Saint-Bélec: Ο παλαιότερος χάρτης στην Ευρώπη

Η πλάκα Saint-Bélec. Πίστωση εικόνας: Denis Glicksman, Inrap

Μια μεγάλη πέτρινη πλάκα καλυμμένη με μερικά τυχαία σημάδια έχει αποκαλυφθεί ότι είναι πολύ περισσότερα από έναν άλλο παλιό βράχο. Με ηλικία περίπου 4.000 ετών, μπορεί να είναι απλώς ο παλαιότερος χάρτης που έχει ανακαλυφθεί ποτέ στην Ευρώπη. Σχεδόν δύο μέτρα τετράγωνο, η μία πλευρά της πλάκας είναι τραχιά, ενώ η άλλη καλύπτεται από κάτι που φαινόταν να είναι μια ασυνήθιστη συλλογή από σχέδια και γραμμές χαραγμένες στην επιφάνεια.

Όμως οι αρχαιολόγοι ανέλυσαν την πέτρα και ανακάλυψαν ότι τα σκαλίσματα της δεν είναι καθόλου αυθαίρετα. Τα χαρακτικά απεικονίζουν τη διαδρομή του ποταμού Odet και των πολλών παραποτάμων του, καθιστώντας τον την παλαιότερη χαρτογραφική αναπαράσταση μιας γνωστής περιοχής στην Ευρώπη.

Όταν η πλάκα του βράχου ανακαλύφθηκε το 1900, κατά τη διάρκεια μιας αρχαιολογικής ανασκαφής ενός προϊστορικού ταφικού χώρου στο Finistère, στη δυτική Βρετάνη, αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό.

Ο βράχος σχημάτιζε έναν από τους τοίχους ενός μικρού πέτρινου κουτιού που έμοιαζε με φέρετρο και χρησιμοποιειούνταν για να κρατήσει τα πτώματα των νεκρών. Η χαραγμένη επιφάνεια ήταν στραμμένη προς το εσωτερικό του τάφου. Η ομάδα που το ανακάλυψε, με επικεφαλής τον τοπικό αρχαιολόγο Paul du Chatellier, δεν πρέπει να εντυπωσιάστηκε. Η πλάκα με τις γραμμές αποθηκεύτηκε στα κελάρια του κάστρου Château de Kernuz που άνηκε στον κύριο Chatellier.

Ανύψωση και τοποθέτηση της πλάκας Saint-Belec στο κελάρι του Château de Saint-Germain-en Laye. Πηγή εικόνας: Clément Nicolas, Yvan Pailler

Νέα ανακάλυψη

Πρόσφατα, η πλάκα ανακαλύφθηκε και επανεξετάστηκε από μια ομάδα που περιλάμβανε τον Δρ Clément Nicolas από το Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ. Ο Clément εξήγησε στο History Hit ότι χρησιμοποίησαν τρισδιάστατες έρευνες υψηλής ανάλυσης και φωτογραμμετρία για να προσπαθήσουν να αποκτήσουν μια αίσθηση του τι ακριβώς απεικονίζουν τα χαρακτικά.

Όταν επανήλθαν τα αποτελέσματα, ήταν σαφές ότι υπήρχαν επαναλαμβανόμενα σύμβολα χαραγμένα στην πλάκα, ενωμένα με γραμμές. Για τον Clément και την ομάδα του, έμοιαζε περίεργα με χάρτη.

Ένα σχέδιο της πλάκας του 1901 από τον du Châtellier. Φωτογραφία: Δημόσιος τομέας

Αλλά αυτό θα ήταν σίγουρα αδύνατο; Ένας χάρτης της Εποχής του Χαλκού, σε μια πέτρα 4.000 ετών, θα προϋπήρχε των παλαιότερων γνωστών χαρτών της Ευρώπης κατά χιλιάδες χρόνια. Η πλάκα απεικονίζει μια περιοχή Γης με διαστάσεις περίπου 30 επί 21 χιλιόμετρα με περίπου 80% ακρίβεια σε σύγκριση με σύγχρονους χάρτες.

Βρίσκοντας νόημα

Κυρίαρχο στον χάρτη είναι περίπου 18 μίλια του ποταμού που ονομάζουμε Odet. Φαίνονται επίσης οι παραπόταμοί του. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο χάρτης αντιπροσώπευε πιθανώς την έκταση μιας πολιτικής οντότητας, πιθανώς ενός πριγκιπάτου της Εποχής του Χαλκού. Ένα κεντρικό κυκλικό μοτίβο, που βρίσκεται κοντά στις πηγές του Odet, του Isole και του Stêr Laër, μπορεί να αντιπροσωπεύει το περίβολο του πρίγκιπα. Ο χάρτης πιθανότατα δεν χρησιμοποιήθηκε για σκοπούς πλοήγησης αλλά ως έκφραση δύναμης.

Μπορεί να είναι ένα κτηματολογικό σχέδιο που σχετίζεται με την εισαγωγή ενός νέου τύπου κατοχής γης στο πριγκιπάτο. Ορισμένες από τις σημάνσεις στον χάρτη μπορεί να απεικονίζουν χρήση γης ή ιδιοκτησία. Η παραγωγή του χάρτη καταδεικνύει μια έντονα ιεραρχική πολιτική οργάνωση που πιθανώς ασκούσε ισχυρό έλεγχο στην περιοχή που παρουσιάζεται για αρκετούς αιώνες.

Η πλάκα Saint-Belec. Πίστωση εικόνας: Musée Archéologie Nationale

Ως αποτέλεσμα όλης της δουλειάς τους, η ομάδα μπορεί να πει ότι αυτός είναι ο παλαιότερος γνωστός ευρωπαϊκός χάρτης. Είναι μια εκπληκτική ένδειξη της γεωγραφικής γνώσης και της πολυπλοκότητας των προγόνων μας. Οι δημιουργοί του χάρτη ήταν άνθρωποι με πολύ πιο προηγμένη κατανόηση της τοπογραφίας από ότι τους είχαμε δώσει ποτέ τα εύσημα.

Για ποιο λόγο όμως υπήρχε; Ήταν για πρακτική χρήση; Ήταν διακοσμητικός, που χρησιμοποιήθηκε από έναν αρχηγό ή βασιλιά για να επιδείξει την έκταση της επικράτειάς του; Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε.

Το συναρπαστικό είναι ότι, σύμφωνα με τον Clément, υπάρχουν σύμβολα στον χάρτη που δεν έχουν νόημα στο σύγχρονο τοπίο. Αυτά θα μπορούσαν να είναι οι χώροι ταφής ή οικισμών που χάνονται στο σύγχρονο μάτι. Ο Clément πρόκειται να τον χρησιμοποιήσει τον επόμενο χρόνο για να εξερευνήσει αυτό το μέρος της Βρετάνης για να δει αν ο χάρτης μπορεί να μας οδηγήσει σε οποιεσδήποτε τοποθεσίες της Εποχής του Χαλκού, σχεδόν τέσσερις χιλιετίες μετά τη δημιουργία του.