«ΣΦΡΑΓΙΣΤΗΚΕ» Ο ΤΥΜΒΟΣ ΚΑΣΤΑ: Τι θα δούν οι επισκέπτες και τι καινούργιο μάθαμε για το κρυφό όρυγμα στην κορυφή του

Η ανάβαση στην κορυφή του τύμβου και είσοδος στο εσωτερικό του μνημείου μοναδική εμπειρία

Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, στον Τύμβο Καστά έχουμε δυο άξονες επάνω στους οποίους αξιολογούνται τα δεδομένα και γίνεται η ερμηνεία του κώδικα του μνημείου. Ο πρώτος περιλαμβάνει τις κατασκευές που ήταν εμφανείς σε όλους, ο δεύτερος είναι η εσωτερική εικόνα του επιτάφιου μνημείου, η οποία προσφέρονταν μόνο στους έχοντες το δικαίωμα πρόσβασης στο άβατο. Εντός του 2022 ξεκινάνε οι επισκέψεις και το «Χ» ήταν στην αυτοψία των έργων και σας μεταφέρει το τι θα δουν οι επισκέπτες αλλά και ότι νεώτερο υπάρχει για το ίδιο του μνημείο. Από το 2014 το «Χ» παρακολουθεί όλες τις εξελίξεις και οι αναγνώστες του είναι οι καλύτερα ενημερωμένοι.

Η αναμονή χρόνων για το πότε θα καταστεί επισκέψιμο το μνημείο στον Τύμβο Καστά, πλησιάζει στο τέλος της, καθώς με βάση τις τελευταίες δηλώσεις της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη εντός του 2022 θα ξεκινήσουν οι επισκέψεις ειδικού κοινού (αρχαιολόγοι, δημοσιογράφοι, ερευνητές κ.α.). Πριν προχωρήσουμε στην αναλυτική παρουσίαση, να σημειώσουμε μια σειρά απαντήσεις που δόθηκαν σε ερωτήματα που είχαν διατυπωθεί κατά καιρούς και απασχόλησαν πολλούς ερευνητές καθώς έδιναν τροφή για σενάρια, παντός είδους.

Ο ΠΟΛΛΑ ΥΠΟΣΧΟΜΕΝΟΣ ΛΟΦΟΣ 133 ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ ΚΑΣΤΑ

Μια πρώτη και σημαντική διαπίστωση που έγινε κατά την διάρκεια της μετακίνησης των χωμάτων, στις εργασίες αποκατάστασης της γεωμετρίας του Τύμβου Καστά, έχει να κάνει με το ζήτημα κατά πόσο πρόκειται για τύμβο ή για λόφο που στην πορεία τυμβοποιήθηκε. Η απάντηση είναι ότι τελικά δεν ισχύει, ούτε το πρώτο, αλλά ούτε και το δεύτερο. Στην πρότερη εποχή, πριν γίνουν τα έργα διαμόρφωσης, αποδείχτηκε ότι στην θέση του Τύμβου υπήρχε μια συστάδα λοφίσκων τους οποίους οι Μακεδόνες μηχανικοί ενοποίησαν για τον σχηματισμό του Τύμβου. Επάνω σε αυτούς τους λόφους υπήρχαν ταφές από την εποχή του Σιδήρου μέχρι την αρχαϊκή εποχή, ορισμένοι από τους οποίους θα είναι ορατοί στους σημερινούς επισκέπτες, καθώς θα αποτελούν μέρος της διαδρομής περιπάτου.

ΚΑΣΤΑΣ – ΑΡΧΑΙΟΙ ΤΑΦΟΙ

Επίσης τα ερείπια του σήματος που υπάρχουν στην κορυφή του Τύμβου, αποδείχθηκε ότι είναι τμήμα της θεμελίωσης του δημόσιου σήματος, δηλαδή ήταν η βάση του οικοδομήματος που έφερε τον λέοντα. Σύμφωνα με την μελέτη που έχει εγκρίνει το ΚΑΣ και ήδη εκτελείται, το ύψος της επίχωσης θα φτάσει μέχρι του ύψους αυτών των τοιχίων – δηλαδή το επίπεδο του Τύμβου θα ανέβει κατά δύο μέτρα – και στην βάση που θα διαμορφωθεί – σε δεύτερο χρόνο – θα μεταφερθεί ο λέοντας ή πιστό του αντίγραφο. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι σχετικά με το όρυγμα που ανέσκαψε μέχρι ενός σημείου ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης και το οποίο διερευνήθηκε πρόσφατα με τομή, σύμφωνα με την εκτίμηση της μελετητικής ομάδας ήταν μέρος του έργου θεμελίωσης του βάθρου του λέοντα.

Επάνω στον υπό διαμόρφωση Τύμβο θα υπάρχει ένα μικρός πεζόδρομος που θα επιτρέπει στους επισκέπτες να ανεβαίνουν στην κορυφή του, όπου εκεί θα βλέπουν τις αρχαϊκές ταφές και φυσικά το βάθρο με τον λέοντα. Επιπλέον από την κορυφή του Τύμβου θα υπάρχει μια άπλετη θέαση του τοπίου, ανατολικά το Παγγαίο, νότια η ακρόπολη της Αμφίπολης, και στρέφοντας το βλέμμα προς τα δυτικά ο ποταμός Στρυμόνας, ο λόφος 133 και φυσικά το άνοιγμα προς την κοιλάδα του Αγγίτη.

Η ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΑ

Στην βάση του Τύμβου, η πορεία της διαδρομής θα συνεχίζει προς την νοτιοδυτική πλευρά όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να παρακολουθεί την διδακτική – όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε – αναστήλωση του περιβόλου. Για το σκοπό αυτό έχουν συγκεντρωθεί τα περισσότερα από τα 2.100 τμήματα μαρμάρων που είχαν σκορπιστεί σε διάφορα σημεία. Οι επισκέπτες θα μπορούν να βλέπουν το εν λόγω τμήμα του περιβόλου, στο οποίο σταδιακά θα προστίθενται και άλλα τμήματα. Να θυμίσουμε ότι το καλύτερα διατηρητέο τμήμα του είναι αυτό που βρίσκεται ανατολικά της εισόδου του μνημείου.

Η ΑΘΕΑΤΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΕ ΕΜΠΕΡΙΣΤΑΤΩΜΕΝΑ

Καινούργια και ιδιαίτερα στοιχεία προέκυψαν από την μελέτη της εξωτερικής πλευράς του μνημείου. Κατ΄αρχήν διαπιστώθηκε ότι η εξωτερική πλευρά των δόμων είναι ακατέργαστοι, γεγονός που επιβεβαιώνει την εκτίμηση ότι το μνημείο από την κατασκευή του ήταν θαμμένο κάτω από την γή. Επίσης διαπιστώθηκε ότι οι πλαϊνοί εξωτερικοί τοίχοι του μνημείου είναι φαρδύτεροι κατά 80 πόντους από το πάχος της θόλου, η οποία εδράζεται επ’ αυτού. Από την προσεκτική μελέτης της εξωτερικής πλευράς της θόλου, βρέθηκε ότι υπήρχε επίστρωση με μονωτικό υλικό.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανασκαφής της αρχαιολόγου Δημητρίας Μαλαμίδου βρέθηκε ότι επάνω στη θόλο υπήρχε μια σπάνια – με την έννοια ότι δεν έχει διαπιστωθεί σε άλλο μνημείο – στρώση υλικών για την στεγανοποίηση του κτηρίου. Συγκεκριμένα τα καμένα ξύλα πάνω από την καμάρα ανήκαν στο σύστημα μόνωσής της και δεν μεταφέρθηκαν σε εκείνο το σημείο από πυρά.

Τα ολοκληρωμένα στοιχεία της διαστρωμάτωσης δείχνουν πως περιλαμβανόταν στη μόνωση του εξωρραχίου, του εξωτερικού της καμάρας δηλαδή, τα παρακάτω υλικά: στρώμα πηλού, στρώμα υδρασβέστου, στρώμα εμποτισμένου ξύλου (που φαίνεται σαν καμένο) και ξανά στρώμα με υδράσβεστο. Η μόνωση αυτή καλύπτει όλη την εξωτερική επιφάνεια της θόλου και από το κάρβουνο χρονολογήθηκε στο 320 π.Χ. Δίνοντας ίσως μια τελεσίδικη απάντηση για το πότε έγινε η οικοδόμηση του μνημείου, ενώ και ο περίβολος χρονολογείται την ίδια περίοδο με βάση την τεχνοτροπία του.

Το σημαντικό στην παρουσία αυτής της μόνωσης είναι ότι το μνημείο δεν ήταν ένας τάφος που σφραγίστηκε, αλλά ένας ιερός χώρος με διαχρονική χρήση.

Επ’ αυτού σε πρόσφατη συνέντευξη του ο αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής (στην Αγγελική Κώτη στο liberal.gr) δηλώνει για τη χρήση του ότι «Ο αρχικός τάφος πιθανώς ανήκε σε αφηρωισμένο νεκρό (νεκρό που λατρευόταν σαν ήρωας). Καθώς η Αμφίπολη ήταν στρατιωτικό κέντρο της περιοχής, η σκέψη οδηγεί προς το ότι ο χώρος ολόκληρος λειτουργούσε σαν τμήμα μιας αρχαίας «Σχολής Ευελπίδων»… Ιστορικοί συσχετισμοί ωθούν προς το ότι ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος συγκέντρωσε εκεί το στράτευμα για να ξεκινήσει την εκστρατεία κατά των Περσών, μοίρασε στρατιωτικούς βαθμούς στους εταίρους και τους συμμάχους με τελετουργίες μέσα στο ταφικό μνημείο.

Οι κατώτεροι αξιωματικοί έπαιρναν τον βαθμό τους μέχρι τον τρίτο χώρο, ενώ στον τέταρτο ορκίζονταν οι λίγοι υψηλόβαθμοι. Κάποιοι ανώτεροι αξιωματικοί, όταν επέστρεψαν από τη Βακτριανή με πολλά χρήματα, καθώς είχαν εκπαιδευτεί ως βασιλικοί υπασπιστές στην Αμφίπολη, ήθελαν και μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου αλλά και τον δικό τους ο μακεδονικός στρατός να εκπαιδεύει εκεί αξιωματικούς υψηλής αξίας για ειδικές αποστολές».

Συνοψίζοντας την ταυτότητα του μνημείου ο κ. Λεφαντζής στην ίδια συνέντευξη υπογραμμίζει ότι «Το ταφικό μνημείο του Καστά, είναι ένα στρατιωτικό ιερό. Όλα ξεκίνησαν από μια ταφή που έγινε στον λόφο Καστά μέσα σε λακκοειδή τάφο. Προφανώς, ο νεκρός ήταν κάποιος ήρωας. Κατόπιν, τον 4ο αι. π.Χ., εκεί ανεγέρθηκε μακεδονικό αρχιτεκτόνημα, με επάλληλους χώρους». Το ταφικό μνημείο φαίνεται πως ξεκίνησε από τον τάφο του (κατοπινού) τέταρτου χώρου επάνω στον οποίο ανεγέρθηκαν τοίχοι και θόλος. Υπολείμματα από ξύλινα δοκάρια της κορυφής χρονολογούν την κατασκευή στην πρώιμη ελληνιστική περίοδο, περί το 320 π.Χ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο σημείο που βρίσκεται το θύρωμα του τέταρτου θαλάμου, εκεί που τοποθετήθηκε η μαρμάρινη θύρα, συνυπάρχουν δύο τοίχοι, ο ένας του τρίτου θαλάμου που ανάγεται στην πρώτη φάση κατασκευής και ο δεύτερος του δεύτερου θαλάμου, όταν κατασκευάστηκε η υποδομή για να τοποθετηθεί η μαρμάρινη θύρα. Αυτό το περίεργο «σάντουιτς» αποτυπώνει τις δυο διαφορετικές εποχές του μνημείου, καθώς το μάρμαρο του τρίτου θαλάμου φέρει πιο έντονα τα σημάδια του χρόνου, καθώς είναι πιο σκούρο και εκτεθειμένο μεγαλύτερο χρόνο, καθώς είναι τμήμα της αρχαιότερης οικοδόμησης.

ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΘΑ ΒΛΕΠΟΥΝ ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

Και ποιος είναι θαμμένος στον Καστά;

Αναφερόμενη στην χρονολόγηση του μνημείου, στις πρόσφατες δηλώσεις της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, απάντησε σε σχετική ερώτηση λέγοντας ότι «το θέμα της χρονολόγησης είναι κατοχυρωμένο εδώ και μια δεκαετία, ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει μεταγενέστερες φάσεις, φτάνοντας μέχρι την ρωμαϊκή εποχή» και συνεχίζοντας με το μεγάλο ζήτημα σχετικά με το θέμα σε ποιόν ανήκει το μνημείο προσθέτει ότι «οι ειδικοί επιστήμονες που μελετούν το υλικό όταν καταλήξουν θα μας πουν – εάν μπορέσουν – σε ποιόν μπορεί να αποδοθεί το μνημείο». Αν κρατάμε κάτι από τις δηλώσεις της υπουργού είναι κατά πόσο τα στοιχεία είναι αρκετά για να γίνει μια απόδοση του μνημείου σε κάποιο ιστορικό πρόσωπο.

Ωστόσο σχετικά με το θέμα υπάρχει μια αναφορά στην συνέντευξη του κ. Λεφαντζή, στην οποία μεταφέρεται ένα σενάριο για την απόδοση του μνημείου – πιθανότατα – στην Ολυμπιάδα καθώς σημειώνει ότι «Οι επίγονοι διαίρεσαν την εξουσία στο Βασίλειο των Μακεδόνων και στην Αμφίπολη κυριάρχησε ο Κάσσανδρος. Σύμφωνα με τις υποθέσεις εργασίας, εκείνος είναι που σφραγίζει οριστικά τον τέταρτο χώρο με τη νεκρή γυναίκα και τους δύο νεκρούς άνδρες. Πρόκειται, ίσως, για την πρωθιέρεια και δύο ιερείς (εδώ ακούγεται ακόμα και το όνομα της Ολυμπιάδας). Παρόμοιο ιερουργικό σχήμα συναντάμε και στον ναό της Τύχης στην Αίγυπτο. Πάντως, η μαρμάρινη θύρα του τέταρτου θαλάμου χρονολογείται στα χρόνια του Κασσάνδρου».

Η επίσκεψη στο μνημείο

Η ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΘΥΡΑ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΘΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΘΕΊ ΠΛΗΡΩΣ

Λίγα μέτρα πριν την είσοδο του μνημείου έχει εναποτεθεί η μαρμάρινη θύρα, η μεγαλύτερη σε διαστάσεις που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, η οποία ήδη έχει καθαριστεί και το επόμενο βήμα είναι να εκτεθεί στο κοινό, αφού γίνει συγκόλληση των σπασμένων τμημάτων της.

Το μνημείο θα γίνει επισκέψιμο εντός του 2022 και το πρώτο που θα αντικρίζουν οι επισκέπτες θα είναι ένα σχέδιο πρόπυλου παρόμοιο με αυτό που υπήρχε στην αρχαιότητα και την ύπαρξη του οποίου έχει τεκμηριώσει ο κ. Λεφαντζής, δίνοντας μια τελική απάντηση για το αν υπήρχε και πώς ήταν η είσοδος στο μνημείο. Στην συνέχεια θα αντικρίζει τις περίφημες για την ρώμη, την ένταση και το μέγεθός τους Σφίγγες που φυλάνε το χώρο, οι οποίες αφού συντηρηθούν θα τοποθετηθούν τα φτερά και το κεφάλι αυτής που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά.

Τα υποστυλώματα που υπάρχουν σήμερα θα απομακρυνθούν και θα τοποθετηθούν νέα που δεν θα εμποδίζουν την θέαση. Σε εκκρεμότητα παραμένει το πώς θα φτάνουν οι επισκέπτες μέχρι την είσοδο του τρίτου θαλάμου, αν δηλαδή θα υπάρχει ένα τζάμι που θα καλύπτει το δάπεδο, με το μαρμαροθέτημα και το περίφημο ψηφιδωτό της Περσεφόνης ή θα υπάρχει ένας πρόβολος.

ΤΗΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΠΥΛΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ Ο κ. ΛΕΦΑΝΤΖΗΣ ΣΤΗΝ κ. ΜΕΝΔΩΝΗ ΚΑΙ ΕΚΕΙΝΗ ΤΟΝ ΠΡΟΕΤΡΕΨΕ ΝΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙ ΌΛΑ ΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Κλείνοντας να επισημάνουμε ότι υπάρχουν επιπλέον σημαντικά στοιχεία που ακόμη δεν έχουν δημοσιοποιηθεί και μάλιστα η κ. Μενδώνη απευθυνόμενη στον κ. Λεφαντζή του σύστησε ότι «πρέπει να δημοσιευτούν αυτές οι σημαντικές πληροφορίες που αφορούν το Μνημείο».

Και η αλήθεια είναι ότι εκτός των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών του μνημείου και τα στοιχεία κατασκευής του υπάρχουν και άλλα στοιχεία που χρήζουν δημοσιότητας. Για παράδειγμα το περίφημο όρυγμα που εντοπίστηκε στην βάση της έδρασης του λέοντα από τον αείμνηστο Δημήτρη Λαζαρίδη και το οποίο διερευνήθηκε με βάση την μελέτη που κατατέθηκε και εγκρίθηκε στο ΚΑΣ, παραμένει ένα μυστήριο για το κατά πόσο είναι και κρυφή είσοδος παγιδευμένη με κοσκινισμένη άμμο. Ένα σημείο για το οποίο έχουμε γράψει στο παρελθόν και η ύπαρξή του οποίου έχει τροφοδοτήσει πλήθος από εικασίες. Οι πληροφορίες που μας έρχονται από τις εντός του Τύμβου εργασίες, είναι ότι δεν οδηγεί σε κάποιον υπόγειο θάλαμο αλλά αποτελεί δομικό στοιχείο της έδρασης του λεόντα. Ωστόσο, επίσημη ενημέρωση για το θέμα δεν έχει υπάρξει.

Στο παρελθόν μια νυχτερινή φωτογράφιση στον Καστά αποτύπωσε στην δυτική πλευρά του Τύμβου το σχήμα μιας καμάρας, η οποία εντοπίζεται πολύ κοντά στο σημείο εισόδου που υποδεικνύει η γεωφυσική μελέτη Πολυμενάκου, προς μια εσωτερική υπόγεια αίθουσα στο κέντρο του Τύμβου. Από τις ίδιες πηγές πληροφορούμαστε ότι στο σημείο έγινε διερευνητική τομή – στην διάρκεια των χωματουργικών εργασιών για την αποκατάσταση της γεωμετρίας του Τύμβου, η οποία επίσης δεν έδωσε επιπλέον πληροφορίες. Ωστόσο, ούτε γι’ αυτό το θέμα υπάρχει επίσημη ενημέρωση.

Και όσο δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση η φαντασία θα μπορεί να παράγει στοιχεία που συντηρούν την μυθολογία του Τύμβου Καστά! Εκτός και αν αυτό παραμένει ζητούμενο!

Θεόδωρος Αν. Σπανέλης - xronometro