Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας - Ένας από τους μεγαλύτερους θησαυρούς της ανθρωπότητας

Το Serapeum στην Αλεξάνδρεια. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας για επιπλέον αποθήκευση περγαμηνών κυλίνδρων, αφού τελείωσε ο χώρος του. Η περιοχή αποτελεί πλέον μέρος αρχαιολογικής ανασκαφής. Εικόνα: Daniel Mayer / CC BY-SA 4.0

Η αρχαία Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, χτισμένη στην πόλη που ήταν πνευματικό τέκνο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα του κόσμου, φιλοξενώντας μελετητές που εξερεύνησαν την επιστήμη, την ιστορία και όλους τους άλλους τομείς της γνώσης πριν από την τραγική καταστροφή της.

Η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ήταν μια από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές βιβλιοθήκες ολόκληρου του αρχαίου κόσμου. Ήταν μέρος ενός μεγαλύτερου ερευνητικού ιδρύματος που ονομαζόταν Mouseion, το οποίο ήταν αφιερωμένο στις Μούσες, οι οποίες ήταν οι εννέα θεές των τεχνών στην Ελληνική μυθολογία.

Στην Ελλάδα, ο Αθηναίος ηγεμόνας Πεισίστρατος λέγεται ότι ίδρυσε την πρώτη μεγάλη δημόσια βιβλιοθήκη τον έκτο αιώνα π.Χ. Από αυτή τη μικτή κληρονομιά τόσο των Ελληνικών όσο και των συλλογών βιβλίων της Εγγύς Ανατολής γεννήθηκε η ιδέα για τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Η ιδέα της ίδρυσης μιας βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια μπορεί να είχε προταθεί από τον Δημήτριο του Φαλήρου, έναν εξόριστο Αθηναίο πολιτικό που ζούσε στην Αλεξάνδρεια, στον Φαραώ Πτολεμαίο Α' Σώτερ, αλλά η ίδια η Βιβλιοθήκη πιθανότατα δεν χτίστηκε μέχρι τη βασιλεία του γιου του, Πτολεμαίου Β' Φιλαδέλφου.

Η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη, ωστόσο, ήταν άνευ προηγουμένου λόγω της έκτασης και της κλίμακας των φιλοδοξιών των Πτολεμαίων. Η αποστολή τους ήταν να δημιουργήσουν ένα αποθετήριο όλης της γνώσης που ήταν γνωστή στην ανθρωπότητα εκείνη την εποχή.

Η Βιβλιοθήκη απέκτησε γρήγορα πολλούς παπύρους, κυρίως λόγω της επιθετικής και καλά χρηματοδοτούμενης πολιτικής των βασιλέων των Πτολεμαίων για την προμήθεια κειμένων. Έστειλαν βασιλικούς πράκτορες με μεγάλα χρηματικά ποσά, δίνοντάς τους εντολή να αγοράσουν και να συγκεντρώσουν όσα περισσότερα κείμενα μπορούσαν, για οποιοδήποτε θέμα και από οποιονδήποτε συγγραφέα.

Σε μια διάσημη ιστορία που έχει περάσει από τους αιώνες, ορίστηκε από τον Πτολεμαίο Β' ότι όλα τα βιβλία που βρέθηκαν σε πλοία που έμπαιναν στο λιμάνι μεταφέρονταν στη βιβλιοθήκη, όπου αντιγράφτηκαν από επίσημους γραφείς. Είναι άγνωστο ακριβώς πόσοι τέτοιοι πολύτιμοι κύλινδροι στεγάζονταν στη Βιβλιοθήκη ανά πάσα στιγμή, αλλά οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 40.000 έως 400.000.

Πτολεμαίος Β΄ Φιλάδελφος, επί του οποίου ιδρύθηκε η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Προτομή που ανασκάφηκε στη Βίλα των Παπύρων. Εικόνα: Marie-Lan Nguyen / CC BY 2.5

“Το μέρος για τη θεραπεία της ψυχής”

Με τον καιρό, ιδρύθηκε επίσης μια ιατρική σχολή στη Βιβλιοθήκη, στην οποία πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά επιστημονικές ανατομές στον άνθρωπο, αυτή η πρακτική από μόνη της παρείχε ανεκτίμητη γνώση στον κόσμο της ιατρικής.

Η Αλεξάνδρεια έγινε γρήγορα η πρωτεύουσα της γνώσης και της μάθησης, σε μεγάλο βαθμό λόγω της εκπληκτικής Βιβλιοθήκης της. Πολλοί σημαντικοί λόγιοι εργάστηκαν εκεί κατά τον τρίτο και δεύτερο αιώνα π.Χ.

Ωστόσο, η Βιβλιοθήκη θέτει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στον κόσμο, όπως εξηγεί ο Δρ Μπομπ Μπρίερ, ο πρόεδρος του τμήματος φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονγκ Άιλαντ. «Το εκπληκτικό με τη βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια είναι ότι ήταν το πιο σημαντικό μέρος μάθησης στον αρχαίο κόσμο και δεν ξέρουμε πού ήταν ή πού βρίσκεται τώρα.

«Δεν ξέρουμε πώς έμοιαζε. Δεν γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες για το τι βιβλία είχε, δεν γνωρίζουμε όλους όσους (εργάστηκαν) εκεί. Υπάρχουν περισσότερα που δεν ξέρουμε από αυτά που ξέρουμε. Αλλά ήταν το πιο σημαντικό πνευματικό γεγονός ίσως στην ιστορία της ανθρωπότητας», δήλωσε σε συνέντευξή του στον Roger Mudd του NBC News.

Χάρτης της αρχαίας Αλεξάνδρειας. Η Βιβλιοθήκη βρισκόταν στη Βασιλική Συνοικία, γνωστή ως «Bruchium» στο κεντρικό τμήμα της πόλης κοντά στο Μεγάλο Λιμάνι («Portus Magnus» στον χάρτη). Εικόνα: Friedrich Wilhelm Putzger, nach O. Puchstein στο Pauly, Real-Encycl. – FW Putzgers Historischer Schul-Atlas/ Public Domain

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη, οι συλλογές της αρχικής βιβλιοθήκης είχαν μεγαλώσει τόσο πολύ που ιδρύθηκε μια θυγατρική βιβλιοθήκη στο κοντινό Σεράπειο, ναός του Ελληνοαιγυπτιακού θεού Σεράπις. Τα ερείπια αυτής της δομής - ο μόνος τσιμεντένιος σύνδεσμος που έχουμε με τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη - εξακολουθούν να υπάρχουν στην πόλη σήμερα.

Η Βιβλιοθήκη χτίστηκε στο Μπρούχειο, ή Βασιλική Συνοικία, της Αλεξάνδρειας. Η ακριβής διάταξή του δεν είναι γνωστή, αλλά οι αρχαίες πηγές το περιγράφουν ότι περιλαμβάνει μια συλλογή κυλίνδρων γνωστών ως βιβλιοθῆκαι, με το κτίριο να διαθέτει Ελληνικές κολώνες, περίπατο, δωμάτιο για κοινό φαγητό, αναγνωστήριο, αίθουσες συσκέψεων, κήπους, και αίθουσες διαλέξεων.

Με λίγα λόγια, δημιούργησε ένα μοντέλο για την έννοια της πανεπιστημιούπολης.

Σύμφωνα με τη δημοφιλή περιγραφή, μια επιγραφή πάνω από τα ράφια παπύρου της Βιβλιοθήκης έγραφε: «Ο τόπος της θεραπείας της ψυχής».

Οι διεθνείς μελετητές αναμειγνύονταν ελεύθερα, ανταλλάσσοντας ιδέες

Εκτός από τη συλλογή έργων από το μακρινό παρελθόν, το Μουσείο που στέγαζε τη Βιβλιοθήκη χρησίμευε επίσης ως έδρα πολλών διεθνών μελετητών, ποιητών, φιλοσόφων και ερευνητών, στους οποίους, σύμφωνα με τον Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα του πρώτου αιώνα π.Χ. υπήρχε μεγάλος μισθός, δωρεάν φαγητό και διαμονή και απαλλαγή από φόρους.

Η ίδια η Βιβλιοθήκη διευθυνόταν από έναν λόγιο που υπηρέτησε ως επικεφαλής βιβλιοθηκάριος, καθώς και δάσκαλος του γιου του βασιλιά.

Ο πρώτος καταγεγραμμένος επικεφαλής βιβλιοθηκάριος ήταν ο Ζηνόδοτος από την Έφεσο, ο οποίος έζησε από το 325 έως το 270 π.Χ.. Είναι γνωστό ότι έγραψε ένα γλωσσάρι σπάνιων και ασυνήθιστων λέξεων, το οποίο οργανώθηκε με αλφαβητική σειρά, καθιστώντας τον το πρώτο άτομο στον κόσμο που είναι γνωστό ότι χρησιμοποίησε την αλφαβητική σειρά ως μέθοδο οργάνωσης.

Εν τω μεταξύ, ο λόγιος και ποιητής Καλλίμαχος συνέταξε τους Πινάκους, έναν κατάλογο 120 βιβλίων με διάφορους συγγραφείς και όλα τα γνωστά έργα τους. Αυτός ο κατάλογος της βιβλιοθήκης δεν έχει διασωθεί, αλλά έχουν διασωθεί αρκετές αναφορές σε αυτόν και θραύσματά του που επιτρέπουν στους μελετητές να ανασυνθέσουν τη βασική του δομή.

Σύμφωνα με το μύθο, ο Συρακούσιος εφευρέτης Αρχιμήδης εφηύρε τη «βίδα του Αρχιμήδη», μια αντλία για τη μεταφορά νερού, ενώ σπούδαζε στη Βιβλιοθήκη.

Ο Ιάσονας και το έπος των Αργοναυτών περιέχει γεωγραφική γνώση που προέρχεται από τα έργα της Βιβλιοθήκης

Στη συνέχεια ο Φαραώ Πτολεμαίος Β' Φιλάδελφος διόρισε τον Απολλώνιο της Ρόδου, ο οποίος έζησε από τον 295 έως το 215 π.Χ., Αλεξανδρινός και μαθητής του Καλλίμαχου, ως δεύτερος επικεφαλής βιβλιοθηκάριος της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Είναι περισσότερο γνωστός ως ο συγγραφέας του Αργοναυτικά «Argonautica», του επικού ποιήματος για τα ταξίδια του Ιάσονα και των Αργοναυτών, το οποίο έχει επιβιώσει απίστευτα μέχρι σήμερα στην πλήρη του μορφή.

Το Αργοναυτικά παρουσιάζει τη βαθιά γνώση του Απολλώνιου για την ιστορία και τη λογοτεχνία και κάνει υπαινιγμούς σε μια τεράστια ποικιλία γεγονότων και κειμένων, χάρη στον πλούτο που έχει στη διάθεσή του στη Βιβλιοθήκη.

Ο τρίτος προϊστάμενος βιβλιοθηκάριος Ερατοσθένης ο Κυρήνης, που γεννήθηκε το 280 και έζησε μέχρι το 194 π.Χ., είναι περισσότερο γνωστός σήμερα για τις επιστημονικές του εργασίες, συμπεριλαμβανομένης της ανακάλυψής του για την περιφέρεια της Γης. Ο Ερατοσθένης δημιούργησε επίσης έναν χάρτη ολόκληρου του γνωστού κόσμου, ο οποίος ενσωμάτωσε πληροφορίες από πηγές που φυλάσσονταν στη Βιβλιοθήκη, συμπεριλαμβανομένων αφηγήσεων για τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ινδία.

Ο Πτολεμαίος Γ' είχε ακριβά αντίγραφα των θεατρικών έργων που γράφτηκαν από τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη, φτιαγμένα σε πάπυρο υψηλής ποιότητας και έστειλε πίσω τα αντίγραφα στους Αθηναίους — διατηρώντας τα πρωτότυπα χειρόγραφα για τη βιβλιοθήκη.

Καθώς η Βιβλιοθήκη επεκτεινόταν, τελείωσε ο χώρος της, έτσι άνοιξε μια συλλογή στο Serapeum, που ήταν ένας ναός αφιερωμένος στον Ελληνοαιγυπτιακό θεό Serapis, που βρισκόταν κοντά στο βασιλικό παλάτι.

Αυτή η λατινική επιγραφή σχετικά με τον Τιβέριο Κλαύδιο της Ρώμης (79 μ.Χ.) αναφέρει το «ALEXANDRINA BYBLIOTHECE» στη γραμμή οκτώ. Εικόνα: Tomisti / Public Domain

Ωστόσο, στις αρχές του δεύτερου αιώνα π.Χ., η πολιτική δύναμη της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου άρχισε να παρακμάζει. Κατά συνέπεια, πολλοί Έλληνες λόγιοι άρχισαν να φεύγουν από την Αλεξάνδρεια για ασφαλέστερες χώρες με πιο γενναιόδωρες χορηγίες. Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν επρόκειτο ποτέ να ανακάμψει από αυτήν την παρακμή, αν και είχε κάποιες αξιοσημείωτες επιτυχίες στη συνέχεια στις λαμπρές συνεισφορές των βιβλιοθηκονόμων της.

Ο Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ, που έζησε από το 216 έως το 145 π.Χ., ήταν ο έκτος επικεφαλής βιβλιοθηκάριος. Κερδίζοντας τη φήμη του σπουδαιότερου από όλους τους αρχαίους μελετητές, παρήγαγε όχι μόνο κείμενα κλασικών ποιημάτων και πεζογραφήματα, αλλά και πλήρη υπομνήματα, ή μακροσκελή, ανεξάρτητους σχολιασμούς, πάνω σε αυτά.

Ωστόσο, το 145 π.Χ., ο Αρίσταρχος παγιδεύτηκε σε έναν δυναστικό αγώνα, με αποτέλεσμα ο Πτολεμαίος Η' να εκδιώξει όλους τους ξένους λόγιους από την Αλεξάνδρεια, αναγκάζοντάς τους να διασκορπιστούν σε όλο τον κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου — εμπλουτίζοντας αυτές τις περιοχές και επιτρέποντας να ανθίσει η επιστημονική κοινότητα.

Ο μαθητής του Αρίσταρχου Διονύσιος Θράξ, ο οποίος έζησε από το 170 έως το 90 π.Χ., ίδρυσε ακόμη και σχολείο στο Ελληνικό νησί της Ρόδου. Ο Θράξ έγραψε το πρώτο βιβλίο για την Ελληνική γραμματική, ένα έργο που παρέμεινε το βασικό εγχειρίδιο γραμματικής για τους Έλληνες μαθητές μέχρι και τον δωδέκατο αιώνα μ.Χ.

Οι πολιτικοί αγώνες, και η άνοδος της νέας αυτοκρατορίας συνέβαλαν στην παρακμή της Αλεξάνδρειας

Οι Ρωμαίοι στήριξαν τα δικά τους γραμματικά γραπτά σε αυτό και η βασική του μορφή παραμένει απίστευτα η βάση για οδηγούς γραμματικής σε πολλές γλώσσες ακόμη και σήμερα.

Αντιμέτωποι με αυξανόμενες κοινωνικές αναταραχές και άλλα μεγάλα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα, οι μεταγενέστεροι Πτολεμαίοι δεν αφιέρωσαν τόσο μεγάλη προσοχή στη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο όσο οι προκάτοχοί τους, οδηγώντας στην περαιτέρω παρακμή της.

Μια αλλαγή στην Ελληνική παιδεία στο σύνολό της έλαβε χώρα γύρω στις αρχές του πρώτου αιώνα π.Χ., επειδή εκείνη την εποχή, όλα τα κύρια κλασικά ποιητικά κείμενα είχαν επιτέλους τυποποιηθεί και είχαν ήδη παραχθεί εκτενείς σχολιασμοί στα γραπτά όλων των μεγάλων συγγραφέων της λογοτεχνίας, την Ελληνική κλασική εποχή.

Εν τω μεταξύ, η αλεξανδρινή παιδεία πιθανότατα εισήχθη στη Ρώμη τον πρώτο αιώνα π.Χ. από τον Τυραννίωνα του Αμισού, μαθητή του Διονυσίου Θράξ, ο οποίος έζησε από το 100 έως το 25 π.Χ., και πάλι —όπως παρατηρείται τόσο συχνά στην Ελληνική ιστορία— εμπλουτίζοντας την πολιτιστική ζωή του υπόλοιπου κόσμου με την εξαγωγή του.

Κάηκε όντως η Βιβλιοθήκη;

Ο Ρωμαίος στρατηγός Ιούλιος Καίσαρας αναγκάστηκε να πυρπολήσει τα δικά του πλοία κατά την Πολιορκία της Αλεξάνδρειας το 48 π.Χ. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι η φωτιά εξαπλώθηκε και κατέστρεψε τουλάχιστον μέρος των συλλογών της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Ωστόσο, μπορεί κάλλιστα είτε να είχε επιζήσει τουλάχιστον εν μέρει είτε να ξαναχτίστηκε γρήγορα εκείνη την εποχή.

Ο Ρωμαίος θεατρικός συγγραφέας του πρώτου αιώνα μ.Χ. και Στωικός φιλόσοφος Σενέκας ο νεότερος παραθέτει το «Ab Urbe Condita Libri» του Λίβιου, το οποίο γράφτηκε μεταξύ 63 και 14 π.Χ., λέγοντας ότι η φωτιά που ξέσπασε από τον Καίσαρα κατέστρεψε 40.000 ειλητάρια από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Ωστόσο, ο Ρωμαίος ιστορικός Cassius Dio, που έζησε από το 155 έως το 235 μ.Χ., κατέγραψε ότι «Πολλοί χώροι πυρπολήθηκαν, με αποτέλεσμα, μαζί με άλλα κτίρια, να καούν τα ναυπηγεία και οι αποθήκες σιτηρών και βιβλίων, που λέγεται ότι ήταν μεγάλα σε αριθμό και από τα καλύτερα».

Οι μελετητές ερμήνευσαν τη διατύπωση του Cassius Dio ότι η φωτιά δεν κατέστρεψε ολόκληρη την ίδια τη Βιβλιοθήκη, αλλά μάλλον μόνο μια αποθήκη που βρίσκεται κοντά στις αποβάθρες και χρησιμοποιείται από τη Βιβλιοθήκη για να φιλοξενήσει κυλίνδρους. Όποια καταστροφή και αν προκάλεσε η πυρκαγιά του Καίσαρα στην πόλη, η Βιβλιοθήκη προφανώς δεν καταστράφηκε ολοσχερώς εκείνη την εποχή.

Ο γεωγράφος Στράβων, που έζησε από το 63 π.Χ. έως το 24 μ.Χ., αναφέρει την επίσκεψη στο Μουσείο, το μεγαλύτερο ερευνητικό ίδρυμα στο οποίο ήταν προσαρτημένη η Βιβλιοθήκη, γύρω στο έτος 20 π.Χ., υποδεικνύοντας ότι είτε επέζησε από την πυρκαγιά είτε ανοικοδομήθηκε αμέσως μετά.

Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο μιλάει για το Mouseion δείχνει ότι δεν ήταν τόσο κύρους όσο πριν από μερικούς αιώνες.

Μια λατινική επιγραφή, που φαίνεται παραπάνω, σχετικά με τον Τιβέριο Κλαύδιο της Ρώμης, ο οποίος πέθανε γύρω στο 79 μ.Χ., αναφέρει την «ALEXANDRINA BYBLIOTHECE» στη γραμμή όγδοη.

Η θέση της βιβλιοθήκης μειώθηκε, ενώ δημιουργήθηκαν βοηθητικές βιβλιοθήκες σε όλο τον μεσογειακό κόσμο

Ο αυτοκράτορας Κλαύδιος, ο οποίος κυβέρνησε από το 41–54 μ.Χ., καταγράφεται ότι έχτισε μια προσθήκη στη Βιβλιοθήκη, αλλά μετά την περιέλευση της Αλεξάνδρειας στη Ρωμαϊκή κυριαρχία, η θέση της πόλης σταδιακά μειώθηκε.

Η Βιβλιοθήκη μειώθηκε επίσης τραγικά σε σημασία κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης και υποστήριξης. Η ιδιότητα του μέλους φαίνεται να έχει σταματήσει τη δεκαετία του 260 μ.Χ.. Μεταξύ 270 και 275 μ.Χ., η πόλη της Αλεξάνδρειας είδε μια εισβολή της Παλμυρήνης και μια αυτοκρατορική αντεπίθεση που πιθανότατα κατέστρεψε ότι είχε απομείνει από τη Βιβλιοθήκη, αν υπήρχε ακόμη εκείνη την εποχή.

Εν τω μεταξύ, καθώς η φήμη της αλεξανδρινής υποτροφίας μειώθηκε, η φήμη άλλων βιβλιοθηκών σε όλο τον κόσμο της Μεσογείου βελτιώθηκε, και άλλες βιβλιοθήκες αναπτύχθηκαν επίσης μέσα στην ίδια την πόλη της Αλεξάνδρειας, μερικοί — ή ακόμη και όλοι — από τους κυλίνδρους από τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί για την αποθήκευση κάποιων από αυτές τις μικρότερες βιβλιοθήκες.

Το Καισάρειο και το Κλαυδιανό στην Αλεξάνδρεια είναι γνωστό ότι είχαν σημαντικές βιβλιοθήκες μέχρι το τέλος του πρώτου αιώνα μ.Χ.

Η αναφορά τόσο της Μεγάλης Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας όσο και του Mouseion που τη στέγαζε εξαφανίζονται μετά τα μέσα του τρίτου αιώνα μ.Χ.. Οι τελευταίες γνωστές αναφορές σε μελετητές που είναι μέλη του Mouseion χρονολογούνται στη δεκαετία του 260.

Το 272 μ.Χ., οι δυνάμεις του αυτοκράτορα Αυρηλιανού κατέστρεψαν τη συνοικία Broucheion της πόλης στην οποία βρισκόταν η κύρια βιβλιοθήκη. Αν το Mouseion και η Βιβλιοθήκη εξακολουθούσαν να υπάρχουν αυτή τη στιγμή, σχεδόν σίγουρα καταστράφηκαν κατά την επίθεση επίσης. Αν είχαν επιζήσει με κάποιο τρόπο από εκείνη την επίθεση, τότε ότι είχε απομείνει από αυτούς θα είχε καταστραφεί κατά την πολιορκία της Αλεξάνδρειας από τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό το 297.

Το Serapeum, κάποτε ναός, χρησίμευε ως θυγατρική βιβλιοθήκη της Μεγάλης Βιβλιοθήκης

Το Serapeum αποκαλείται συχνά η «κόρη βιβλιοθήκη» της Αλεξάνδρειας. Από τις αρχές του τέταρτου αιώνα μ.Χ., οι ιστορικοί πιστεύουν ότι είχε τη μεγαλύτερη συλλογή βιβλίων στην πόλη της Αλεξάνδρειας.

Ωστόσο, στις δεκαετίες 370 και 380, το Σεράπειο ήταν ακόμη σημαντικός τόπος προσκυνήματος για τους ειδωλολάτρες. Παρέμεινε ένας πλήρως λειτουργικός ναός και διέθετε αίθουσες διδασκαλίας για φιλοσόφους που ενδιαφέρονται για τη Θεουργική, τη μελέτη των λατρευτικών τελετουργιών και τις εσωτερικές θρησκευτικές πρακτικές.

Υπό τη χριστιανική κυριαρχία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α', οι ειδωλολατρικές τελετουργίες τέθηκαν εκτός νόμου και οι ειδωλολατρικοί ναοί καταστράφηκαν. Το 391 μ.Χ., ο Θεόφιλος, επίσκοπος Αλεξανδρείας, διέταξε την καταστροφή του Σεραπείου και τη μετατροπή του σε εκκλησία. Οι ειδωλολάτρες της Αλεξάνδρειας εξοργίστηκαν από αυτή την πράξη βεβήλωσης, ιδιαίτερα οι δάσκαλοι της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας και θεουργίας στο Σεράπειο.

Οι δάσκαλοί του πήραν τα όπλα και οδήγησαν τους μαθητές τους και άλλους οπαδούς τους σε μια αντάρτικη επίθεση στον χριστιανικό πληθυσμό της Αλεξάνδρειας, σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς πριν αναγκαστούν να υποχωρήσουν. Σε αντίποινα, οι Χριστιανοί της πόλης βανδάλισαν και κατεδάφισαν το Serapeum — αν και εκπληκτικά ορισμένα τμήματα της κιονοστοιχίας παρέμεναν όρθια μέχρι τον δωδέκατο αιώνα.

Ωστόσο, καμία από τις μαρτυρίες για την καταστροφή του Serapeum δεν αναφέρει τίποτα για το ότι εξακολουθεί να έχει βιβλιοθήκη, και οι πηγές δείχνουν ότι ακόμη και αυτή η δομή - ο ένας σωζόμενος σύνδεσμος με τη βιβλιοθήκη σήμερα - πιθανότατα δεν είχε μια σημαντική συλλογή κυλίνδρων σε αυτήν την ώρα της καταστροφής του.

Δεν χάθηκαν όλες οι γνώσεις

Όπως δείχνει η πορεία της ιστορίας, η δύναμη και η γνώση πέφτουν και ρέουν από Ανατολή προς Δύση, Βορρά προς Νότο, και βιβλιοθήκες —ίσως στεγάζοντας ακόμη και μερικούς από τους πολύτιμους ρόλους που είχαν αντιγραφεί και φιλοξενηθεί στην Αλεξάνδρεια— εμφανίζονταν σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Μέχρι τον τέταρτο αιώνα μ.Χ., υπήρχαν τουλάχιστον δύο δωδεκάδες δημόσιες βιβλιοθήκες μόνο στην πόλη της Ρώμης.

Στην ύστερη αρχαιότητα, καθώς η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εκχριστιανίστηκε, άρχισαν να ιδρύονται χριστιανικές βιβλιοθήκες με πρότυπο τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και άλλες μεγάλες βιβλιοθήκες των παλαιότερων παγανιστικών χρόνων σε όλο το Ελληνόφωνο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας.

Μεταξύ των μεγαλύτερων και σημαντικότερων από αυτές τις βιβλιοθήκες ήταν η Θεολογική Βιβλιοθήκη της Καισάρειας Μαριτίμας, η Βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ και μια χριστιανική βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια.

Παραδόξως, αυτές οι βιβλιοθήκες είχαν ειδωλολατρικές και χριστιανικές γραφές δίπλα-δίπλα και χριστιανοί μελετητές εφάρμοσαν στις χριστιανικές γραφές τις ίδιες φιλολογικές τεχνικές που είχαν χρησιμοποιήσει οι μελετητές της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας για την ανάλυση των Ελλήνων κλασικών, αποδεικνύοντας ότι η σοφία των αρχαίων επέζησε παράλληλα με τη νέα χριστιανική κοσμοθεωρία.

Ωστόσο, η μελέτη των ειδωλολατρών συγγραφέων παρέμεινε δευτερεύουσα σε σχέση με τη μελέτη των χριστιανικών γραφών μέχρι την Αναγέννηση, όταν οι συγγραφείς και οι φιλόσοφοι θα τις ανακάλυπταν εκ νέου, επαναφέροντας στην πραγματικότητα αυτούς τους αρχαίους Έλληνες στοχαστές ξανά στη ζωή στη σύγχρονη εποχή.

Κατά ειρωνικό τρόπο, η επιβίωση των αρχαίων κειμένων — συμπεριλαμβανομένων σίγουρα πολλών από τους πολύτιμους ρόλους που στεγάζονται στη Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας — οφείλεται στο γεγονός ότι αντιγράφηκαν και αντιγράφηκαν εξαντλητικά, αρχικά από επαγγελματίες γραφείς κατά τη ρωμαϊκή περίοδο σε πάπυρο και αργότερα από μοναχούς κατά τον Μεσαίωνα, πάνω σε περγαμηνή.

Ουσιαστικά, λοιπόν, η Βιβλιοθήκη εξακολουθεί να ζει σήμερα, με την υποτροφία ερευνητών σε κάθε κλάδο, και σε κάθε βιβλιοθήκη σε όλο τον κόσμο.