Ο Γανυμήδης ήταν ένας όμορφος Τρώας πρίγκιπας που μεταφέρθηκε στον ουρανό από τον Δία σε μορφή αετού, ως οινοχόος των θεών. Ο Γανυμήδης τοποθετήθηκε μεταξύ των άστρων ως αστερισμός του Υδροχόου, το κύπελλο αμβροσίας που σέρβιρε τους θεούς ως Κρατήρας και ο αστερισμός Αετός από την μορφή του Δία. Γανυμήδης ονομάζεται επίσης και ο μεγαλύτερος δορυφόρος του πλανήτη Δία.
Η ένταξη του Γανυμήδη στον Όλυμπο (1768) του van Loo Stickland van Loo Public domain, via Wikimedia Commons
Ο Γανυμήδης απεικονίστηκε στην Ελληνική αγγειογραφία ως ένας όμορφος νέος. Στις σκηνές της απαγωγής του, κρατά έναν κόκορα, κρίκο ή λύρα. Όταν απεικονίζεται ως οινοχόος των θεών, ρίχνει νέκταρ από μια κανάτα. Στη γλυπτική και την τέχνη του ψηφιδωτού ο Γανυμήδης εμφανίζεται συνήθως με βοσκός με φρυγικό σκούφο.
Το όνομα προήλθε από τις λέξεις γάνυμαι=χαίρομαι + μήδος=φροντίδα.
Και από τον Εριχθόνιον των Τρώων βασιλέας
ο Τρως γεννήθη και απ᾽ αυτόν τρία λαμπρά βλαστάρια
ο Ίλος, ο Ασσάρακος και ο ισόθεος Γανυμήδης,
που εγεννήθη των θνητών ο πρώτος για το κάλλος,
που τον σηκώσαν οι θεοί για κείνα του τα κάλλη
να ζει μ᾽ αυτούς αθάνατος και κεραστής του Δία.
Ομήρου, Ιλιάδα, βιβλίο 20, στίχοι 233–235.
Ανάγλυφο Ρωμαϊκής εποχής που απεικονίζει τον αετό του Δία να απαγάγει τον Γανυμήδη, ο οποίος φορά φρυγικό καπέλο που υποδηλώνει ανατολική καταγωγή και έναν ποτάμιο θεό I, Sailko, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons
Καταγωγή
Ο Γανυμήδης ήταν γιος του Τρώα της Δαρδανίας, από το όνομα του οποίου προήλθε η Τροία, είτε από τη σύζυγό του Καλλιρρόη, κόρη του ποταμού θεού Σκαμάνδρου, είτε από την Ακάλλαρη, κόρη του Ευμήδη. Ανάλογα με τον συγγραφέα, ήταν αδελφός του Ίλου, του Ασσάρακου, της Κλεοπάτρας και της Κλεομήστρας.
Οι παραδόσεις για τον Γανυμήδη, ωστόσο, διαφέρουν πολύ στις λεπτομέρειες τους, γιατί κάποιοι τον θεωρούν γιο του Λαομέδοντα, άλλοι γιο του Ίλου σε κάποια εκδοχή του Δάρδανου και άλλοι πάλι του Εριχθόνιου ή του Ασσάρακου.
Ο δορυφόρος του Δία Γανυμήδης NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Kevin M. Gill, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons
Μυθολογία
Ο Γανυμήδης απήχθη από τον Δία από το όρος Ίδη κοντά στην Τροία της Φρυγίας. Ο Γανυμήδης φύλαγε πρόβατα, μια απλοϊκή ή ταπεινή ασχολία που χαρακτήριζε την παιδική ηλικία ενός ήρωα πριν αποκαλυφθεί η προνομιακή του θέση. Ένας αετός μετέφερε τον νέο στον Όλυμπο, με το πτηνό εναλλακτικά να περιγράφεται υπό τις διαταγές του Δία ή ο θεός μεταμορφωμένος.
Στον Όλυμπο, ο Δίας παραχωρεί στον Γανυμήδη αιώνια νιότη και αθανασία και το αξίωμα του οινοχόου των θεών, στη θέση της Ήβης, που απαλλάχτηκε από τα καθήκοντα μετά το γάμο της με τον Ηρακλή. Εναλλακτικά, η Ιλιάδα παρουσιάζει την Ήβη (και σε μια περίπτωση τον Ήφαιστο) ως τον οινοχόο των θεών με τον Γανυμήδη να ενεργεί ως προσωπικός οινοχόος του Δία. Ο Έντμουντ Βέκενστεντ συνέδεσε τον Γανυμήδη με τη γένεση του μεθυστικού ποτού υδρόμελου, που είχε προέλευση από τη Φρυγία. Σε κάποια έργα όπως η Αινειάδα, η Ήρα, η σύζυγος του Δία, θεωρεί τον Γανυμήδη αντίπαλο για τη στοργή του συζύγου της. Σε ορισμένες παραδόσεις, ο Δίας έβαλε αργότερα τον Γανυμήδη στον ουρανό ως τον αστερισμό του Υδροχόου, ο οποίος βρίσκεται δίπλα στον Αετό. Ο μεγαλύτερος δορυφόρος του πλανήτη Δία ονομάστηκε Γανυμήδης από τον Γερμανό αστρονόμο Σίμων Μάγερ.
Ο Δίας μεταφέρει τον Γανυμήδη (Ύστερη αρχαϊκή τερακότα, 480-470 π.Χ.) Zde, via Wikimedia Commons
Στην Ιλιάδα, ο Δίας λέγεται ότι αποζημίωσε τον Τρώα, πατέρα του Γανυμήδη, με εκλεκτά άλογα, «τα ίδια που μεταφέρουν τους αθάνατους» τα οποία παρέδωσε ο αγγελιοφόρος θεός Ερμής. Ο Τρώας παρηγορήθηκε με τη σκέψη ότι ο γιος του ήταν πλέον αθάνατος και θα ήταν οινοχόος των θεών, κατέχοντας μια τιμητική θέση.
Ως απαγωγείς του νέου αναφέρονται και ο Μίνωας ή ο Τάνταλος ή η Ηώς. Ανάλογα με τους απαγωγείς αλλάζει και ο τόπος: είναι η Ίδη της Τρωάδας, η Κρήτη, η Εύβοια, η Μυσία στο χωριό Αρπάγη ή Αρπάγεια, όνομα ταιριαστό στην απαγωγή. Στην εκδοχή που θέλει τον Τάνταλο ή τον Μίνωα ως απαγωγείς λανθάνει και μια ορθολογιστική ερμηνεία του μύθου. Όταν τον απήγαγε ο Τάνταλος και ο νέος σκοτώθηκε αργότερα σε κυνήγι, ο απαγωγέας τον έθαψε στον Όλυμπο. Όταν τον απήγαγε ο Μίνωας και ο νέος αυτοκτόνησε, είπαν στον πατέρα του ότι τον άρπαξε ανεμοστρόβιλος. Με τη δεύτερη εκδοχή, αιτιολογείται η ιδέα της αρπαγής, με την πρώτη (ταφή στον Όλυμπο) αιτιολογείται η άνοδος στον Όλυμπο.
Υπάρχει όμως και η εκδοχή που μας δίνει ο Παυσανίας στα Κορινθιακά. Επισκεπτόμενος την Φλειούντα, η οποία συνορεύει με τη Σικυώνα, μας δίνει περιγραφή του πανάρχαιου ιερού άλσους των Φλειών. Μας αναφέρει πως για τους ντόπιους το συγκεκριμένο άλσος θεωρείτο ιερός τόπος και ήταν αφιερωμένος στη θεά Γανυμήδα. Οι παλαιοί την αποκαλούσαν Γανυμήδα, ενώ οι πιο νέοι σε ηλικία την ονόμαζαν Ήβη. Σύμφωνα με τον Παυσανία, την μνημονεύει ο Όμηρος στη μονομαχία του Μενελάου με τον Πάρη, λέγοντας πως είναι η οινοχόος των θεών. Στη θεά οι Φλείοι απέδιδαν πολλές τιμές, οι πιο σχετικές όμως είχαν να κάνουν με τους ικέτες, καθώς είχαν δώσει την άδεια να έρχονται στο ιερό οι κατηγορούμενοι κι αν απελευθερώνονταν από τα δεσμά τους, κρεμούσαν τις χειροπέδες στα δένδρα του άλσους.
Ο Γανυμήδης κυλά ένα τσέρκι και σηκώνει ψηλά ένα κόκορα, ένα δώρο από τον Δία, ο οποίος στην εμπρόσθια όψη του αγγείου απεικονίζεται να τον καταδιώκει, από τον Ζωγράφο του Βερολίνου (αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας, 500–490 π.Χ.) Louvre Museum, Public domain, via Wikimedia Commons
Γανυμήδης στις τέχνες
Αρχαιότητα
Στην Αθήνα του 5ου αιώνα, η ιστορία του Γανυμήδη κατέστη δημοφιλής στους αγγειογράφους, αφού ταίριαζε στο εξ ολοκλήρου ανδρικό συμπόσιο. Ο Γανυμήδης συνήθως απεικονιζόταν ως ένας μυώδης νεαρός άνδρας, αν και η Ελληνική και Ρωμαϊκή γλυπτική απεικόνιζαν τη σωματική του διάπλαση ως λιγότερο ανεπτυγμένη.
Μία από τις πρώτες απεικονίσεις του Γανυμήδη είναι σε ερυθρόμορφο κρατήρα από τον Ζωγράφο του Βερολίνου (συμβατικό όνομα σημαντικού αρχαίου Έλληνα αγγειογράφου) στο Μουσείο του Λούβρου. Ο Δίας καταδιώκει τον Γανυμήδη στη μια πλευρά, ενώ από την άλλη οι νέοι τρέχουν μακριά, κυλώντας ένα στεφάνι και κρατώντας ψηλά έναν κόκορα. Ο μύθος του Γανυμήδη αντιμετωπίστηκε με αναγνωρίσιμους σύγχρονους όρους, εικονογραφημένος με κοινή τεχνοτροπία όπως σε ένα βάζο από τον Ζωγράφο του Αχιλλέα, όπου απεικονίζεται ο Γανυμήδης να τρέχει με έναν κόκορα. Ο Λεωχάρης (περί το 350 π.Χ.) ένας Έλληνας γλύπτης των Αθηνών που συνυπήρξε με τον Σκόπα στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού δημιούργησε μία σύνθεση με τον Γανυμήδη και τον Αετό, ένα έργο που θεωρήθηκε αξιοσημείωτο για την ευρηματική του σύνθεση και το οποίο αντιγράφεται σε γνωστή ομάδα μαρμάρων στο Βατικανό.
Ο Γανυμήδης και ο Δίας με τη μορφή αετού ήταν δημοφιλές θέμα στα Ρωμαϊκά ταφικά μνημεία με τουλάχιστον 16 σαρκοφάγους να απεικονίζουν τη σκηνή.
Γανυμήδης και Δίας/Ganymede Medici (1684-1685) του Pierre Laviron στις Βερσαλλίες. Gaudry daniel, via Wikimedia Commons
Αναγέννηση και Μπαρόκ
Στο έργο του Σαίξπηρ Όπως σου αρέσει (1599) μια ποιμενική κωμωδία ταυτοτήτων που εξελίσσεται στο μαγικό σκηνικό του Δάσους του Άρντεν, η Σίλια, ντυμένη βοσκοπούλα, γίνεται «Αλιένα» (λατινικά «ξένος», αδελφή του Γανυμήδη) και η Ρόζαλιντ, επειδή είναι «πιο ψηλή από το κανονικό», ντύνεται αγόρι ως Γανυμήδης, ένα πρόσωπο οικείο στο κοινό. Εκμεταλλεύεται τη διφορούμενη γοητεία της για να παρασύρει τον Ορλάντο, αλλά και (άθελά του) την βοσκοπούλα Φοίβη. Έτσι, πίσω από τις συμβατικότητες του Ελισαβετιανού θεάτρου στην αρχική κατανομή, το νεαρό αγόρι που υποδύεται τη Ρόζαλιντ ντύνεται αγόρι και στη συνέχεια φλερτάρεται από ένα άλλο αγόρι που υποδύεται τη Φοίβη. Ο Γανυμήδης εμφανίζεται επίσης στο άνοιγμα του έργου του Κρίστοφερ Μάρλοου Διδώ βασίλισσα της Καρχηδόνας, όπου η αδυναμία του Δία στον Γανυμήδη προκαλεί την οργή της Αφροδίτης. Στη μεταγενέστερη τραγωδία της Ιακωβινής εποχής, οι Γυναίκες να προσέχουν τις Γυναίκες, ο Γανυμήδης, η Ήβη και ο Υμέναιος εμφανίζονται να υπηρετούν ως οινοχόοι, όταν ένας αυτούς δηλητηριάζεται από απόπειρα δολοφονίας, αν και το σχέδιο αποτυγχάνει.
Αναφορές στον Γανυμήδη υπάρχουν στο Ισπανικό θέατρο του 17ου αιώνα. Στο Τιμωρία χωρίς Εκδίκηση του Λόπε ντε Βέγκα, ο Φεντερίκο, ο γιος του Δούκα της Μάντοβας, σώζει την Κασάντρα, τη μελλοντική θετή μητέρα του και το ζευγάρι θα αναπτύξει αιμομικτική σχέση. Για να τονιστεί η κατακριτέα σχέση, το έργο περιλαμβάνει ένα μακρύ απόσπασμα, πιθανώς μια έκφραση προερχόμενη από την Ιταλική τέχνη, όπου ο Δίας με τη μορφή αετού απαγάγει τον Γανυμήδη. Δύο έργα του Τίρσο ντε Μολίνα και συγκεκριμένα το Σύνεση στις γυναίκες, περιλαμβάνουν ενδιαφέρουσες αναφορές στον Γανυμήδη. Στο συγκεκριμένο έργο, ένας Εβραίος γιατρός που προσπαθεί να δηλητηριάσει τον μελλοντικό βασιλιά, κουβαλά ένα κύπελλο που συγκρίνεται με αυτό του Γανυμήδη.
Η αρπαγή του Γανυμήδη (1611) του Ρούμπενς Peter Paul Rubens, Public domain, via Wikimedia Commons
Μία από τις πρώτες σύγχρονες απεικονίσεις του Γανυμήδη που έχουν διασωθεί είναι μια ξυλογραφία από την πρώτη έκδοση του έργου Εμβλήματα (περί το 1531) η οποία δείχνει τον νεαρό να ιππεύει τον αετό αντί να μεταφέρεται, ωστόσο, αυτή η σύνθεση πιθανότατα δεν είναι κλασσική, καθώς μια παλαιότερη σύνθεση του Μιχαήλ Άγγελου που σώζεται μόνο ως σκίτσο απεικονίζει τον Γανυμήδη να μεταφέρεται. Ο ζωγράφος-αρχιτέκτονας Μπαλτασάρε Περούτσι συμπεριέλαβε ένα πάνελ της Απαγωγής του Γανυμήδη σε μια οροφή στη Βίλα Φαρνεσίνα της Ρώμης (περί το 1509–1514) τα μακριά ξανθά μαλλιά και η στάση του Γανυμήδη τον καθιστούν αναγνωρίσιμο με την πρώτη ματιά, παρότι πιάνει πρόθυμα το φτερό του αετού. Στο έργο του Αντόνιο Αλέγκρι Κορρέτζιο η Απαγωγή του Γανυμήδη από τον αετό (Βιέννη) η σκηνή είναι πιο οικεία. Η εκδοχή του Ρούμπενς απεικονίζει έναν νεαρό άνδρα. Όταν ο Ρέμπραντ ζωγράφισε την Απαγωγή του Γανυμήδη για έναν Ολλανδό Καλβινιστή το 1635, ένας σκοτεινός αετός κουβαλά ψηλά ένα παχουλό χερουβικό μωρό (Πινακοθήκη Ζωγραφικής, Δρέσδη) που ουρλιάζει και ουρεί τρομαγμένο. Αντίθετα, ο Γιόχαν Μπάουερ απεικονίζει τον Γανυμήδη ολόσωμο να καβαλά με σιγουριά τον αετό προς τον Όλυμπο στο Γανυμήδης Θριαμβευτής (περίπου τη δεκαετία του 1640). Ένα άγαλμα του 1685 με τον Γανυμήδη και τον Δία του Πιέρ Λαβιρόν στέκεται στους κήπους των Βερσαλλιών.
Η απαγωγή του Γανυμήδη (1635) του Ρέμπραντ Rembrandt, Public domain, via Wikimedia Commons
Παραδείγματα του Γανυμήδη στη Γαλλία του 18ου αιώνα έχουν μελετηθεί από τον Μάικλ Πρέστον Γουόρλι. Η εικόνα του Γανυμήδη ήταν πάντα αυτή ενός αφελούς εφήβου συνοδευόμενου από έναν αετό. Επιπλέον, η νεοπλατωνική ερμηνεία του μύθου, τόσο κοινή στην Ιταλική Αναγέννηση, στην οποία η απαγωγή του Γανυμήδη αντιπροσώπευε την άνοδο στην πνευματική τελειότητα, δεν φαίνεται να ενδιαφέρει τους φιλοσόφους και τους μυθογράφους του Διαφωτισμού. Οι Ζαν Μπαπτίστ Πιέρ, Σαρλ – Ζοζέφ Νατουάρ, Γκιγιόμ ιλ Κουστού,Πιέρ Ζουλιέν, Ζαν Μπαπτίστ Ρενό και άλλοι συνεισέφεραν εικόνες του Γανυμήδη στη Γαλλική τέχνη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Πηγές – βιβλιογραφία
https://www.theoi.com/Ouranios/Ganymedes.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Ganymede_(mythology)
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/metamorfoseis/page_071.htm
Reviewed by Αρχαία Ελληνικά
on
Παρασκευή, Μαΐου 13, 2022
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια: