμενη από πολεμιστές και ευγενείς.

Η πριν απο είκοσι χρόνια κυβερνητικὴ απόφαση μετατροπής του νησιού σε δεξαμενὴ των ακαθάρτων του λεκανοπεδίου της Αθήνας υποχρέωσε σε διενέργεια ανασκαφής για τον προσδιορισμὸ των χώρων όπου υπήρχαν αρχαιότητες.Όλες οι ενέργειες που έγιναν για την αποτροπὴ του έργου που είχε αποφασισθεί, δεν είχαν καμιὰ επίδραση ούτε στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων ούτε στο Υπουργείο Πολιτίσμού. Αναγκαστικώς έγινε περιορισμένη ανασκαφή στο νησί κατὰ την οποία αποκαλὐφθηκαν μεταγενέστερα κτίσματα, ίσως ενδιαιτήματα κτηνοτρόφων. Πλην του σημείου που ερευνἠθηκε, στο υπόλοιπο νησὶ δεν βρέθηκαν όστρακα ούτε ίχνη κατοικῄσεως. Φαίνεται ότι πάντοτε ήταν έρημο και μόνον στην αρχαιότητα θα υπήρχαν πάνω στο νησὶ κοπάδια απο κατσίκια.

Με τα έργα που έγιναν η Ψυττάλεια αλλοιώθηκε. Η αρχαία της μορφὴ χάθηκε ολοκληρωτικὰ. Ἡ στρατιωτικὴ χρήση του νησιού είναι η κυριότερη αιτία που στο παρελθὸν δεν ερευνήθηκε αρχαιολογικώς, παρά το οτι οι αρχαίες μαρτυρίες έδιναν ελπίδες για την ύπαρξη αρχαίων λειψάνων. Σύμφωνα με μια σύντομη αρχαιολογικὴ έρευνα που έγινε το 1967, στο νησί υπήρχε σκορπισμένος στὴν επιφάνεια του εδάφους μεγάλος αριθμὸς θραυσμάτων αγγείων και κεραμιδιών, αρκετών μάλιστα της κλασικής εποχής και της πρώιμης ρωμαϊκής, τα περισσότερα όμως της υστερορωμαϊκής, γύρω στον 6 αἰ. μ.Χ. Τούτο όμως αληθεύει μόνο ως προς το σημείο όπου έγινε η ανασκαφή.

Επίσης αρχαία παρατηρήθηκαν και βρέθηκαν μόνο στη χαμηλὴ χερσόνησο όπου έγιναν οι ανασκαφὲς πριν το νησὶ παραδοθεί στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων. Ούτε όστρακα ούτε αρχαίες κατασκευὲς υπήρχουν πουθενὰ έξω απὸ τον χώρο της ανασκαφής. Αυτό όμως δε σημαίνει οτι η σημερινὴ Ψυττάλεια δεν είναι η αρχαία.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Πέρσες αποβίβασαν στρατεύματα στην Ψυττάλεια για να αντιμετωπίσουν τους πολεμιστἐς ή τα ναυάγια που αναγκαστικὰ θα έφθαναν ως εκεί, ώστε τους μεν (τους Πἐρσες) να τους σώζουν, και τους άλλους (τους Έλληνες) να τους εξοντώνουν.Όλα αυτά τα έκαναν χωρὶς θόρυβο για να μην αντιληφθούν τίποτα οι εχθροί.

Μετά το τέλος της ναυμαχίας, ο περσικός στόλος φεύγοντας προς το Φάληρο εγκατέλειψε τη φρουρά της Ψυττάλειας και ο Αριστείδης αποβιβάστηκε στο νησί και εξόντωσε όλους τους Πέρσες, εκτὸς απο λίγους επιφανείς (ευγενείς) που είχαν αιχμαλωτισθεί. Μεταξὺ τους ήταν τρείς γιοὶ της Σανδαύκης, αδελφής του Ξέρξη, τους οποίους έστειλε αμέσως στον Θεμιστοκλή.

Ήταν πραγματικό μακελειό. '' Όλος ο βασιλικός οίκος χάθηκε σε κείνο το νησάκι, βυθίζονται στο πένθος τα Σούσα και τα Εκβάτανα'' μας λέει ο Αισχύλος και αφιερώνει καμιά δεκαριά στίχους για την σύγκρουση των νεαρών ευγενών Περσών, με τους ευπατρίδες Αθηναίους.

Ο Αριστείδης αφού περιτριγύρισε το νησὶ με τους πολεμιστὲς περίμενε εκείνους που θα έφθαναν ως αυτό, ώστε ούτε κάποιος απο τους φίλους να πάθει τίποτε ούτε κανένας απο τους εχθροὺς να διαφύγει. Φαίνεται ότι η μεγαλύτερη σύγκρουση των πλοίων και η ισχυρότερη συμπλοκὴ έγινε γύρω απο εκείνον τον τόπο.

Η ανάμνηση του συμβάντος αυτού, κολάκευε την αριστοκρατία της Αθήνας, διότι συμμετείχαν τα παιδιά της υπό τον τιμημένο αρχηγό του κόμματος των συντηρητικών. Ο ευφυής Αριστείδης με την κατάληψη της Ψυττάλειας, βελτίωσε τη θέση των Ελλήνων.

Γι αυτό το λόγο ένα από τα τρόπαια, μετά την ιστορική νίκη, στήθηκε επάνω στη Ψυττάλεια. Παρά την προσεχτικὴ έρευνα που έγινε σε ολόκληρη τη χερσόνησο δε βρέθηκε κάτι που να ανήκει σε κατασκευὴ μνημειώδη, όπως θα έπρεπε να είναι το τρόπαιο που στήθηκε εκεί μετὰ την Σαλαμίνα. Ίσως το τρόπαιο να ήταν κάτι μικρό, οπωσδήποτε όμως πρέπει να ήταν ευδιάκριτο και κατανοητὸ απο εκείνους που παρέπλεαν την Ψυττάλεια.

Επίσης μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο, τον Πλούταρχο, τον Στράβωνα, τον Παυσανία, τον Αισχύλο και άλλους συγγραφείς, ως τόπος λατρείας του Πανός, όπου υπήρχαν μάλιστα και ξόανά του. Ο Αισχύλος, στην τραγωδία του «Πέρσες», αναφέρει χαρακτηριστικά:

"Είναι μπροστά από τη Σαλαμίνα ένα νησί Δύσκολο για τα καράβια αραξοβόλι Που μόνο ο φιλοχορευτής Πάνας συχνάζει"

Δεν είναι ομόθυμη η άποψη της ταύτισης της νεώτερης Ψυττάλειας με την αρχαία Ψυττάλεια.Υπάρχει η άποψη οτι η αρχαία Ψυττάλεια είναι το νησάκι του Αγίου Γεωργίου, μεταξὺ Σαλαμίνος και Περάματος, ακατοίκητο. Κατά τον 19 αἱ. ήταν λοιμοκαθαρτήριο και Θεραπευτἠριο. Ὁ Θουκυδίδης μας λέει : "εἶναι δὲ νησί. καὶ ἄλλο νησί (με το ίδιο όνομα) ἐμπρὸς στὸν Πειραιά. ὁ κάτοικος ὀνομάζεται Αταλαντατος" .