Ειλείθυια: Η θεά του τοκετού και ο Νεραϊδόσπηλιος

Ράνια Τζεν

Η Ειλείθυια ή Ελευθώ, μια «θεά ειδικού χαρακτήρα», όπως τη χαρακτήριζε ο Όμηρος, ήταν η θεά των τοκετών, κόρη του Δία και της Ήρας και αδελφή της Ήβης.

Ετυμολογικά η ονομασία της Ειλείθυιας προέρχεται από το ρήμα ελεύθω, δηλαδή έρχομαι σε βοήθεια. Έτσι η Ειλείθυια, μολονότι κόρη της Ήρας, δεν δίστασε να απελευθερώσει τη Λητώ και να τη βοηθήσει να γεννηθούν η Άρτεμη κι ο Απόλλωνας.

Στη θεά αφιέρωναν εσθήτες και πέπλους και στεφάνωναν το άγαλμά της με δίκταμο. Δίκταμο φέρει και το άγαλμα της θεάς Άρτεμης, όταν φέρει την προσωνυμία Ειλείθυια ως προστάτιδα των τοκετών. Το γεγονός ότι κάποτε ταυτίζεται και με την Άρτεμη αιτιολογείται από το ότι καθώς γεννήθηκε πρώτη από τα δίδυμα, βοήθησε τη μητέρα της Λητώ να ξεγεννήσει τον δευτερότοκο Απόλλωνα. ΄Εκτοτε, η Άρτεμη γίνεται η επίσημη προστάτιδα των τοκετών,συχνά χαρακτηρίζεται ως Ειλείθυια και τότε το άγαλμά της φέρει στεφάνι από δίκταμο.

Στην Κρήτη 7 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου, κοντά στην Αμνισό, βρίσκεται το σπήλαιο της Ειλειθυίαςή άλλοιώς Νεραϊδόσπηλιος, ένα από τα σημαντικά σπήλαια της Μινωικής Κρήτης Όπως αναφέρει ο Όμηρος, μέσα σ’ αυτό γέννησε η Ήρα τη θεά του τοκετού και γιαυτό το σπήλαιο αυτό έγινε τόπος λατρείας της, η οποία συνεχίστηκε έως και την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Έχουμε και ίχνη λατρείας ακόμα και από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους.

Το σπήλαιο έχει μήκος 62,3 μ., ενώ το πλάτος του φθάνει τα 12μ. Η είσοδος του βρίσκεται στα ανατολικά. Σε κάποιο σταλαγμίτη στην είσοδο του σπηλαίου λέγεται ότι οι επίτοκες γυναίκες έτριβαν την κοιλιά τους για να έχουν εύκολο τοκετό.

Ο Νεραϊδόσπηλιος ανακαλύφθηκε από τον Ι. Χατζηδάκη το 1885, στον οποίον οφείλεται και η ταύτισή του με το Ομηρικό σπήλαιο λατρείας της θεάς των τοκετών Ειλειθυίας. Αργότερα πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές κάτω από την καθοδήγηση του Σπ. Μαρινάτου 1929-1938 που πιστοποιούν την χρήση του σπηλαίου κατά την Νεολιθική, Πρώιμη, Μέση και Ύστερη Μινωική και Γεωμετρική περίοδο.

Μπορείτε να επισκεφθείτε εικονικά το σπήλαιο ανοίγοντας το παρακάτω βίντεο.

Στην εικόνα Η γέννηση της Αθηνάς από την κεφαλή του Δία και δεξιά η Ειλείθυια παραστέκεται

Στον Ορφικό Ύμνο Προθυραίας η Άρτεμη αποκαλείται Ειλείθυια

Κλυθί μοι, ώ πολύσεμνε θεά, πολυώνυμε δαίμον, ωδίνων επαρωγέ, λεχών ηδεία πρόσοψι, θηλειών σώτειρα μόνη, φιλόπαις, αγανόφρον, ώκυλόχεια, παρούσα νέαις θνητών, Προθυραία, κλειδούχ', ευάντητε, φιλοτρόφε, πάσι προσηνής,η κατέχεις οίκους πάντων θαλίαις τε γέγηθας, λυσίζων', αφανής, έργοισι δε φαίνηι άπασι, συμπάσχεις ωδίσι και ευτοκίηισι γέγηθας, Ειλείθυια, λύουσα πόνους δειναίς εν άνάγκαις• μούνην γαρ σε καλούσι λεχοί ψυχής ανάπαυμα εν γαρ σοι τοκετών λυσιπήμονες είσιν ανίαι, Άρτεμις Είλείθυια, και ή σεμνή, Προθυραία. κλύθι, μάκαιρα, δίδου δε γονάς επαρωγός εούσα και σώζ', ώσπερ έφυς αιεί σώτειρα προπάντων.

Εισάκουσε με, σεβάσμια θεά, πολυώνυμη θεότητα, αρωγέ των ωδίνων, γλυκειά όψη για τις λεχώνες, εσυ μόνη σώτειρα των θηλέων, φιλόπαιδη, ήπια, που παρέχεις εύτοκία, και παραστέκεσαι από τους θνητούς στις νέες, Προθυραία, κλειδούχε, ευπρόσιτη, τροφός προσηνής σε όλους, πού εξουσιάζεις τις κατοικίες όλων και χαίρεσαι στα συμπόσια, λυσίζωνη, αφανής που εμφανίζεσαι σε όλα τα έργα , συμπάσχεις στις ωδίνες και χαίρεσαι στίς ευτοκίες Ειλείθυια, πού λύνεις τους πόνους σε φοβερές ταλαιπωρίες• γιατί μονάχα εσένα καλούν οι λεχώνες για ανακούφιση της ψυχής τους Γιατί σε σένα βρίσκουν λησμονιά των πόνων του τοκετού ΄Αρτεμη Είλείθυια, καί σεβαστήΠροθυραία. Εισάκουσέ, μακαρία, και δίνε απογόνους εσύ που είσαι αρωγός Και σώζε, καθώς γεννήθηκες πάντοτε σώτειρα όλων.

Πηγές:

Ζαν Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία, Βικιπαιδεία, Ορφικοί ύμνοι, mythiki- anazitisi.blogspot.gr, TheMythologists