Ο μυστηριώδης στύλος στο κέντρο της κυκλικής πόλης του Γκορ

Το 330 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος προχώρησε κατακτώντας τις πόλεις και τις περιοχές της περσικής επικράτειας, με αποκορύφωμα την κατάληψη της Περσέπολης. Λίγο πιο νότια της αρχαίας πρωτεύουσας των Αχαιμενιδών, βρισκόταν η πόλη Γκορ, η οποία προέβαλε τόση μεγάλη αντίσταση που, για να την κατακτήσει, έπρεπε να καταφύγει σε ένα τέχνασμα. Σήμερα, αυτός ο θρύλος υπάρχει στην Ιρανική ιστορία.

Ο Αλέξανδρος έβαλε να φτιάξουν ένα φράγμα σε ένα κοντινό φαράγγι, που συγκράτησε το νερό ενός ποταμού ο οποίος διέσχιζε την πεδιάδα στην οποία βρισκόταν η πόλη. Έτσι, η πόλη πλημμύρισε εντελώς και δημιουργήθηκε μια λίμνη η οποία παρέμενε μέχρι τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ.. Τότε, ο ιδρυτής της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών της Περσίας, Αρδασίρ Α', έφτιαξε μια σήραγγα για να την αποστραγγίσει και κατέστρεψε το φράγμα. Ο κάμπος στέρεψε και τα ερείπια της πόλης εμφανίστηκαν ξανά.

Ο Αρδάσιρ ίδρυσε στο ίδιο μέρος τη νέα του πρωτεύουσα, η οποία θα ήταν γνωστή ως Khor Ardashīr ή Γκορ. Η πόλη είχε κυκλικό σχέδιο -αιώνες πριν από τη διάσημη κυκλική πόλη της Βαγδάτης- με τόσο ακριβείς μετρήσεις που, ο Πέρσης ιστορικός Ιμπν Μπάλκι (Ibn Balkhi) έγραψε ότι σχεδιάστηκε με πυξίδα.

Η πόλη είχε διάμετρο 1.950 μέτρα και περιβαλλόταν από μια προστατευτική τάφρο πλάτους 35 μέτρων, η οποία μπορούσε να παρακαμφθεί μόνο μέσω τεσσάρων γεφυρών που έδιναν πρόσβαση στις τέσσερις πύλες της, μία σε καθένα από τα κύρια σημεία, και έναν πήλινο τοίχο. Ήταν χωρισμένη σε 20 τομείς με ένα ακριβές γεωμετρικό σύστημα 20 ακτινωτών δρόμων και αρκετών ομόκεντρων.

Στο εσωτερικό της υπήρχε ένας άλλος περιτειχισμένος κύκλος, ακτίνας 450 μέτρων, στον οποίο ήταν κτισμένα τα βασιλικά κτίρια και τα ανάκτορα. Ακόμα και σήμερα, στο σημερινό τοπίο της περιοχής, φαίνεται η παλιά κυκλική διάταξη της πόλης, αλλά και τα ερείπια ενός μεγάλου πύργου, που αρχικά είχε ύψος περίπου 30 μέτρα, και από τον οποίο σώζεται μόνο ο πυρήνας της δομής του.

Οι Άραβες το ονόμασαν Terbal, αλλά οι Πέρσες το ήξεραν ως Minar (κυριολεκτικά, στήλη) ή Μιναρές. Εξωτερικά είχε μια σπειροειδή σκάλα, μοναδική στην Περσία, και παρόλο που δεν είναι γνωστό σε τι ακριβώς χρησίμευε, υπάρχουν αρκετές υποθέσεις. Προσθέτοντας το πλάτος των κατεστραμμένων σκαλοπατιών και των εξωτερικών τοίχων, υπολογίζεται ότι το πλάτος του πύργου ήταν περίπου 20 μέτρα.

Το Minar και ο Ναός της Φωτιάς (Takht-e Neshin) ήταν οι μόνες δύο κατασκευές στην πόλη κατασκευασμένες από γρανίτη τοιχοποιίας. Οι πρώτοι Δυτικοί που επεσήμαναν τη μοναδικότητα της κατασκευής στην περσική αρχιτεκτονική ήταν ο Eugène Flandin και ο Pascal Coste, αλλά ο πρώτος που πραγματοποίησε μια συστηματική μελέτη ήταν ο Ernst Herzfeld, ο οποίος προσδιόρισε τον πύργο ως πύργο σκάλας.

Πριν από τη μελέτη του Χέρτσφελντ, το Minar πιστευόταν ότι ήταν το Takht-e Neshin, ο ναός με την ιερή φωτιά που ήταν τοποθετημένη στην κορυφή για να αποφευχθεί η μόλυνση από τη σκόνη.

Μερικοί συγγραφείς είναι της άποψης ότι συμβόλιζε τη θεϊκή και συγκεντρωτική βασιλεία της ιδεολογίας του Αρδασίρ, αλλά ταυτόχρονα είχε και πρακτική χρήση, αφού παρείχε οπτική επαφή με τις οχυρώσεις που βρίσκονταν στον κύριο δρόμο πρόσβασης στην πεδιάδα, στην φαράγγι Tang-ab. Αυτή η χρήση, κατά τη σύνταξη του σχεδιασμού της πόλης, ίσως ήταν απαραίτητη για την τοπογραφία.

Ίσως, κατά τη διάρκεια των εργασιών της κατασκευής της πόλης, χρησίμευσε και ως παρατηρητήριο. Στην πραγματικότητα, όλο το σχέδιο επικεντρώνεται στο Minar, ενώ, το ομόκεντρο και ακτινωτό σχέδιο της πόλης, επεκτάθηκε σε απόσταση μέχρι και 10 χιλιόμετρα, όπου έχουν βρεθεί ίχνη καναλιών, δρόμων και τειχών.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση του Μινάρ ως πυροστάσιο

Μια πρόσφατη μελέτη υποδηλώνει ότι μπορεί να ήταν πύργος νερού, με το νερό από κοντινές υπερυψωμένες πηγές να ρέει μέσω σωλήνων και τον κοίλο πυρήνα του μιναρέ στον τρούλο του και από εκεί σε άλλα σημεία της πόλης.

Οι πηγές καταγράφουν την ύπαρξη παρόμοιων πύργων και σε άλλα μέρη της περσικής αυτοκρατορίας. Για παράδειγμα, ο Ρωμαίος ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος που έγραψε τον 4ο αιώνα μ.Χ., αναφέρει ένα στην πόλη Nahar Malka -ένα κανάλι που συνδέει τον Τίγρη και τον Ευφράτη κοντά στην περσική πρωτεύουσα Κτησιφών- και το συγκρίνει με τον φάρο της Αλεξάνδρειας.

Στα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ., ο Βυζαντινός ιστορικός Ζώσιμος αναφέρει αρκετούς πύργους στην πόλη Al-Anbar (αρχαία Πιρισαμπόρα, στο κεντρικό Ιράκ). Ωστόσο, σύμφωνα με τον Richard Gottheil, αυτά μπορεί να βασίστηκαν σε αρχαία ζιγκουράτ.

Ο σχεδιασμός του Minar της Γκορ μπορεί να ενέπνευσε τον περίφημο σπειροειδή μιναρέ του Μεγάλου Τζαμιού στη Σαμάρα στο Ιράκ. Αυτό, με τη σειρά του, ενέπνευσε το Τέμενος Ιμπν Τουλούν στο Κάιρο -και τα δύο χτίστηκαν κατά την περίοδο των Αββασιδών, τον 9ο αιώνα μ.Χ.

Κατά τη διάρκεια της μουσουλμανικής αραβικής εισβολής τον 7ο αιώνα, η Γκορ καταστράφηκε, αν και θα ξαναχτιζόταν. Γύρω στο 950 μ.Χ., ο βασιλιάς Adud al-Dawla άλλαξε το όνομά της σε Peroz-abad (κυριολεκτικά, η Πόλη της Νίκης) επειδή στη νεοπερσική γλώσσα που μιλούνταν τότε, η λέξη "Gōr" είχε καταλήξει να σημαίνει "τάφος" και του ήταν δυσάρεστη.

Τελικά, η πόλη έφτασε στις μέρες μας με το όνομα Φιρουζαμπάντ (Firuzabad) και εγκαταλείφθηκε οριστικά την περίοδο της Δυναστείας των Κατζάρων (τουρκικής καταγωγής βασιλική δυναστεία που κυβέρνησε την περσική αυτοκρατορία από το 1794 έως το 1925), όταν οι κάτοικοί της μετακόμισαν στον κοντινό οικισμό -περίπου 3 χιλιόμετρα μακριά- που σήμερα φέρει το ίδιο όνομα.