Ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα

Το παρόν Άρθρο αποτελεί μέρος ομάδας Άρθρων και συντάχθηκε με βάση το σκεπτικό που παρατίθεται στο εισαγωγικό κείμενο που φέρει τον τίτλο

“Ήπειρος – Μυθολογία, Ιστορία”

Ιστορίες για έναν ή περισσότερους κατακλυσμούς, που προκάλεσαν την εξαφάνιση του ανθρωπίνου γένους και την δημιουργία νέου, περιέχονται στις παραδόσεις πάρα πολλών λαών. Η πιο γνωστή εκδοχή ενός τέτοιου κατακλυσμού είναι ο κατακλυσμός του Νώε που περιέχεται στην Παλαιά Διαθήκη (Γένεσις, Κεφάλαιο 6).

Βασιζόμενοι στις τοπικές εμπειρίες πραγματικών κατακλύσεων μεγάλων περιοχών λόγω εντόνων βροχοπτώσεων ή ανόδου της στάθμης της θαλάσσης (μεταπαγετώδεις περίοδοι) και στις σχετικές μνήμες, οι διάφοροι λαοί διαμόρφωσαν ποικίλες εθνικές εκδοχές του μύθου του κατακλυσμού.

Ο μύθος του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα ήταν διαδεδομένος σε όλη την Ελλάδα με διάφορες τοπικές παραλλαγές που σηματοδοτούν και την ιστορική πορεία των ελληνικών φύλων προς τους χώρους της οριστικής εγκατάστασης τους: Ήπειρος, Θεσσαλία, Λοκρίδα, Φωκίδα, Αττική, Αρκαδία. Στον «Τιμαίο» του Πλάτωνα (κεφάλαιο 22 και 23) γίνεται αναφορά όχι μόνο στον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, αλλά και σε άλλους παλαιότερους κατακλυσμούς.

Ο Δευκαλίων ήταν γιός του Προμηθέα και της Πανδώρας, της πρώτης γυναίκας που πλάστηκε από τους θεούς, και πήρε για γυναίκα του την Πύρρα, την κόρη της Πανδώρας που απέκτησε με τον Επιμηθέα. Την εποχή εκείνη ζούσε στη Γή η γενεά του χαλκού γένους, το οποίο είχε γίνει τόσο κακιά που ο Δίας είχε αποφάσισε να την εξολοθρεύσει με έναν κατακλυσμό.

Ο Προμηθέας ειδοποίησα έγκαιρα τον γιό του, τον Δευκαλίωνα, να κατασκευάσει ένα πλεούμενο για να σωθεί. Ο Δευκαλίων κατασκεύασε το πλεούμενο (κιβωτό) που χρειαζόταν και στην οποία αποθήκευσε και τα τρόφιμα που θα του ήτα απαραίτητα για το ταξίδι. Όταν άρχισε να βρέχει ασταμάτητα, κλείστηκε μέσα μαζί με την γυναίκα του την Πύρρα. Ο κατακλυσμός διήρκησε εννέα μερόνυχτα! Το νερό γέμισε τα ποτάμια, αυτά ξεχείλισαν και παρέσυραν ότι βρήκαν μπροστά τους, αγαθά και ανθρώπους. Οι πεδιάδες έγιναν λίμνες και οι πολιτείες βούλιαξαν και χάθηκαν κάτω από τα νερά. Στο τέλος μόνο μερικές βουνοκορφές φαίνονταν πάνω σε μια απέραντη θάλασσα.

Το πλοίο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας προσάραξε στην κορυφή ενός βουνού, άλλοι έλεγαν στον Παρνασσό, άλλοι στην Όρθρυ ή στον Άθω ή στην Αίτνα ή στην Δωδώνη. Η εκδοχή της προσάραξης στη Δωδώνη ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης περιορίζει το συμβάν του κατακλυσμού στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή στις, περί την Δωδώνη και τον Αχελώο, περιοχές (Μετεωρολογικά 352a – « .. οἷον ἐν ταῖς κατ’ ἐνιαυτὸν ὥραις χειμών, οὕτως περιόδου τινὸς μεγάλης μέγας χειμὼν καὶ ὑπερβολὴ ὄμβρων. αὕτη δὲ οὐκ ἀεὶ κατὰ τοὺς αὐτοὺς τόπους, ἀλλ’ ὥσπερ ὁ καλούμενος ἐπὶ Δευκαλίωνος κατακλυσμός· καὶ γὰρ οὗτος περὶ τὸν Ἑλληνικὸν ἐγένετο τόπον μάλιστα, καὶ τούτου περὶ τὴν Ἑλλάδα τὴν ἀρχαίαν. αὕτη δ’ ἐστὶν ἡ περὶ Δωδώνην καὶ τὸν Ἀχελῷον …»

Όταν σταμάτησε η βροχή και αποσύρθηκαν τα νερά, ο Δευκαλίων και η Πύρρα αποβιβάστηκαν στη γή και ετέλεσαν θυσία στον προστάτη των φυγάδων Φύξιο Δία και στη συνέχεια απευθύνθηκαν στους Δελφούς, στο μαντείο της Θέμιδος, για να πληροφορηθούν με ποιο τρόπο θα κατοικηθεί και πάλι η γη από τους ανθρώπους (σύμφωνα με άλλο μύθο, ο Δευκαλίων και η Πύρρα είχαν πληροφορηθεί από τον Ερμή ότι ο Δίας θα ικανοποιούσε την πρώτη ευχή που θα του απηύθυναν, ζήτησαν από τον πατέρα των θεών την δημιουργία των ανθρώπων).

Ο Δευκαλίων και η Πύρρα

Ο Δευκαλίων και η Πύρρα δίπλα στους σιδηρουργούς Κύκλωπες που συνεχίζουν τη βαριά δουλειά τους στο εργαστήριο. Οι δημιουργοί του νέου γένους, Δευκαλίων και Πύρρα, ανακαλούν στη μνήμη μας εικόνες των Πρωτοπλάστων,. Η στάση και θέση των χεριών της Πύρρας θυμίζουν την Εύα και το δέντρο όπου κοιτάζει ο Δευκαλίων, το δέντρο της γνώσεως. (Σαρκοφάγος, γύρω στο 270 μ.Χ., Ρώμη, Museo Capitolino)

Η Θέμις αποκρίθηκε ότι, εάν ήθελαν να επαναφέρουν στο φως νέους ανθρώπους έπρεπε, αφού καλύψουν το πρόσωπό τους, να ρίχνουν πίσω τους τα οστά της μάνας τους. Ο Δευκαλίων και η Πύρρα κατάλαβαν αμέσως την έννοια του χρησμού αυτού, ότι δηλαδή η Θέτις δεν αναφέρονταν στην πραγματική τους μητέρα, την Πανδώρα, αλλά στη γη, την μητέρα – τροφό όλων των ανθρώπων. Αποσπούσαν λοιπόν πέτρες από τους κόλπους της γης και τους έριχναν πίσω τους και από τους λίθους που έριχνε ο Δευκαλίων γεννήθηκαν οι άνδρες, ενώ από τους λίθους που έριχνε η Πύρρα γεννήθηκαν οι γυναίκες. Μάλιστα κατά τον Απολλόδωρο γι αυτόν τον λόγο ονομάσθηκε το πλήθος των ανθρώπων λαός, ως προερχόμενο από τας λάας (λίθους, πέτρες, σήμερα: λατομείο, λαξεύω, λατύπη).

Ο Δευκαλίων και η Πύρρα απόκτησαν τα δικά τους παιδιά: τον Έλληνα, τον Αμφικτύονα, την Πρωτογένεια, την Θυία και την Πανδώρα, που πήρε το όνομα της γιαγιάς της.

Για τον πρωτότοκο γιό τους, τον Έλληνα, τον γενάρχη των Ελλήνων, είπαν πως στην πραγματικότητα δεν ήταν γιος του Δευκαλίωνα αλλά του ίδιου του Δία. Για τον Αμφικτύονα είπαν πως κυβέρνησε την Αθήνα μετά τον Κραναό. Για την Πρωτογένεια, πως ενώθηκε με τον Δία και απέκτησε τον Αέθλιο. Για τη Θυία πως έκανε, πάλι με το σπέρμα του Δία, τον Μάγνητα (γενάρχης των Μαγνήτων) και τον Μακεδόνα. (γενάρχης των Μακεδόνων) Για την Πανδώρα, πως ενώθηκε κι αυτή με τον Δία και έφερε στον κόσμο τον Γραικό (γενάρχης των Γραικών).

Από το Έλληνα και την Ορθυίδα γεννήθηκαν ο Ξούθος, ο Δώρος (γενάρχης των Δωριέων) και ο Αίολος (γενάρχης των Αιολέων).

Ο Ξούθος με την σύζυγό του Κρέουσα, την κόρη του Κραναού, απέκτησαν τον Αχαιό (γενάρχη των Αχαιών) και τον Ίωνα (γενάρχη των Ιώνων)

ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Σύμφωνα με μία – από τις πολλές – εκδοχές το πλοίο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας προσάραξε στην Δωδώνη.

ο Αριστοτέλης περιορίζει το συμβάν του κατακλυσμού στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή στις, περί την Δωδώνη και τον Αχελώο, περιοχές.

Το όνομα του πρώτου παιδιού του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, του Έλληνα, του γενάρχη των Ελλήνων, συνδέεται άμεσα με το όνομα των ιερέων του μαντείου της Δωδώνης (Ελλοί, Σελλοί).

Ο εγγονός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας ήταν ο Γραικός, ο γενάρχης Γραικών που, κατά τον Αριστοτέλη, κατοικούσαν στις περιοχές περί την Δωδώνη και τον Αχελώο

Σημείωση: Το παρόν Άρθρο συντάχθηκε με τήρηση όλων των κανόνων δεοντολογίας και με βάση τα όσα αναφέρονται (στοιχεία, πληροφορίες, σχόλια κ.λ.π.) στις πηγές που αναγράφονται στο τέλος του κειμένου (Βιβλιογραφία).

Συντάκτης: Αθανάσιος Δάλλας

Βιβλιογραφία

«ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ – ΤΟΜΟΣ 2 – ΟΙ ΘΕΟΙ» (ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ – ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: Ι. Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ, Σ.Ν. ΡΟΥΣΣΟΣ, ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΑΜΑΡΕΤΑ, ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΣ Δ. ΣΚΙΑΔΑΣ και Ν. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ)

«ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΠΑΙΔΕΙΑ – ΠΑΥΛΟΥ ΔΡΑΝΔΑΚΗ» (Εκδόσεις: “Φοίνιξ Ε.Π.Ε.” Δεύτερη Έκδοση)

Πηγή: zsgiannina