Κάρπαθος: Το Ελληνικό νησί όπου κυριαρχούν οι γυναίκες

Οι γυναίκες κυβερνούν στο Ελληνικό νησί της Κάρπαθου. Φωτογραφία: Lin208/Wikimedia Commons/ CC BY-SA 3.0

Η Κάρπαθος, το δεύτερο μεγαλύτερο νησί της νησιωτικής αλυσίδας των Δωδεκανήσων, είναι ένα μέρος όπου κυριαρχούν οι γυναίκες.

Λόγω της απομακρυσμένης τοποθεσίας του, οι ντόπιοι εκεί έχουν διατηρήσει πολλές παραδόσεις, όπως μοναδικά έθιμα, τη δική τους διάλεκτο της Ελληνικής γλώσσας και διακριτικά ρούχα.

Γενικά, όλες οι δωδεκανησιακές κοινωνίες είναι γνωστές για τον ιδιαίτερο και σεβαστό ρόλο που κατέχουν οι γυναίκες στην κοινότητα. Αυτό όμως ισχύει ακόμη περισσότερο στην Κάρπαθο, ένα νησί που είναι σαν να κυβερνούν οι γυναίκες και οι άντρες να έχουν δευτερεύοντα ρόλο.

Στην πραγματικότητα, όταν κάποιος κοιτάζει φωτογραφίες ανθρώπων στην Κάρπαθο, βλέπει κυρίως γυναίκες: Γυναίκες με την όμορφη παραδοσιακή ενδυμασία στις θρησκευτικές γιορτές, μια γυναίκα που ψήνει ψωμί, μια γυναίκα που οδηγεί έναν γάιδαρο σε ένα μονοπάτι.

Πιο χαρακτηριστικό είναι το χωριό του Ολύμπου. Σκαρφαλωμένο ψηλά σε ένα βουνό, μακριά από τουρίστες και ταξιδιώτες, είναι ένα μέρος όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει.

Στον Όλυμπο, η γυναίκα είναι αναμφίβολα η συνεκτική δύναμη μέσα στην ευρύτερη οικογένεια.

Η Καρπαθιώτισσα, ως μητέρα, σύζυγος, κόρη και αδερφή, υποστηρίζει την οικογενειακή δομή με τη συνετή και συνεχή ενασχόλησή της σε όλες τις λειτουργίες του σπιτιού.

Μια στοργική μητέρα για τα παιδιά της, μια υποστηρικτική δύναμη για τον σύζυγό της και τους γονείς της —ακόμα και τον προστάτη του αδερφού της— η γυναίκα της Καρπάθου είναι μέρος κάθε χαράς και κάθε λύπης που έχει να προσφέρει η ζωή.

Αντέχει, μεγαλώνει και μετά παρακολουθεί τα παιδιά της καθώς παντρεύονται, φροντίζει τρυφερά τους γονείς της και παλεύει για μια καλύτερη ζωή και με τα χέρια και το μυαλό της, πάντα με δύναμη και θάρρος.

Γυναίκες της Καρπάθου στην κατοχή

Στους σκοτεινούς καιρούς της ιταλικής και γερμανικής κατοχής, οι γυναίκες της Καρπάθου έδειξαν ένα άλλο πρόσωπο, αυτό του ατρόμητου αντιστασιακού.

Ανέλαβαν να υπερασπιστούν την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους με κάθε τρόπο που μπορούσαν.

Η αντίσταση των κοριτσιών κατά την ιταλική κατοχή ήταν στην αρχή παθητική. Αυτή η παθητική αντίσταση μεταφράστηκε στην άρνηση των μαθητών να παρακολουθήσουν μαθήματα του δημοτικού που οργανώνονταν από τους Ιταλούς για να διδάξουν την ιταλική γλώσσα.

Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους των κατακτητών ήταν η «ιταλοποίηση» του δωδεκανησιακού πολιτισμού και λαού.

Σύμφωνα με μαρτυρίες γυναικών που άντεξαν την καταναγκαστική ιταλική εκπαίδευση, πολλά κορίτσια απλώς σταμάτησαν να σπουδάζουν ή αρνήθηκαν με τόλμη να απαγγείλουν ποιήματα μπροστά στην ιταλική σημαία.

Μερικές φορές, απλώς προσποιούνταν ότι δεν μπορούσαν να καταλάβουν τα μαθήματα γλώσσας.

Οι Ιταλοί τελικά τα παράτησαν, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα κορίτσια της Καρπάθου ήταν ανίκανα να μάθουν τη γλώσσα, ακόμη και τα πολύ μικρά. Στην πραγματικότητα, αυτή η εσφαλμένη «αδυναμία» να μάθουμε την ιταλική γλώσσα δεν ήταν παρά ένα ευφάνταστο μποϊκοτάζ.

Όσο για τις νεαρές γυναίκες του νησιού, η στάση τους απέναντι στους Ιταλούς στρατιώτες επιβλήθηκε αυστηρά από τις οικογένειές τους και μπορεί να συνοψιστεί σε μια φράση:

«Καμία επικοινωνία, καμία σχέση».

Ακόμη και σε περιπτώσεις που η αγορά των βασικών ειδών απαιτούσε συνεργασία με τους Ιταλούς, τηρούνταν πάντα όλες οι πιθανές διατυπώσεις, ώστε η κοπέλα να μην κατηγορηθεί εξ αποστάσεως ότι παρέκκλινε από τον δρόμο της αρετής.

Το χωριό Όλυμπος στο νησί της Καρπάθου. Πίστωση: Frente , CC BY-SA 3.0 /Wikimedia Commons

Γυναίκες Καρπάθου και κατασκοπεία

Άλλες γυναίκες μάλιστα συνεργάστηκαν με τους συζύγους τους στην κατασκοπεία. Τέτοια είναι η περίπτωση των αδελφών Μαρία και Σοφία Τρεμπέλα, που κατασκόπευαν τους Ιταλούς μαζί με τους συζύγους τους.

Μάλιστα, η Μαρία Τρεμπέλλα, δασκάλα, μαζί με τον σύζυγό της Ιωάννη Οθίτη, συνελήφθησαν και δικάστηκαν για κατασκοπεία, καταλήγοντας στη φυλακή της Ρόδου.

Στο χωριό Πηγάδια, η Μαριγούλα Αντιμισάρη και ο πατέρας της, Μιχάλης, κατάφεραν μάλιστα να εμποδίσουν την επικοινωνία των Ιταλών καταστρέφοντας τηλεφωνικά καλώδια.

Υπήρχαν όμως και θύματα. Τα τραγικά θύματα της κατοχής ήταν οι σύζυγοι ανδρών που κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία.

Η Μαρία Λύτος, σύζυγος του Χριστόφορου Λύτου, αναγκάστηκε να μεγαλώσει μόνη της τα πέντε παιδιά της αφού ο σύζυγός της έγινε κατάσκοπος, στέλνοντας πληροφορίες που συγκέντρωνε στους Συμμάχους στη Μέση Ανατολή.

Για διάστημα έξι μηνών ο Χριστόφορος Λύτος βρισκόταν σε αποστολή στην Κάρπαθο και κρυβόταν στην περιοχή του Λαστού, χωρίς να τολμήσει ποτέ να εμφανιστεί στο σπίτι του από φόβο μήπως τα παιδιά του θέσουν σε κίνδυνο την αποστολή του.

Η Πόπη Γερογιάννη ήταν μια νεαρή ανύπαντρη που εκπαιδεύτηκε στη χρήση τουφεκιού. Εντάχθηκε στις δυνάμεις της αντίστασης και πήρε μέρος σε πολλές αποστολές που ανέλαβαν οι αγωνιστές της ελευθερίας.

Δύο τραγικά θύματα μεταξύ των γυναικών της Καρπάθου ήταν η Σοφία Κυζούλη και η Μαριγώ Δεσποτάκη. Το 1942 οι δύο γυναίκες οδηγήθηκαν από τους Γερμανούς σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Γουδί στην Αθήνα όπου κρατήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η Δεσποτάκη φυλακίστηκε — μαζί με τα τέσσερα παιδιά της, ένα από τα οποία ήταν μόλις τεσσάρων ετών. Η κατηγορία ήταν ότι ο σύζυγός της βρισκόταν στην Αγγλία.

Η Δεσποτάκη και τα παιδιά της έμειναν στο στρατόπεδο συνολικά ενάμιση χρόνο, χωρίς κανείς να ξέρει αν ζούσαν ακόμα ή είχαν πεθάνει.

Το τελευταίο θύμα των πιο πρόσφατων κατακτητών των Δωδεκανήσων ήταν η Μαρίκα Χατζημιχάλη-Αλεξιάδη.

Ήταν λίγο πριν την αναχώρηση των Γερμανών, το φθινόπωρο του 1944, όταν ο Χατζημιχάλης-Αλεξιάδης άκουσε ότι γίνονταν λεηλασίες στα επιταγμένα σπίτια στο χωριό Σταυρί.

Η θαρραλέα γυναίκα έτρεξε πίσω στο σπίτι της για να δει αν θα μπορούσε να σώσει κάποια πράγματα όταν ένας Γερμανός στρατιώτης που την είδε να τρέχει πέταξε μια χειροβομβίδα στα πόδια της.

Ευτυχώς, η έκρηξη τραυμάτισε τη γυναίκα μόνο στα πόδια της και κατάφερε να αναρρώσει μετά από τρεις μήνες στο νοσοκομείο.