Πυθαγόρας: Ο πρώτος που αποκάλεσε το σύμπαν «κόσμο»

Η γοητεία, αλλά και η δυσκολία στην αναζήτηση του προσώπου του Πυθαγόρα και της ουσίας του Πυθαγορισμού οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους: πρώτον ότι πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ κανένα βιβλίο αποδεδειγμένα δικό του και δεύτερον ότι τόσο ο βίος και η πολιτεία του όσο και η πραγματική διδασκαλία του κινούνται περισσότερο στην αχλύ του μύθου παρά στο φως της ιστορίας.

Ο ποιητής Ιων ο Χίος λίγο μεταγενέστερος του φιλοσόφου, αναφέρει πως ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι μια ζωή γεμάτη ανδρεία και αρετή όχι μόνο κάνει τον άνθρωπο ευδαίμονα, αλλά του επιφυλάσσει καλή τύχη και μετά θάνατον. Ήταν ο πρώτος ο οποίος ανέφερε τον όρο Φιλοσοφία, και ο πρώτος Πανεπιστήμων.

Υπήρξε ο κατεξοχήν θεμελιωτής των μαθηματικών και δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων, που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Εικάζεται πως γεννήθηκε μεταξύ των ετών 580 - 572 π.Χ. στην Σάμο. Πέθανε στο Μεταπόντιον της Ιταλικής Λευκανίας περί το 500 - 490 π.Χ.

Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος ο οποίος έδωσε το όρο Φιλοσοφία, σε ένα παν επιστημονικό τρόπο έρευνας σκέψης, αλλά και ένα τρόπο ζωής που επιδίωκε την αυτογνωσία, τον αυτοέλεγχο και την διεύρυνση της συνείδησης. Οι γνώσεις του Πυθαγόρα, σύμφωνα με όλες τις πηγές προήλθαν σε μεγάλο βαθμό από σύγχρονους προς την αρχαία Ελλάδα πολιτισμούς.

Το μεγαλείο των αρχαίων Ελλήνων όμως είναι πως ότι δανείστηκαν το καλλιέργησαν και το ανέπτυξαν στον μέγιστο βαθμό, όχι προς όφελος μίας μικρής ομάδας ανθρώπων πέριξ της άρχουσας τάξης και του ιερατείου, αλλά προς όφελος της πόλεως και των πολιτών στο σύνολο τους. Και μπορεί οι μαθητές του Πυθαγόρα να ήταν μια κλειστή ομάδα ανθρώπων με ειδικά χαρακτηριστικά, σχέσεις και όρκους σιωπής, η αρχή όμως είχε γίνει, η φιλοσοφία πλέον εμπότισε δημιουργικά την αρχαία Ελληνική σκέψη, κυοφορώντας εντός της το μεγαλείο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.

Ο Πυθαγόρας φτάνοντας μετά από μυητικά ταξίδια σε άλλους πολιτισμούς όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενη ανάρτηση, ίδρυσε στον Κρότωνα της Ιταλίας, γύρω στο 520 π.Χ, σχολή στην είσοδο της οποίας οι Πυθαγόρειοι υπήρχε το ρητό: «ΜΗΔΕΙΣ ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΕΙΣΗΤΩ». Επί 40 περίπου έτη μοναδικός διδάσκαλος της Σχολής ήταν ο ίδιος ο Πυθαγόρας. Τόσο μεγάλη προσωπικότητα ήταν, ώστε, ό,τι δίδασκε αποτελούσε για τους μαθητές του θέσφατο. Περίφημος έχει παραμείνει η φράση, η οποία ακουγόταν μεταξύ των μαθητών του «αυτός έφα», δηλαδή το είπε αυτός και δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι είναι ορθό.

Η σχολή του Πυθαγόρα (Πυθαγόρεια «Ομακοΐα») συμμετείχαν αυστηρά επιλεγμένα μέλη, τα οποία είχαν αποδεχθεί συγκεκριμένες αρχές και δοξασίες, ζούσαν, σκέπτονταν και ενεργούσαν συλλογικά και έπρατταν πράγματα τα οποία υπαγορεύονταν είτε ήταν σύστοιχα με τις πίστεις που είχαν αποδεχθεί. Επιπλέον, κύριο χαρακτηριστικό αυτών ήταν η μυστικότητα, καθώς δεν επιτρεπόταν να ανακοινώνεται προς τους μη μετέχοντες της Πυθαγόρειας Σχολής ό,τι λαμβάνει χώρα μέσα στην σχολή.

Τα μέλη της σχολής είχαν υποχρέωση να ακολουθούν πιστά ένα αυστηρό τελετουργικό, το οποίο συμπεριλάμβανε μια ανελαστική χορτοφαγία. Κρασί δεν έπιναν παρά μόνον νερό. Ήταν ντυμένοι στα λευκά έκαναν στοχαστικούς περιπάτους σε δάση και ιερά αλσύλια για να ηρεμήσει και να στοχαστεί η ψυχή. Γυμνάζονταν συστηματικά με γυμναστική, πάλη, επαλείψεις, τρέξιμο και άρση βαρών. Τα γεύματα τους ήταν λιτά κατά βάση χορτοφαγικά, αποτελούταν από κρίθινο και σιταρένιο ψωμί, μέλι ή κηρήθρα ψάρι και λαχανικά, βρασμένα είτε ωμά. Σε κάποιες περιπτώσεις έτρωγαν ψάρια ή και κρέας ζώων, που επιτρεπόταν να θυσιάζονται όπως λ.χ οι πετεινοί. Έκαναν σπονδές στους θεούς, με ανάγνωση και εκφώνηση διαφόρων ιερών ύμνων.

Η εσωτερική δομή της Πυθαγορικής Ομάδας, σύμφωνα με τον Πορφύριο και τον Ιάμβλιχο έχει ως εξής: Οι μαθητές διακρίνονται σε μαθηματικούς και ακουστικούς (ή ακουσματικούς και ακροατές).Οι μαθηματικοί ασχολούνταν με τα μαθηματικά, τη μεταφυσική, την ηθική, τα γεωμετρικά και αστρονομικά έργα. Μαζί με τον μικρό κύκλο της Πυθαγορικής κοινότητας υπάρχει μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που αποδέχονται τις πυθαγόρειες δοξασίες και που αργότερα απεκλήθησαν «ακουσματικοί».

Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας ήταν ο τεράστιος σεβασμός προς το πρόσωπο του Πυθαγόρα, τον οποίο τιμούσαν ως ενσάρκωση του Απόλλωνα. Οι ακουσματικοί αποκαλούνταν όσοι άκουγαν μόνο τις «κεφαλαιώδεις υποθήκες» της Πυθαγόρειας διδασκαλίας. Ο κανόνας της μυστικότητας που διείπε μέχρι τον Φιλόλαιο την Πυθαγορική Σχολή προϋπέθετε την ικανότητα του σιωπᾶν και ανήγαγε τη σιωπή σε ένα είδος ἀρετῆς για τους Πυθαγόρειους την οποία αποκτούσαν με την άσκηση.

Κεντρικό πνεύμα του τρόπου ζωής των Πυθαγορείων είναι να καθαρθεί η ψυχή, ώστε να καταστεί κατάλληλη να έχει κοινωνία με το θείο. Γενικότερα ο Πυθαγόρειος τρόπος του βίου ήταν μια ασκητική αγωγή που απέβλεπε στη νέκρωση της σαρκικών ευχαριστιών και την εκλάμπρυνση της ψυχής. Ο Πυθαγόρας είχε πει ότι ο χαρακτηρισμός του «σοφού» ανήκει μόνο στο Θεό και πως ο «φιλόσοφος» είναι ο «σοφίαν ἀσπαζόμενος». Αυτό δηλώνει ότι η φιλοσοφία είναι μια δυνατότητα του ανθρώπινου πνεύματος, ένα διαρκές διανοητικό «γίγνεσθαι», που τείνει προς το όριο του «σοφού». Αντίθετα η «σοφία» αντιστοιχεί προς το ίδιο το «είναι», το οποίο είναι αποκλειστική ιδιότητα του «θείου».

Οι Πυθαγόρειοι προτιμούσαν να προσέρχονται οι ενδιαφερόμενοι υποψήφιοι σε αυτούς μύηση, καθώς υποστήριζαν πως η γνώση είναι σαν την ιατρική. Ο άρρωστος την αποζητεί, επειδή θέλει την αποκατάσταση της υγείας του. Εάν πράξει ο δάσκαλος διαφορετικά είναι σπατάλη των καρπών της σοφίας σε εκείνους που δεν είναι ώριμοι ακόμα να τους δεχτούν. Ο μυστικός και ιερός χαρακτήρας της εσωτερικής γνώσεως εξηγείται από την ανάγκη να περιφρουρηθεί ο θησαυρός του πνεύματος. Για να γίνει κάποιος ιεροφάντης της σοφίας πρέπει πρώτα να αποδείξει την αξία του και την ειλικρίνεια των προθέσεών του.

Οι κύριες δοξασίες και αντιλήψεις των Πυθαγορείων σύμφωνα με τις πηγές μπορούν να επισημανθούν οι ακόλουθες:

 Οι αρχές των όντων είναι το πέρας, το άπειρο και οι αριθμοί.

 Οι αριθμοί ενώ είναι έξω από την ύλη, είναι στενά δεμένη με αυτήν και της δίνουν μορφή.

 Όλα τα έμψυχα λογίζονται ως ομογενή.

 Ο άνθρωπος είναι δισυπόστατος, η ψυχή του είναι αθάνατη, ενώ το σώμα του είναι θνητό.

 Η αθανασία της ψυχής προσδιορίζεται από τη φυσική συγγένεια και ομοιότητά της με το θείο.

 Η ανθρώπινη ψυχή είναι ένα κομμάτι της ουσίας του θείου και γι’ αυτό είναι φύσει αθάνατη. Η ψυχή του ακολουθεί ορισμένους κύκλους γεννήσεων ή μετενσαρκώσεων, η οποία μπορεί να σωθεί εάν καθαρθεί ακολουθώντας ένα ορισμένο τρόπο ζωής στη συγκρότηση του οποίου συμβάλλει τα μέγιστα η επιστήμη και οι αρχές της πυθαγόρειας φιλοσοφίας. Η κάθαρση, η οποία κατά τους Ορφικούς ήταν συνδεδεμένη με την αντίληψη για την μετεμψύχωση και επιτελείται με διάφορες ιεροτελεστίες, επιτυγχάνεται στους Πυθαγορείους κυρίως με την καλλιέργεια των μαθηματικών και της μουσικής. Ο Πλάτων εκθειάζει τον Πυθαγόρα πως δημιούργησε έναν αληθινό τρόπο ζωής, μέσα στον οποίο τέθηκαν οι βάσεις για μια αυθεντική κάθαρση και αφιέρωση που συμπεριλαμβάνει ολόκληρη την ύπαρξη και τη ζωή που περιλαμβάνει τη διανόηση και την επιστήμη.

Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν πως η μουσική επενεργεί κατευναστικά επί των παθών της ψυχής. Χρησιμοποιούσαν ακόμη και διαλεγμένους στίχους του Ομήρου και του Ησιόδου για την αποκατάσταση της ψυχής. Η ψυχή λοιπόν είναι το κύριο και οντολογικά ανώτερο συστατικό της ανθρώπινης υπάρξεως.

Η καλλιέργεια των μαθηματικών και της μουσικής συγκροτούσε τον κύριο πυρήνα των φιλοσοφικών και επιστημονικών ενασχολήσεων των Πυθαγορείων. Η ενασχόληση με τις επιστήμες πρέπει να είναι συνεχής. Κανείς άνθρωπος δεν είναι σοφός, αλλά μπορεί να είναι φιλόσοφος. Ο ηθικός βίος είναι αιρετός καθ’ εαυτόν, η αρετή επιτυγχάνεται με την παιδεία και εν γένει της ασκήσεως. Η ζωή του ανθρώπου πρέπει να διέπεται από την αρμονία, την ισορροπία και το μέτρο. Ο άνθρωπος είναι ένας μικρόκοσμος, ενώ ό,τι τον περιβάλλει, δηλαδή το σύμπαν, χαρακτηρίζεται ως κόσμος. Η σύντομη μορφή παιδείας που έχει ως σκοπό τον ηθικό βίο απαιτεί το να ζει ο άνθρωπος ένα ξεχωριστό τρόπο ζωής.

Η δικαιοσύνη είναι το θεμέλιο της πολιτικής κοινωνίας, η οποία κυβερνάται καλά, όταν επικρατούν σε αυτή οι αρχές της αξιοκρατίας, της ισότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Οι αρχές αυτές διασφαλίζουν την ενότητα, την ευρυθμία και την αρμονία της πολιτικής κοινωνίας. οι άρχοντες της πολιτείας πρέπει να αισθάνονται και να ενεργούν ως υπηρέτες των πολιτών και οφείλουν να προτάσσουν το γενικό καλό και το συμφέρον της πολιτείας έναντι του δικού τους συμφέροντος.

Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν πως η ψυχή δε χάνεται με τον θάνατο, αλλά ακολουθεί μια συνεχή διαδικασία μετενσάρκωσης, σε κατώτερες ή ανώτερες μορφές ζωής κάθε φορά, έως ότου επιτευχθεί η τελική κάθαρση που οδηγεί τελικά στην αθανασία της. Το σώμα είναι φυλακή της ψυχής. Εάν καταφέρει να την παρασύρει στη μιαρότητά του, να τη μολύνει με τις επιθυμίες του, με τα ένστικτά του και τις υλικές του ανάγκες η ψυχή πληρώνει το σφάλμα με τη μετενσάρκωσή της σε ολοένα κατώτερα ζώα, με αποτέλεσμα να αυξάνει τον φόρτο των μιασμάτων της.

Εφόσον η ψυχή είναι αθάνατη, κι αφού ενσωματώνεται σ' άλλα είδη ζώων και ανθρώπους, είναι φανερό ότι όλα αυτά τα έμψυχα όντα θα πρέπει να είναι και να αντιμετωπίζονται ως συγγενικά. Η εξαγνισμένη ψυχή θα απελευθερωθεί από τον κύκλο της μετεμψύχωσης και της μετενσάρκωσης και θα μπορέσει να φτάσει στη θεότητα, από την οποία προέρχεται. Πίστευαν ότι μόνον ο νους μπορεί να φθάσει στη γνώση της Αλήθειας για τους Θεούς και τον κόσμο. Έτσι η φιλοσοφία γίνεται άσκηση με σκοπό την υπέρβαση των σωματικών περιορισμών και την κάθαρση της ψυχής.

Ο Πυθαγόρας ήταν εκείνος που αποκάλεσε πρώτος το σύμπαν «κόσμο», διότι είναι τέλειος και «κοσμημένος» με άπειρη ομορφιά και έμβια όντα. Ο Πυθαγόρας είπε ότι ο άνθρωπος είναι ένας μικρόκοσμος, όχι επειδή αυτός, όπως και τα άλλα ζώα, ακόμη και το κατώτερο, αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία, αλλά επειδή εμπεριέχει όλες τις δυνάμεις του κόσμου. Γιατί ο κόσμος περιέχει τους θεούς, τα τέσσερα στοιχεία, τα άλογα ζώα και τα φυτά. Όλες αυτές οι δυνάμεις περιέχονται μέσα στον άνθρωπο. Έχει λογική, που είναι θεία δύναμη, έχει τη φύση των στοιχείων και τις δυνάμεις της κίνησης, της ανάπτυξης και της αναπαραγωγής. Όμως καθεμία από αυτές τις δυνάμεις είναι ελλιπής. Έχουμε λιγότερη λογική ικανότητα από τους θεούς και λιγότερο από το κάθε στοιχείο απ’ ότι τα ίδια τα στοιχεία.

Η οργή και η επιθυμία μας είναι κατώτερες από τα πάθη των άλογων ζώων, ενώ οι δυνάμεις μας για θρέψη και ανάπτυξη είναι κατώτερες από εκείνες των φυτών.Αποτελούμενοι λοιπόν από διαφορετικές δυνάμεις, πρέπει να ζήσουμε μια δύσκολη ζωή. Ο κόσμος είναι σφαιρικός. Το μέσον, το κέντρο του κόσμου, είναι η έμπυρη φυλακή του Διός, για να ακολουθεί ο χορός των θείων σωμάτων, των δέκα. Ωστόσο στους εννέα πλανήτες (τους οποίους οι Πυθαγόρειοι ταύτιζαν με τις εννέα Μούσες) προστίθεται και η μονάς, ώστε η αρμονία να είναι εμφανής.

Η μουσική στον Πυθαγορισμό είναι αναπόσπαστο μέρος των μεταφυσικών του αναζητήσεων. Οι μουσικοί ήχοι προέρχονται από την ευρύτερη αρμονία κινήσεως των ουράνιων σωμάτων τα οποία παράγουν ήχους. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος ο οποίος μίλησε για την μουσική των σφαιρών, σύμφωνα με την οποία οι πλανήτες κατά την κίνησή τους παράγουν κάποιον ήχο και συνδυάζοντας με αυτόν τον τρόπο την μουσική με την κοσμική αρμονία.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Ιάμβλιχος :

«Έχοντας μία ανείπωτη και δυσεξήγητη θεϊκότητα, επέτεινε την ακοή του στους ήχους και προσήλωνε τον νου του στις υπερκόσμιες συμφωνίες, ακούοντας βαθιά, όπως έδειχνε μόνος αυτός και καταλαβαίνοντας την παγκόσμια αρμονία των σφαιρών και των αστεριών, που κινοῦντο γύρω από αυτές και τη συμφωνία, που δημιουργούσε μελωδία πληρέστερη».

Σήμερα μέσω της τεχνολογίας, η NASA, επιβεβαίωσε πως οι κινήσεις των σωματιδίων της ύλης των πλανητών, μπορούν να μετατραπούν σε ήχο μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων. Οι ήχοι που προκαλούνται από την κίνηση των πλανητών θα μπορούσαν να ταυτιστούν με εκείνους του βυθού της θάλασσας. Ίσως και με αυτούς που ακούμε πριν από μια καταιγίδα, ή όταν ο αέρας «ταξιδεύει» στις πλαγιές των βουνών. Στο βίντεο που ακολουθεί, η ΝΑΣΑ έχει καταγράψει ήχους που έχουν ηχογραφήσει τα διαστημόπλοια από πλανήτες όπως ο Δίας, ο Ουρανός αλλά και η Γη. Μόνο το δικό μας ηλιακό σύστημα, συγκεντρώνει πάνω από 200 δις άστρα. Φανταστείτε, λοιπόν, τη μεγαλοπρέπεια μιας τέτοιας, αστρικής ορχήστρας.

Πηγές/βιβλιογραφία:

https://xletsos-basilhs.blogspot.com/2020/09/blog-post_16.html

Περί Πυθαγορικού βίου, Πορφύριος και Ιάμβλιχος

Διπλωματική εργασία της Αντωνίας Γαλακούτη: «Η φιλοσοφία των Πυθαγορείων ως τρόπος βίου και η συμβολή τους στην Επιστήμη» (Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου)