Βεσπασιανός: Ο τελευταίος από τους τέσσερις αυτοκράτορες που κυβέρνησαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Ο Τίτος Φλάβιος Βεσπασιανός ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 69 έως το 79 μ.Χ. και ο τελευταίος από τους τέσσερις αυτοκράτορες που κυβέρνησαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 69 μ.Χ. που ονομάστηκε Έτος των Τεσσάρων Αυτοκρατόρων εκ των οποίων οι τρεις προηγούμενοι είτε δολοφονήθηκαν είτε αυτοκτόνησαν. Σε αντίθεση με τους Γάλβα/Galba, Όθωνα/Otho και Βιτέλλιο/Vitellius, ο Βεσπασιανός πέθανε από φυσικά αίτια το 79 μ.Χ. Ο ίδιος και οι γιοι του, Τίτος/Titus και Domitian/Δομιτιανός, ίδρυσαν την Δυναστεία των Φλαβίων.

Χάρτης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά το Έτος των Τεσσάρων Αυτοκρατόρων (69). Οι μπλε περιοχές υποδηλώνουν επαρχίες πιστές στον Βεσπασιανό και στον Γάιο Λικίνιο Μουκιανό. Steerpike and Andrei nacu, CC BY-SA 3.0 NL Wikimedia Commons

Βίος

Ο Τίτος Φλάβιος Βεσπασιανός καταγόμενος από άσημη οικογένεια, γεννήθηκε στη μικρή πόλη Φαλακρίνα βόρεια της Ρώμης στις 17 Νοεμβρίου 9 μ.Χ. Ο ιστορικός Σουητώνιος στο έργο Δώδεκα Καίσαρες τον περιέγραφε ως: «έχοντα τετράγωνους ώμους, με καλοσχηματισμένα άκρα, αλλά πάντα με μια έκφραση έντασης στο πρόσωπό του…….ήταν απολύτως υγιής και δεν λάμβανε ιατρικές προφυλάξεις για την υγεία του». Αν και ανατράφηκε από την γιαγιά του Τέρτουλλα, ήταν γιος του Σαβίνου, τελωνειακού επόπτη στην Ασία (ο οποίος αργότερα πέθανε ενώ ήταν τραπεζίτης στην Ελβετία) και της Βεσπασίας Πόλλας. Είχε δύο αδέλφια έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον Τίτο Φλάβιο Σαβίνο, ο οποίος αργότερα έγινε συγκλητικός και κυβερνήτης και την Φλάβια Βεσπασία η οποία πέθανε σε βρεφική ηλικία. Ο Βεσπασιανός παντρεύτηκε τη Φλάβια Δομιτίλλα που γέννησε τρία τέκνα: τον Τίτο, τον Δομιτιανό και τη Δομιτίλλα την Νεότερη/Domitilla (πέθανε σε νεαρή ηλικία). Μετά το θάνατο της γυναίκας του, «παντρεύτηκε» την πρώην ερωμένη του Αντωνία Καινίς/Antonia Cainis, αλλά ο γάμος δεν επισημοποιήθηκε λόγω της κοινωνικής της θέσης.

Πολιτική – στρατιωτική καριέρα

Παρά το γεγονός ότι δεν προερχόταν από ευγενή οικογένεια, ο Βεσπασιανός υπηρέτησε στη Θράκη και ως κυαίστωρ (οικονομικός αξιωματούχος) στην Κρήτη και στη Κυρηναϊκή (ανατολική Λιβύη). Πριν υποστεί την οργή της συζύγου του αυτοκράτορα Κλαύδιου Αγριππίνας ήταν διοικητής λεγεώνας στη Γερμανία και τη Βρετανία. Πολέμησε σε περισσότερες από 30 μάχες και κατέλαβε τουλάχιστον 20 πόλεις. Αργότερα, υπηρέτησε στην Αφρική στις αρχές της δεκαετίας του 60 μ.Χ., όπου αντιμετώπισε την περιφρόνηση των ντόπιων, που του πετούσαν γογγύλια. Όταν απουσίαζε από τη Ρώμη κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καλιγούλα και του Κλαύδιου, ο Βεσπασιανός είχε πολιτικές επιτυχίες, αλλά ποτέ οικονομική ευμάρεια και πάντα είχε ανάγκη από χρήματα.

Ο Βεσπασιανός οδηγεί τις δυνάμεις του ενάντια στην Εβραϊκή εξέγερση. Μινιατούρα από χειρόγραφη έκδοση του 1470 της ιστορίας του Ιώσηπου Jean Bourdichon (XVe-XVIe siècle), Public domain, via Wikimedia Commons

Παρότι ανήκε στον κλειστό κύκλο του αυτοκράτορα Νέρωνα, εξαφανίστηκε προσωρινά από το δημόσιο βίο, όταν αποκοιμήθηκε κατά τη διάρκεια μιας από τις μεγάλες και βαρετές συναυλίες του Νέρωνα. Ωστόσο, όταν ξέσπασαν εξεγέρσεις στην Ιουδαία το 66 μ.Χ., ο Βεσπασιανός, λόγω της διοικητικής του ικανότητάς, στάλθηκε μαζί με τον γιο του Τίτο να καταστείλουν τους επαναστάτες. Στον πόλεμο των Ιουδαίων, ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος ισχυρίζεται ότι «ο Νέρωνας δεν μπορούσε να βρει κανέναν καλύτερο για να πολεμήσει με τους Εβραίους». Προσθέτει δε ότι «Έτσι, ο Νέρων αφού αξιολόγησε τις συνθήκες ως ευνοϊκούς οιωνούς, βλέποντας ότι η ηλικία του Βεσπασιανού του έδινε εμπειρία και ικανότητα και έχοντας τους γιους του ως ομήρους εξασφάλιζε την πίστη του, αφού το νεαρό της ηλικίας τους θα τους καθιστούσε πειθήνια όργανα μέσω της σύνεσης του πατέρα τους».

Όταν πέθανε ο Νέρων και ανήλθε στο θρόνο ο Γάλβας, ο Βεσπασιανός και ο Τίτος ανέμεναν στην Ιουδαία για εντολές ενώ ο Δομιτιανός ήταν ήδη στη Ρώμη. Δεδομένου ότι ήταν πιστός στον Νέρωνα, ο Βεσπασιανός φοβόταν το μέλλον, αλλά ο αυτοκράτορας τον αγνόησε. Για να αποδείξει την απουσία εχθρότητας, ο Βεσπασιανός έστειλε τον Τίτο στη Ρώμη στα τέλη του 68 μ.Χ. Ωστόσο, όταν δολοφονήθηκε ο Γάλβας και ο θρόνος διεκδικείτο μεταξύ του Μάρκου Σάλβιου Όθωνα (κυβερνήτη της Λουσιτανίας) και του Αύλου Βιτέλλιου Γερμανικού (κυβερνήτη της Κάτω Γερμανίας) ο Τίτος επέστρεψε στην Ιουδαία. Πριν κάνει κάτι για το οποίο θα μετάνιωνε, ο Βεσπασιανός αποφάσισε να περιμένει μέχρι να ανακηρυχθεί νικητής. Ο Δίων Κάσσιος έγραψε στο έργο Ρωμαϊκή Ιστορία ότι «ο Βεσπασιανός δεν ήταν απερίσκεπτος και δίσταζε πολύ να αναμιχθεί σε τόσο ενοχλητικές υποθέσεις».

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρων στέλνει τον Βεσπασιανό με στρατό για να καταστείλει την εξέγερση των Εβραίων, 66 μ.Χ. (απεικόνιση του 1503) National Library of Wales, CC0, via Wikimedia Commons

Όταν ο Όθων αυτοκτόνησε για να αποτρέψει τον εμφύλιο στην πρώτη μάχη του Βεδρίακου/Bedriacum, ο Βιτέλλιος ονομάστηκε νέος αυτοκράτορας, αλλά μετά από λίγο εμφανίσθηκε δυσαρέσκεια κατά του Βιτέλλιου. Ο Βεσπασιανός ήταν η προτιμώμενη επιλογή μεταξύ πολλών στο στρατό. Με την αυξανόμενη εχθρότητα για τον Βιτέλλιο να εξαπλώνεται στη Ρώμη, ο Βεσπασιανός ενήργησε γρήγορα και έστειλε στρατεύματα στην Ιταλία για να εμπλέξει τον νέο αυτοκράτορα, ενώ διέσχισε την Αίγυπτο και κατέλαβε την Αλεξάνδρεια, κόβοντας την παροχή σιτηρών στη Ρώμη. Μετά την ήττα του Βιτέλλιου στη δεύτερη μάχη του Βεδρίακου, ο εκθρονισμένος αυτοκράτορας επέστρεψε στη Ρώμη προσπαθώντας να επιβιώσει, φοβούμενος για τη γυναίκα και τα παιδιά του. Ο Δίων Κάσσιος έγραψε: «Την μια στιγμή είχε τάση να προσκολλάται στην εξουσία και προετοιμαζόταν για πόλεμο. Την επόμενη στιγμή ήταν έτοιμος να παραιτηθεί οικειοθελώς και επιθυμούσε την επιστροφή στον ιδιωτικό βίο». Ο στρατός του Βεσπασιανού ανακάλυψε τον Βιτέλλιο, τον βασάνισε, τον σκότωσε και πέταξε το πτώμα του στον Τίβερη. Μεγάλο μέρος της πόλης, ωστόσο λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε. Μεταβαίνοντας στη Ρώμη, ο Βεσπασιανός ενθρονίστηκε στις 26 Δεκεμβρίου 69 μ.Χ.

Ανάγλυφο που απεικονίζει θυσία ζώου, από βωμό του ναού του Βεσπασιανού στην Πομπηία Wmpearl, Public domain, via Wikimedia Commons

Το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας του Βεσπασιανού μεταξύ 71 και 79 μ.Χ. αποτελεί μυστήριο. Ιστορικοί αναφέρουν ότι ο διέταξε την κατασκευή αρκετών κτιρίων στη Ρώμη. Επιπλέον, επέζησε από αρκετές συνωμοσίες εναντίον του. Ο Βεσπασιανός βοήθησε στην ανοικοδόμηση της Ρώμης μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Πρόσθεσε το ναό της Ειρήνης και το ναό του Θεοποιημένου Κλαύδιου. Το 75 μ.Χ. ύψωσε το κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε επί Νέρωνα και του αφιέρωσε μια σκηνή του θεάτρου του Μαρκέλου. Ξεκίνησε επίσης την κατασκευή του Κολοσσαίου, χρησιμοποιώντας κεφάλαια από τα λάφυρα του Εβραϊκού Ναού μετά την Πολιορκία της Ιερουσαλήμ. Ο Σουητώνιος ισχυρίζεται ότι ο Βεσπασιανός αντιμετώπισε συνεχείς συνωμοσίες εναντίον του, αλλά μια είναι γνωστή, το 78 ή 79 μ.Χ. ο Έπριος Μάρκελλος και ο Αύλος Αλιενός επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν. Οι λόγοι που στράφηκαν εναντίον του είναι άγνωστοι.

Πορτρέτο προτομή του Βεσπασιανού από την Όστια, 69–79 μ.Χ., Palazzo Massimo alle Terme, Ρώμη Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons

Αξιολόγηση

Ο Βεσπασιανός ήταν γνωστός για το πνεύμα του, την συμπεριφορά, καθώς και την επιβλητική προσωπικότητα και στρατιωτική ικανότητα. Ήταν γενναιόδωρος σε φτωχούς συγκλητικούς και ιππείς και σε πόλεις και κωμοπόλεις που ερημώθηκαν φυσική καταστροφή. Υπήρξε ιδιαίτερα γενναιόδωρος με τους ανθρώπους των γραμμάτων και τους ρήτορες, αρκετοί από τους οποίους συνταξιοδοτήθηκαν με μισθούς έως και 1.000 χρυσά νομίσματα το χρόνο. Ο Κουιντιλιανός λέγεται ότι ήταν ο πρώτος δημόσιος διδάσκαλος που απολάμβανε την αυτοκρατορική χάρη. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έγραψε το έργο Φυσική Ιστορία, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του και το αφιέρωσε στον γιο του Τίτο.

Ο Βεσπασιανός γενικά ήταν δύσπιστος έναντι των φιλοσόφων. Αιτία ήταν οι λόγοι που εκφωνούσαν στους οποίους δόξαζαν τη Δημοκρατία, γεγονός που ανάγκασε τον Βεσπασιανό να αναβιώσει τους παρωχημένους ποινικούς νόμους κατά του επαγγέλματος ως προληπτικό μέτρο. Μόνο ένας, ο Ελβίδιος Πρίσκος/Helvidius Priscus, θανατώθηκε αφού πρόσβαλε επανειλημμένα τον αυτοκράτορα εκτοξεύοντας προσβολές τις οποίες ο Βεσπασιανός αρχικά προσπάθησε να αγνοήσει. Ο φιλόσοφος Δημήτριος εξορίστηκε σε νησί και όταν ο Βεσπασιανός έμαθε ότι εξακολουθούσε να τον επικρίνει, έστειλε στον εξόριστο φιλόσοφο το μήνυμα: «Κάνεις τα πάντα για να με αναγκάσεις να σε σκοτώσω, αλλά δεν σκοτώνω σκύλο που γαβγίζει».

Ρωμαϊκός aureus (χρυσό νόμισμα) που απεικονίζει τον Βεσπασιανό ως Αυτοκράτορα. Η πίσω όψη δείχνει τη θεά Φορτούνα. Λεζάντα: IMP. CAESAR VESPASIANVS AVG. / FORTVNA AVG. Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 3.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/>, via Wikimedia Commons

Σύμφωνα με τον Σουητώνιο, ο Βεσπασιανός «ανεχόταν την ειλικρινή γλώσσα των φίλων του, τα ευφυολογήματα των κολάκων και την αυθάδεια των φιλοσόφων με μεγάλη υπομονή». Ήταν επίσης γνωστός για τις ευαρέσκειές του στο λαό. Πολλά χρήματα δαπανήθηκαν για δημόσια έργα και την αποκατάσταση και ωραιοποίηση της Ρώμης: ο Ναός της Ειρήνης (γνωστός και ως Φόρουμ του Βεσπασιανού) τα δημόσια λουτρά και το μεγάλο Κολοσσαίο.

Ο Βεσπασιανός κατά τη διάρκεια της βασιλείας του υποβάθμισε το δηνάριο, μειώνοντας την καθαρότητα του αργύρου από 93,5% σε 90% και το βάρος του μειώθηκε από 2,97 γραμμάρια σε 2,87 γραμμάρια.

Στις σύγχρονες λατινογενείς γλώσσες, τα ουρητήρια πήραν το όνομά του πιθανώς από τον φόρο που επέβαλε στη συλλογή ούρων (λόγω του περιεχομένου σε αμμωνία).

Αν και ορισμένοι τον χαρακτήρισαν πανούργο, ο Βεσπασιανός αποδείχθηκε αποτελεσματικός αυτοκράτορας. Ήταν πολύ συμπαθής και η θητεία του θεωρήθηκε ως εποχή ειρήνης και ηρεμίας. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να αποκαταστήσει το ηθικό του στρατού, απαλλάσσοντας όσους είχαν τιμωρηθεί αδίκως, αλλά και τιμωρώντας όσους υποπίπταν σε παραπτώματα που χαρακτηρίζονταν ως «υποτροπή σε υπερβολές». Στη συνέχεια, ανοικοδόμησε πολλά από τα σπίτια και κτίρια που κάηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών της βασιλείας του Βιτέλλιου. Έχτισε ναούς και το Κολοσσαίο – που ονομάστηκε επίσης «Φλαβιανό Αμφιθέατρο». Σε αντίθεση με αρκετούς που κυβέρνησαν πριν από αυτόν, δεν κράτησε κακία σε όσους του εναντιώθηκαν και δεν εκτέλεσε κανέναν από τους εχθρούς του. Ο Σουητώνιος και ο Τάκιτος ανέφεραν μία αδυναμία του….την απληστία. Ο Τάκιτος έγραψε: «Ο Βεσπασιανός αναδείχθηκε κυρίαρχος της κατάστασης. Αποκατέστησε το Ρωμαϊκό κύρος και ανέκτησε τα διαλυμένα οικονομικά. Δύσκολα τον αποκαλείς μίζερο. Για να φέρει περισσότερα χρήματα στο άδειο Ρωμαϊκό θησαυροφυλάκιο, διπλασίασε τις εισφορές από τις επαρχίες, χρέωσε αμοιβές σε υποψηφίους για δημόσια αξιώματα και πούλησε αμνηστίες. Ωστόσο, δεν ήταν εντελώς άπληστος. Καθιέρωσε και πλήρωσε μισθούς σε όσους δίδασκαν Λατινικά και Ελληνικά και απένειμε βραβεία σε ποιητές και καλλιτέχνες.

Θάνατος

Κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Καμπανία, αδιαθέτησε. Επιστρέφοντας στη Ρώμη, απέφυγε την ιατρική φροντίδα και ταξίδεψε στην εξοχική κατοικία του στο Ριέτι. Ένα βράδυ, μετά από μια σύντομη βουτιά στη θάλασσα, κρύωσε και τελικά πέθανε στις 23 Ιουνίου 79 μ.Χ. σε ηλικία 69 χρονών. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Τίτος, αλλά μετά από δύο χρόνια αποβιώνει και αντικαθίσταται από τον απροετοίμαστο αδελφό του Δομιτιανό.

Πηγές – βιβλιογραφία

chilonas.com

https://en.wikipedia.org/wiki/Vespasian

https://www.worldhistory.org/Vespasian/

Σουητώνιος «Βίοι των Δώδεκα Καισάρων – Βίος Βεσπασιανού»

Δίων Κάσσιος «Ρωμαϊκή Ιστορία» Βιβλία 64,65,66

Barbara Levick «Vespasian» (1999)