Ελληνοβουδισμός: Η επιρροή της Αρχαίας Ελλάδας στην Ασία

Ένας καθιστός Βούδας Γκαντάρα από το 300-500 μ.Χ. που αποτελεί την επιτομή του Ελληνοβουδισμού, καθώς δείχνει το μείγμα αισθητικής από την Αρχαία Ελλάδα με θέματα από τον Βουδισμό. Εικόνα: Willard84/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Αν και η Αρχαία Ελλάδα και ο Βουδισμός φαίνεται να είναι εντελώς άσχετοι, η αρχαία Ελληνική σκέψη και η αισθητική είχαν στην πραγματικότητα μεγάλη επιρροή στην ανατολική θρησκεία από την οποία, με τη σειρά της, επηρεάστηκε και η Ελληνική φιλοσοφία.

Ο Βουδισμός ξεκίνησε στην αρχαία Ινδία κάποια στιγμή μεταξύ του πέμπτου και του τέταρτου αιώνα π.Χ. Η θρησκεία βασίζεται στις διδασκαλίες και τη ζωή του Γκαουτάμα Βούδα και εξαπλώθηκε σε μεγάλο μέρος της Ασίας κατά την αρχαιότητα.

Λόγω των πολιτικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Ινδίας, που σφυρηλατήθηκαν πιο έντονα μετά την εισβολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην κοιλάδα του Ινδού το 357 π.Χ., η Ελληνική σκέψη και ο βουδισμός είχαν πολλές ευκαιρίες να αλληλεπιδράσουν.

Αυτοί οι δεσμοί οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός πολιτιστικού και θρησκευτικού μείγματος Ελληνικών και Βουδιστικών στοιχείων στο σημερινό Αφγανιστάν και Πακιστάν μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα π.Χ.

Οι μελετητές αναφέρονται σε αυτό το μείγμα Ελληνικής σκέψης, αισθητικής και βουδισμού ως Ελληνοβουδισμός.

Ενώ τα ταξίδια του Αλεξάνδρου στην Ασία δημιούργησαν πολλές ισχυρές συνδέσεις μεταξύ των Ελλήνων και εκείνων που ζούσαν στην περιοχή, οι δεσμοί μεταξύ των περιοχών πηγαίνουν ακόμα πιο πίσω στον Δαρείο.

Η Αχαιμενιδική ή Περσική Αυτοκρατορία υπό την κυριαρχία του Δαρείου του Μεγάλου επέκτεινε την επικράτειά της ουσιαστικά κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Τα εδάφη της έφταναν από την Ανατολία, όπου ζούσαν πολλοί Έλληνες, μέχρι την Ινδία.

Οι εξωτερικές περιοχές της αυτοκρατορίας ήταν αρκετά κοντά στην Ελλάδα, επιτρέποντας έτσι στους Έλληνες να συναντήσουν ανθρώπους και σκέψεις από τη Δυτική Ασία.

Επιπλέον, ο Δαρείος ήταν γνωστό ότι έστελνε Έλληνες που ζούσαν στην Ανατολία βαθιά στην επικράτειά του, ακόμη και μέχρι το Αφγανιστάν και την Ινδία, εάν επαναστατούσαν ενάντια στην κυριαρχία του.

Δεσμοί Αρχαίας Ελλάδας και Ασίας

Γι' αυτό, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος ταξίδεψε σε αυτές τις μακρινές χώρες, συνάντησε πολλούς ανθρώπους Ελληνικής καταγωγής και ίδρυσε πολλές Ελληνικές πόλεις σε όλη την Κεντρική και Δυτική Ασία.

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η τεράστια αυτοκρατορία του διασπάστηκε και ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ, στρατηγός του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κατέλαβε την περιοχή της Βαβυλωνίας στη Μεσοποταμία το 321 π.Χ.

Στη συνέχεια, ο στρατηγός ίδρυσε την Αντιόχεια και επέκτεινε τις κυριαρχίες του για να συμπεριλάβει πολλά από τα εδάφη της Εγγύς Ανατολής που ανήκαν στην πρώην Μακεδονική Αυτοκρατορία.

Η Αυτοκρατορία των Σελευκιδών κατέλαβε περισσότερα εδάφη, όπως η Ανατολία, η Περσία, το Λεβάντε, η Μεσοποταμία και το σημερινό Κουβέιτ, το Αφγανιστάν και τμήματα του Τουρκμενιστάν.

Όταν η αυτοκρατορία προσπάθησε να επεκταθεί στην Ινδία, αντιμετώπισε συγκρούσεις με τον Τσαντραγκούπτα Μαουρύα, τον ηγέτη της αυτοκρατορίας των Μαουρύα, που οδήγησαν στην εκχώρηση μιας τεράστιας επικράτειας δυτικά του ποταμού Ινδού.

Αν και ελέγχονταν από την Αυτοκρατορία των Μαουρύα, οι περιοχές που προηγουμένως ήταν υπό την εξουσία του Αλέξανδρου ή του Σέλευκου διατηρούσαν ισχυρούς δεσμούς με την Ελληνική σκέψη και αισθητική.

Ο εγγονός του Τσαντραγκούπτα, Ασόκα, ασπάστηκε τον Βουδισμό ενώ κυβερνούσε την αυτοκρατορία των Μαουρύα. Διέδωσε τη θρησκεία του σε όλη την αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα ένα μοναδικό μείγμα Ελληνικής και Βουδιστικής σκέψης.

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ήταν στην Αυτοκρατορία Μαουρύα υπό τον Ασόκα όταν δημιουργήθηκαν τα πρώτα αγάλματα του Βούδα, πιθανότατα λόγω του γεγονότος ότι τα αγάλματα ήταν εξαιρετικά σημαντικά στην Ελλάδα.

Ελληνοβουδισμός: Αρχαία Ελλάδα και Ασία

Ακόμη και μετά την πτώση της αυτοκρατορίας το 185 π.Χ., ο Ελληνοβουδισμός άκμασε και δύο σημαντικές κοινωνίες αναπτύχθηκαν, το Ελληνοβακτριανικό Βασίλειο και το Ινδοελληνικό Βασίλειο.

Το Ελληνοβακτριανικό βασίλειο (256 – 100 π.Χ.) ήταν μια Ελληνιστική κοινωνία που περιελάμβανε μεγάλο μέρος της Δυτικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Αφγανιστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και τμήματα του Ιράν και του Πακιστάν στο απόγειό του.

Με την πτώση του Ελληνο-Βακτριανικού Βασιλείου, μια σειρά από διαδόχους κράτη, που ονομάστηκαν το Ινδο-Ελληνικό Βασίλειο, άρχισαν να ευδοκιμούν. Το Ινδοελληνικό Βασίλειο είναι γνωστό για την εξέχουσα Ελληνιστική γλώσσα, τον πολιτισμό, τα νομίσματα και την αισθητική του.

Ήταν κατά τη διάρκεια της ακμής του Ινδοελληνικού Βασιλείου, το οποίο διήρκεσε από το 200 π.Χ. έως το 10 μ.Χ., που η Ελληνοβουδιστική σκέψη και στυλ αναπτύχθηκε καλά.

Λόγω των ισχυρών δεσμών μεταξύ της αρχαίας Ελλάδας και της Ανατολής, αμέτρητοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μπόρεσαν να φτάσουν στην Ινδία. Αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας και της Ινδικής σκέψης είχε σημαντικό αντίκτυπο και στις δύο κοινωνίες.

Φιλόσοφοι όπως ο Πύρρωνας, ο Ανάξαρχος ο Αβδηρίτης και ο Ονησίκριτος ταξίδεψαν όλοι μαζί με τον Μέγα Αλέξανδρο στα ανατολικά τμήματα της επικράτειάς του.

Ενώ βρίσκονταν στην Ινδία, οι Αρχαίοι Έλληνες συνάντησαν Ινδούς ασκητές, ή ερημίτες, που ζούσαν έναν περιοριστικό τρόπο ζωής.

Ο Πύρρωνας, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, σχημάτισε τη φιλοσοφική σχολή του Πυρρωνισμού, η οποία επικεντρώνεται στην αμφιβολία και τον σκεπτικισμό. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Πύρρωνας εμπνεύστηκε από τους Ινδούς ασκητές που συνάντησε στα ταξίδια του όταν ανέπτυξε τις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις.

Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος αναφέρει επίσης ρητά τον Βουδισμό στα έργα του και μάλιστα ερμήνευσε τα τρία σημάδια ύπαρξης, ένα ουσιαστικό δόγμα του Βουδισμού.

Ο Ηγησίας της Κυρήνης, πίστευε ότι η αληθινή ευτυχία στη ζωή είναι αδύνατο να επιτευχθεί και ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει να επικεντρώνονται στην αποφυγή του πόνου παρά στην αναζήτηση της ευχαρίστησης.

Οι φιλοσοφίες του επηρεάστηκαν έντονα από Βουδιστές ιεραποστόλους, που εστάλησαν από τον ηγεμόνα των Μαουρύα Ασόκα, σε όλη τη Δυτική Ασία και τη Μέση Ανατολή.

Ένα όρθιο γλυπτό του Βούδα που είναι ευδιάκριτα εξελληνισμένο. Εικόνα: Δημόσιος Τομέας

Ίσως το πιο ορατό και αξιοσημείωτο παράδειγμα της αρχαίας Ελληνικής επιρροής στον Βουδισμό έρχεται με τη μορφή βουδιστικού αγάλματος. Όπως σημειώθηκε προηγουμένως, τα πρώτα αγάλματα του Βούδα κατασκευάστηκαν σε εξελληνισμένες περιοχές, όπου οι άνθρωποι έλκονταν από την τέχνη λόγω των ισχυρών δεσμών της Ελλάδας με τη γλυπτική.

Πριν δημιουργηθεί το πρώτο γλυπτό της φιγούρας του Βούδα, αντιπροσωπευόταν στην τέχνη μόνο με τη μορφή συμβόλων και όχι ως άνδρας άνθρωπος.

Τα έργα τέχνης Γανδάρα (Gandharan), ή αυτά που δημιουργήθηκαν σε Ελληνιστικό στυλ στη βορειοδυτική Ινδία, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν κατά την Ελληνιστική περίοδο, είναι εντυπωσιακά και διαθέτουν Βουδιστικά και ανατολικά στοιχεία αν και είναι εμπνευσμένα από Ελληνικά και δυτικά στυλ.

Ένα κεφάλι του Βούδα που δείχνει την αρχαία Ελληνική επιρροή στην τέχνη των Γκαντάρα. Εικόνα: Wonderlane/Wikimedia Commons/CC BY 2.0

Οι απεικονίσεις του Βούδα σε στυλ Γκαντάρα μοιάζουν με Έλληνα θεό. Συχνά απεικονίζεται να φορά ένα διακριτικό, ντυμένο αρχαιοελληνικό ιμάτιο ή μανδύα, και παρουσιάζεται να στέκεται στην αντίθεση που είναι χαρακτηριστική των αρχαίων Ελληνικών γλυπτών.

Πολλές απεικονίσεις του Βούδα παρουσιάζουν επίσης ένα σγουρό χτένισμα που πιστεύεται ότι είναι εμπνευσμένο από την αρχαία Ελληνική τέχνη.

Ο Ελληνοβουδισμός και το εξελληνισμένο έργο τέχνης παρέμειναν ισχυρά σε όλη την ύστερη αρχαιότητα και άκμασαν μέχρι την αναβίωση του Ινδουισμού στην Ινδία και τη μουσουλμανική κατάκτηση της Κεντρικής Ασίας τον 7ο και 8ο αιώνα.