Οι Έλληνες της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου

Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος. Φωτογραφία: Greek Reporter

---

Η ιστορία του Ελληνισμού στην Αλεξάνδρεια, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αιγύπτου, χρονολογείται περισσότερο από δύο χιλιετίες και χαρακτηρίζεται από την τοποθέτηση της πρώτης πέτρας από τον Μέγα Αλέξανδρο ως μέρος του πρώτου δρόμου της πόλης το 331 π.Χ.

Η Ελληνιστική Αλεξάνδρεια ήταν περισσότερο γνωστή για τον Φάρο της Αλεξάνδρειας (ο Φάρος), ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της (η μεγαλύτερη στον αρχαίο κόσμο). και η Νεκρόπολη της, που ήταν ένα από τα Επτά Θαύματα του Μεσαίωνα.

Η Αλεξάνδρεια ήταν κάποτε η δεύτερη πιο ισχυρή πόλη της περιοχής της αρχαίας Μεσογείου, μετά τη Ρώμη.

Στη σύγχρονη εποχή, Έλληνες άρχισαν να εγκαθίστανται ξανά στην Αλεξάνδρεια τον 18ο και 19ο αιώνα. Ένα νέο κύμα μετανάστευσης πλημμύρισε την Αλεξάνδρεια λίγο μετά την Ελληνική επανάσταση του 1821, σηματοδοτώντας την έναρξη της λεγόμενης ευρωπαϊκής εποχής της πόλης.

Η Ελληνική κοινότητα έχτισε ισχυρούς δεσμούς στην πόλη

Στις αρχές του εικοστού αιώνα υπήρχαν περισσότεροι από 120.000 Έλληνες που ζούσαν στην Αλεξάνδρεια, αποτελώντας τη μεγαλύτερη ενιαία ξένη κοινότητα στην πόλη εκείνη την εποχή. Τα μέλη του διέθεταν μεγάλο αριθμό κοινωνικών συλλόγων, αθλητικών συλλόγων και ιδρυμάτων προώθησης καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, καθώς και λογοτεχνικών εκδόσεων.

Η μετανάστευση των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια συνεχίστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1950, όταν χιλιάδες Έλληνες άρχισαν να διακινούνται για να γλιτώσουν από τους πολέμους και την τρομερή φτώχεια, άλλοι κινήθηκαν με την ελπίδα να ξεκινήσουν νέες, πιο ευημερούσες ζωές.

Σύμφωνα με τον Πάρη Μακρή, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας, στις αρχές της δεκαετίας του 1950 μπορεί να ζούσαν στην Αλεξάνδρεια έως και 200.000 Έλληνες.

«Η Ιμπραχίμια ήταν κάποτε η Ελληνική συνοικία. Τότε ονομαζόταν «Μικρό Παρίσι», λέει η Ελένη Κονίδη, η οποία θυμάται τα πολυάριθμα νυχτερινά κέντρα «μπουζούκια» στα οποία σύχναζαν Έλληνες και άλλες εθνικότητες.

Φωτογραφία: Greek Reporter

«Πηγαίναμε στην «Ένωση», στον ιστιοπλοϊκό όμιλο και στο «Delices», που ήταν και είναι εστιατόριο, ζαχαροπλαστείο και είναι Ελληνικό. Αυτά ήταν τα σημεία μας. Τα περισσότερα μαγαζιά ήταν Ελληνικά ή Ιταλικά. Ήταν πιο κοσμοπολίτικο τότε» θυμάται η Αγγελική Νιάρου.

Οι Έλληνες τα πήγαν καλά στην Αίγυπτο, ακμάζοντας τόσο στον επιχειρηματικό κόσμο όσο και στον τομέα των τεχνών. Οικογένειες όπως οι Μπενάκηδες, οι Αβέρωφ και οι Γιανκλήδες έγιναν εξαιρετικά πλούσιες εκεί.

Φωτογραφία: Greek Reporter

Πολλοί εμβληματικοί Έλληνες κατάγονται από την Αλεξάνδρεια

Αυτή η μοναδική, ζωντανή κουλτούρα δημιούργησε επίσης σπουδαίους συγγραφείς όπως η Πηνελόπη Δέλτα και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, και καλλιτέχνες όπως η Nelly Mazloum, ο Jean Desses, ο Νίκος Τσιφόρος, η Μαρία Γιατρά Λεμού και ο Jani Christou προέρχονταν επίσης από την Ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου.

Σήμερα, το μέγεθος της Ελληνικής κοινότητας εκεί είναι πολύ μικρότερο, αριθμεί μόνο αρκετές εκατοντάδες, αν και πολλοί Ελληνικής καταγωγής υπολογίζονται πλέον ως Αιγύπτιοι, έχοντας αλλάξει επίσημα την εθνικότητα τους.

«Εμείς που μείναμε πίσω, αγαπάμε [την πόλη] γιατί η Αλεξάνδρεια μας έδωσε τόσα πολλά. Μας έκανε αυτό που είμαστε. Νιώθουμε σαν στο σπίτι μας, ας πούμε», σημειώνει ο Μακρής.

Η Ελληνική παρουσία σε αυτή τη μεγάλη πόλη με τόσο τεράστια ιστορική σημασία είναι ακόμα εμφανής. Όσοι ταξιδεύουν εκεί μπορούν ακόμα να δουν μαγαζιά με Ελληνικά ονόματα, σημαντικά νεοκλασικά κτίρια σχεδιασμένα από Έλληνες αρχιτέκτονες και δρόμους —ακόμα και ολόκληρες γειτονιές— με Ελληνικά ονόματα.

Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας (ΕΚΑ) διατηρεί Ελληνικά σχολεία, γυμναστήριο, γηροκομείο και νεκροταφείο με υπέροχες ταφόπλακες, πολλά από αυτά αξιόλογα έργα τέχνης από μόνα τους, που λειτουργούν ως αιώνια μνημεία για τις μεγάλες μορφές της Ελληνικής διασποράς.

Το σημείο καμπής για την άλλοτε ακμάζουσα κοινότητα ήρθε με την αιγυπτιακή επανάσταση του 1952, η οποία κατέληξε σε ένα νέο εθνικιστικό και σοσιαλιστικό καθεστώς με επικεφαλής τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Αυτό άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού για τους Έλληνες της Αλεξάνδρειας, πολλοί από τους οποίους είδαν τις επιχειρήσεις τους να κρατικοποιούνται ή να χάσουν τις δουλειές τους, ιδιαίτερα στον δημόσιο τομέα.

Αυτή η ατυχής κατάσταση οδήγησε πολλούς Έλληνες να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους πόλη, είτε επιστρέφοντας στην πατρίδα τους, είτε ακόμη και σε άλλες χώρες που είχαν έντονη Ελληνική παρουσία.