Βορέας και Ωρείθυια, ένα παράξενο ζευγάρι

Ράνια Τζεν

Πώς συναντήθηκαν κι έσμιξαν ο παγερός Βοράς και η ανάλαφρη Ωρείθυια; Μαρτυρίες έχουμε από τον Απολλόδωρο, τον Παυσανία, τον Πλάτωνα και τον Οβίδιο.

Μια μέρα, καθώς ο Βορέας φυσούσε προς την Αττική, πήρε το μάτι του στις όχθες του Ιλισού μια παρέα από όμορφες κοπέλες να μαζεύουν λουλούδια χορεύοντας καi τραγουδώντας. Εντυπωσιάστηκε από μια αριστοκρατική και χαριτωμένη νεαρή που δεν ήταν άλλη από την κόρη του βασιλιά της Αθήνας, Ερεχθέα. Αμέσως ο πάγος της καρδιάς του μαλάκωσε και αυτός ο σφοδρός θεϊκός άνεμος τράβηξε στον πατέρα της να ζητήσει το χέρι της κόρης του. Εκείνος όμως αρνήθηκε. Πώς θα μπορούσε να αποχωριστεί την αγαπημένη του κόρη για τη Θράκη, μια χώρα τόσο μακρινή που του θύμιζε μάλιστα τον ανόσιο βασιλιά Τηρέα; Ο Βορέας μετάνιωσε που λύγισε κι έδειξε ένα άλλο προσωπείο από το αληθινό του και οργισμένος άνοιξε τις πλατειές σκουρόχρωμες φτερούγες του, τύλιξε μέσα τους την Ωρείθυια και μαζί πέταξαν για τη μακρινή του χώρα, στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο στη Θράκη, όπου την έκανε γυναίκα του. Η κοπέλα μολονότι στενοχωρήθηκε που άφησε τη φωτεινή και ζεστή χώρα της και τους δικούς της, εντούτοις έμεινε πιστή στο σύζυγό της και του χάρισε 2 γυιούς, τον Κάλαη και Ζήτη (τους επονομαζόμενους Βορεάδες) και 2 κόρες την Κλεοπάτρα, μετέπειτα γυναίκα του βασιλιά της Θράκης Φινέα και τη Χιόνη η οποία έσμιξε με τον Ποσειδώνα και γέννησε τον Εύμολπο.

Κι οι δυο ήρωες της ιστορίας αυτής είχαν πολύ δυνατές προγονικές καταβολές:

Ο «γοργόδρομος» Βορέας, όπως τον χαρακτηρίζει ο Ησίοδος στη Θεογονία του ήταν γιός του Γίγαντα Αστραίου και της πεντάμορφης χιλιοτραγουδισμένης Ηούς. Αυτός ο μεσήλικας και παγερός θεός του Βόρειου ανέμου «κατέβαινε από τη Θράκη φέρνοντας μαζί του χιόνια και χαλάζι», όπως μας περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις Βοή και Ρέω που αποδίδουν την ψυχρότητα που παράγει η ροή του, κυρίως όταν πέφτει πάνω στα δένδρα. Δεν αποκλείεται να είναι μια ηχοποίητη λέξη. O Hσίοδος στο έπος του «Έργα και Ημέραι» μας παρουσιάζει δύο πλευρές του ανέμου αυτού με ανάλογες συνέπειες: «με τη σφοδρότητά του ξεριζώνει και ρίχνει δένδρα, διαπερνά τα στήθια των δασύτριχων ζώων, με μόνη εξαίρεση τα πρόβατα και κάνει τους γέροντες να μαζεύονται κουβάρι.» Υπάρχει όμως και η ευνοϊκή πλευρά του: διαλύει τα βαριά σύννεφα με ισχυρές νεροποντές κι έτσι ο Βοριάς γίνεται «αιθρηγενέτης» και «αίτιος ευδίας», ξαστεριάς.

Στην Πλάκα στο Ωρολόγιον του Ανδρονίκου του Κυρρήστου (κοινώς Αέρηδες), ο Βορέας απεικονίζεται φτερωτός και γηραιός με γενειάδα. Μολαταύτα, φαίνεται να είχε έντονα πάθη και σφοδρό ερωτισμό, όπως αποδεικνύεται από τις περιπέτειές του. Λένε πως κάποτε στην Τροία, είδε τις φοράδες του Εριχθόνιου, γιου του Δάρδανου, γενάρχη των Τρώων, τις πόθησε τόσο ώστε πήρε τη μορφή του ίππου για να σμίξει μαζί τους. Από την ένωση αυτή γεννήθηκαν δώδεκα πουλάρια που έτρεχαν σαν τον άνεμο, λες και κάλπαζαν πάνω από γη και πέλαγος χωρίς να τα αγγίζουν.

Η ηρωίδα μας, η Ωρείθυια, μια ελκυστική κι ανάλαφρη Αθηναία παρθένα, δεν ήταν κάποια τυχαία, αλλά ήταν κόρη του βασιλέα της Αθήνας Ερεχθέα και της Πραξιθέας, κόρης του ποταμού Κηφισού. Η ετυμολογία του ονόματός της διχάζει τους μελετητές: άλλοι τη χαρακτηρίζουν : «εν τω όρει ως μανιώδης τρέχουσα»

Αλλού ετυμολογικά το όνομα Ωρείθυια ερμηνεύεται ως προερχόμενο από το ρήμα «όρνυμι» που σημαίνει ξεσηκώνομαι και «θέω» τρέχω, το οποίο και θεωρώ πιθανότερο, καθώς μας δίνει ανάγλυφη την εικόνα της ζωηρής και πεταχτής παιδούλας στις όχθες του ποταμού με τις φίλες της. Και τα δύο ονόματα των ηρώων μας έχουν μέσα τους τον ήχο της ροής, μόνο που ο Βορέας περιλαμβάνει το ηχηρότερο Βήτα που δηλώνει και την προέλευση του από τραχύτερο κλίμα, ενώ η Ωρείθυια έχει το απαλό Θήτα κι ο ήχος της είναι σαν το θρόισμα του ρυακιού του Ιλισού στο αθηναϊκό λεκανοπέδιο πέραν των τειχών.

Έτσι συναπαντήθηκαν κι έδεσαν μια σφοδρή και μια απαλή ροή ήχων. Ποιος αποκλείει λοιπόν και ποτέ δε θα το μάθουμε, αν η ζωηρή παιδούλα δεν γοητεύθηκε στ’ αλήθεια από τον ώριμο και δυνατό ξένο άνδρα που εμφανιζόταν σαν άνεμος στα μέρη της, το μεν καλοκαίρι για να δροσίζει τις ζεστές μέρες, το δε χειμώνα για να εξυγιαίνει και να αναζωογονεί την αττική γη και αν η αρπαγή αυτή δεν ήταν άλλο από μια συνηθισμένη απαγωγή για να παρακαμφθεί η άρνηση του πατέρα της κόρης;

Και αν δεν ήταν η απαγωγή αυτή το προοίμιο ενός σφοδρού έρωτα, πώς ο Πλάτωνας θα έβαζε το Σωκράτη στο Φαίδρο να περιπατεί παρέα με το Φαίδρο στις όχθες του Ιλισού κοντά στο ιερό του Βορέα και να κάνει μνεία του μύθου αυτού προκειμένου να αναλύσει την οντολογία του έρωτα και την αισθητική του λόγου; Εκεί παρουσιάζει ο Σωκράτης τη σχέση του αισθησιασμού με την ορμή για την υπερβατική ομορφιά ως μεταφυσική ανάμνηση του ωραίου» όπως αναλύει ο λέκτορας του ΑΠΘ κ. Παναγιώτης Δόικος στη μελέτη-μετάφραση και σχόλια του Φαίδρου, εκδ. Ζήτρος.

Ο Βορέας είναι η ορμή και η Ωρείθυια το κάλλος ένα ιδανικό ζευγάρι για την αναγωγή στον ιδεατό έρωτα.

Ο μύθος αυτός κατά τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής και αυτό οφείλεται σε μια παράδοση που αναφέρει ο Ηρόδοτος(7,189). Κατά του Περσικούς πολέμους και συγκεκριμένα στη 2η περσική εισβολή πριν από τη ναυμαχία του Αρτεμισίου, που διεξήχθη παράλληλα με τη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ είχε δοθεί χρησμός στους Αθηναίους να ζητήσουν τη βοήθεια του «γαμπρού τους». Οι Αθηναίοι ερμήνευσαν το χρησμό και θυμήθηκαν ότι σε παλαιότερα χρόνια ο Βορέας είχε αρπάξει την κόρη του βασιλιά Ερεχθέα, Ωρείθυια. Έτσι οι ικεσίες απευθύνθηκαν σε αυτόν και την Ωρείθυια και όντως ξέσπασε ένας δυνατός άνεμος που κράτησε τρεις μέρες και κατέστρεψε 400 περσικά πλοία. Μετά από αυτή τη νίκη, οι Αθηναίοι ίδρυσαν ιερό προς τιμήν του Βορέα στις όχθες του Ιλισού.

Ο Αισχύλος είχε γράψει ένα σατυρικό δράμα σχετικό με το μύθο της Ωρείθυιας το οποίο όμως δεν σώζεται.

Ο καθαρά αττικός αυτός μύθος πέρα από μια γοητευτική ιστορία παθιασμένου έρωτα απηχεί αρχικά την ευεργετική και γονιμοποιό δράση του βόρειου ανέμου στο αττικό λεκανοπέδιο, στη συνέχεια τις σχέσεις Θράκης και νότου και τις πολυεπίπεδες ανταλλαγές τους που κορυφώνονται - αν θέλουμε να προχωρήσουμε σε μια φιλοσοφική προσέγγιση- σε ένα σμίξιμο δύο αρχετυπικών φυσικών στοιχείων της ισχύος και του κάλλους με στόχο τη δημιουργία.

Πηγή: https://www.facebook.com/TheMythologists/photos/a.266687670100436/3898231793612654/