Νικολοβάρβαρα: Τα έθιμα και οι παραδόσεις γύρω από την γιορτή

Τα έθιμα και οι παραδόσεις γύρω από την γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.

Η Αγία Βαρβάρα (που η μνήμη της τιμάται την 4η Δεκεμβρίου) είναι η προστάτιδα αγία του χωριού που γεννήθηκα, των Στενιών Άνδρου. Την ημέρα εκείνη πέρα από την τέλεση λειτουργίας στο παρεκκλήσι της, γίνεται και περιφορά της εικόνας της στους δρόμους του χωριού.

Ο καιρός και οι καλλιέργειες σε όλους τους τόπους της Ελλάδας αλλά και του υπόλοιπου κόσμου έχουν προσκολληθεί στην Ημέρα της Αγίας Βαρβάρας αλλά και των εορτών των δύο άλλων εορτών που ακολουθούν του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου.

Λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών που συνήθως επικρατούν τον Δεκέμβρη, προκαλούνται πολλοί θάνατοι, γι’ αυτό και ο λαός μας λέει: ‘Άι-Βαρβάρα βαρβαρώνει (δυναμώνει από το κρύο), άι-Σάββας σαβαρώνει (σαβανώνει) κι άι-Νικόλας παραχώνει (θάβει)’. Το τριήμερο αυτό 4-6 Δεκεμβρίου, αποτελεί τόσο τελετουργικά όσο και αφηγηματικά αναπαράσταση του κύκλου ζωής-θανάτου, με συστηματικές συμβολικές αναφορές στα καιρικά φαινόμενα του χειμώνα. Η συμβολοποίηση αυτή βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τις αγροτικές εργασίες . Οι σπόροι, έχουν μόλις σπαρθεί, μετωνυμικά συνδέονται με τα "σπυριά" της Αγίας Βαρβάρας, έχουν παραχωθεί στη γη, όπως τα σώματα των νεκρών, ενώ η βλαστητική τους δύναμη, με τη βοήθεια της κακοκαιρίας του χειμώνα, θα γεννήσει ξανά τη ζωή, όπως ξαναγεννιέται το σιτάρι από τα κόλλυβα και οι ψυχές των νεκρών, αλλά και όπως γεννιούνται τα ζωντανά τον Δεκέμβρη.

Η Αγία Βαρβάρα υπήρξε ένα όμορφο κορίτσι,, που ο ειδωλολάτρης πατέρας της κρατούσε κλεισμένη σ’ ένα πύργο μετά τον θάνατο της μητέρας της, προκειμένου να διαφυλάξει την αγνότητά της. Η Βαρβάρα προσηλυτίστηκε στον Χριστιανισμό και όταν, προς τιμήν της Αγίας Τριάδας, ζήτησε από τον πατέρα της να φτιάξει τρία παράθυρα στο λουτρό της, εκείνος εξοργίσθηκε, την καταδίωξε σκληρά και στο τέλος την παρέδωσε στον Ρωμαίο έπαρχο. Μετά από πολλά βασανιστήρια την αποκεφάλισε ο ίδιος ο πατέρας της, ο οποίος κατά θεία δίκη έπεσε νεκρός από κεραυνό αμέσως μετά. Όλα αυτά συνέβησαν γύρω στον 3ο αι. μ.Χ. και η Αγία Βαρβάρα, λόγω του κεραυνού, θεωρείται προστάτιδα του πυροβολικού, ενώ στην αγιογραφία της εμφανίζεται συχνά μπροστά σε πύργο με τρία παράθυρα .Η σύνδεση της Αγίας Βαρβάρας με τη γονιμότητα, αλλά μέσω του σιταριού, είναι γνωστή και από άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Θράκη.

Η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας εορτάζεται και στο εξωτερικό όπως στην Προβηγκία της Γαλλίας όπου τοποθετούν σιτάρι πάνω σε στρώματα βρεγμένου βαμβακιού σε τρία ξεχωριστά πιατάκια, διατηρώντας τα υγρά καθ' όλη τη διάρκεια των ημερών μέχρι της έλευσης των Χριστουγέννων . Όταν το περιεχόμενο των τριών πιάτων - που συμβολίζουν τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας - γίνουν πράσινα, χρησιμοποιούνται για διακόσμηση και συνήθως τοποθετούνται κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Χαρακτηριστικά η Γαλλική παροιμία αναφέρεται στον συμβολισμό «Quand le ble va bien, tout va bien». ή «Όταν πάει καλά το σιτάρι, όλα πάνε καλά».

Το Γερμανικό και Αυστριακό έθιμο #Barbarazweig να μπαίνουν κλαδιά στο σπίτι στις 4 Δεκεμβρίου με ελπίδες για άνθιση τα Χριστούγεννα, προέρχεται από τον μύθο οτι όταν ο πατέρας της Αγ. #Βαρβάρας την αποκεφάλισε, άνθισε το κλαδί μιας κερασιάς στον τόπο του μαρτυρίου . Η συνεχής ανταλλαγή, στο επίπεδο των αναπαραστάσεων που σχετίζονται με τους δύο αγίους Αγία Βαρβάρα και Άγιο Νικόλαο , μεταξύ γέννησης – θανάτου, αλλά και κορύφωσης του χειμώνα (αφού στη συνείδηση όλων πρόκειται για την «καρδιά του χειμώνα» μας ωθεί στην υπόθεση ότι ο καιρός και ειδικότερα ο χειμώνας συμμετέχει συμβολικά στην ίδια βασική αλληλουχία αναπαραστάσεων γέννησης – θανάτου. Σημειώνουμε ότι ανέκαθεν του Αγίου Νικολάου τελείωνε η σπορά, και ο σπόρος «χωνόταν» καλά στη γη.

Αγία Βαρβάρα και Εκάτη

Η συστηματική αμφισημία στη λατρεία της Αγίας Βαρβάρας και του αγίου Νικολάου, μέσω των ποικίλων αναπαραστάσεων της γονιμότητας και του θανάτου, μας ωθεί σε μία διερεύνηση συσχετισμού μεταξύ της Αγίας Βαρβάρας με την αρχαία θεότητα Εκάτη Η Αγία Βαρβάρα σύμφωνα με την προφορική παράδοση θεωρείται προστάτιδα των παιδιών, αλλά και του τοκετού – ειδικά μέσα από το τρίπτυχο των Αγίων που τιμώνται διαδοχικά κατά τα «Νικολοβάρβαρα». Ό,τι γνωρίζουμε σήμερα για την Εκάτη δεν αφορά κάποια ειδική μυθολογική παράδοση, αλλά ιδιότητες που της έχουν αποδοθεί στο αρχικό πλαίσιο της λατρείας της, όπως η καλοσύνη με την οποία ανταποκρίνεται στα αιτήματα των πιστών, ειδικά όσον αφορά την υλική ευμάρεια, την αναπαραγωγή των κοπαδιών, την ανατροφή των παιδιών.

Στη Θεογονία του Ησιόδου η Εκάτη ονομάζεται «κουροτρόφος»- επίθετο που τη συνδέει άμεσα με την ανατροφή των παιδιών – και στο τέλος ενός χωρίου την κατατάσσει στις αρχαιότερες θεότητες που προϋπήρχαν του Δωδεκαθέου και που τη συνδέει γενικότερα με τη γονιμότητα των ζώων, ενώ σύμφωνα με ορισμένες πηγές, όπως ο Πλούταρχος, μπορεί να θεωρηθεί ότι ταυτίζεται με την Ειλείθυια, τη θεότητα του τοκετού για τους αρχαίους Έλληνες.

Νικολοβαρβάρα και Χριστούγεννα - Υπάρχει σύνδεση στον καιρό;

Στην Ελλάδα η λαϊκή παράδοση θέλει ο καιρός της ημέρας των Χριστουγέννων να είναι ο ίδιος με τον καιρό που είχε στις 4/12, της Αγ. Βαρβάρας. Στην Πολωνία όμως οι άνθρωποι που παρακολουθούν τον καιρό την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας έχουν διαπιστώσει ότι η βροχή την τέταρτη Δεκεμβρίου σημαίνει ότι το κρύο και ο πάγος θα φτάσουν σταδιακά μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων. Αντίθετα όταν επικρατεί κρύο και πάγος την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας τότε προμηνύονται ζεστά και βροχερά Χριστούγεννα.

Άμεσα μας γεννάται το ερώτημα γιατί να υπάρχουν άραγε αυτές οι καιρικές αντιθέσεις έστω και στατιστικά ; Γιατί άλλα πράγματα "να ισχύουν" στην Πολωνία και άλλα στην Ελλάδα.

Κατά την άποψή μου -χωρίς να είναι τεκμηριωμένο επιστημονικά - θα πρέπει να υπάρχει κάποια συσχέτιση με τα μεγάλα κύματα Rossby που περιστρέφονται γύρω από την Γη τα κύματα Rossby.

Τα κύματα Rossby σχηματίζονται κυρίως λόγω των διαφορετικών γεωγραφικών χαρακτηριστικών του πλανήτη μας Πρώτον, η θέρμανση της γης από τον ήλιο είναι άνιση λόγω των διαφορετικών σχημάτων και μεγεθών της γης (ονομάζεται διαφορική θέρμανση της επιφάνειας της γης). Δεύτερον, ο αέρας δεν μπορεί να ταξιδέψει μέσα από τα βουνά, επομένως πρέπει να ανεβαίνει και να ξαναγυρίζει.

Και στις δύο περιπτώσεις, η διακοπή της ροής του αέρα δημιουργεί ανισορροπίες στην κατανομή της θερμοκρασίας τόσο κατακόρυφα όσο και οριζόντια. Ο άνεμος ανταποκρίνεται επιδιώκοντας την επιστροφή σε μια «ισορροπημένη» ατμόσφαιρα και αλλάζει ταχύτητα ή/και κατεύθυνση. Ωστόσο, όσο ο ήλιος συνεχίζει να λάμπει, αυτές οι ανισορροπίες θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται. Έτσι, ο άνεμος θα αλλάζει συνεχώς κατευθύνσεις και θα εξελίσσεται σε κυματοειδή μοτίβα. Το μήκος των μεγάλων κυμάτων ποικίλλει από περίπου 3.700 μίλια (6.000 km) έως 5.000 mi (8.000 km) ή περισσότερο. Γενικά τα κύματα αυτά κινούνται πολύ αργά από τα δυτικά προς τα ανατολικά και είναι πολύ πιθανόν οι χρονικές διαφορές αυτές να δημιουργούνται λόγω και των διαφορετικών ροών στα βόρεια πλάτη της Πολωνίας σε σχέση με αυτά που υπάρχουν στα νότια στην περιοχή της Ελλάδος. Αυτό βέβαια πρέπει διερευνηθεί.

Εάν άλλο δεδομένο είναι οτι όταν έχουμε ομαλή ροή των συστημάτων από τα δυτικά προς τα ανατολικά, πρακτικά η μέση διάρκεια της μιας κακοκαιρίας από την άλλη κρατά συνήθως 5-7 ημέρες ( το νοιώθουμε και μας πειράζει όταν ο καιρός χαλάει κάθε ΣΚ) . Έτσι λοιπόν σε ορισμένες περιπτώσεις μεταξύ Νικολοβαρβάρων και Χριστουγέννων καθώς πάντα μεσολαβούν 21 μέρες (25-4=21) αυτό πρακτικά σημαίνει οτι είναι πολύ πιθανόν όταν μεσολαβήσουν απλώς 3 ομαλά κύματα Rossby (3X7=21) τότε να έχω τον ίδιο καιρό τα Χριστούγεννα με αυτόν της Αγίας Βαρβάρας.

Τώρα θα μου πείτε οτι από τα Χριστούγεννα μέχρι των Φώτων που πάλι μεσολαβούν 2 εβδομάδες , θα πρέπει να περιμένω τον ίδιο καιρό; Ο σοφός λαός για να είναι καλυμμένος πάντως λέει: "Αν είν τα Γέννα φεξερά είν τα Φώτα θαμπερά" και καλύπτει όλες τις εκδοχές.

Πηγή: https://www.news247.gr/koinonia/ta-nikolovarvara-stin-paradosi-tin-thriskeia-kai-tin-epistimi.9448944.html