Μετενσάρκωση - Πλάτωνας: Η ευθύνη ανήκει σ’ εκείνον που διαλέγει, ο θεός είναι ανεύθυνος

“Η αρετή είναι κτήμα χωρίς ιδιοκτήτη, αλλά ανάλογα με την προτίμηση ή την περιφρόνηση που θα δείξει ο καθένας από σας, θα πάρει μεγαλύτερο ή μικρότερο μερίδιο. Η ευθύνη ανήκει σ’ εκείνον που διαλέγει, ο θεός είναι ανεύθυνος.» (απόσπασμα από τον μύθο του Ηρός, στην Πολιτεία του Πλάτωνα)

Μέσα στο έργο “Πολιτεία”, ο Πλάτωνας βρίσκει την ευκαιρία να πραγματευτεί ένα πολύ δημοφιλές θέμα που έχει να κάνει με τον θάνατο και τη μετενσάρκωση. Είναι η ιστορία του Ηρός, ενός πολεμιστή που πέθανε αλλά γύρισε πάλι στη ζωή και περιέγραψε τις μεταθανάτιές του εμπειρίες.

Σε αυτή την ιστορία κρύβονται πολλές από τις μυστικές διδασκαλίες του Πλάτωνα αλλά και πολλοί φιλοσοφικοί στοχασμοί που δεν αφορούν απλώς τον θάνατο αλλά την ίδια τη ζωή που έχει ο καθένας μας. Αφορούν στο πώς αναλαμβάνουμε την ευθύνη των πράξεων μας, στο κατά πόσο αποδεχόμαστε τα γεγονότα ως μαθήματα που μας αντιστοιχούν και στο κατά πόσο τα αξιοποιούμε για μια καλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή.

Αφορμή παίρνει από μια ιστορία που άκουσε ο Σωκράτης για τον Ηρα τον Αρμένιο, ο οποίος έχασε τη ζωή του σε μάχη. Όταν ύστερα από δέκα ημέρες πήραν τα πτώματα των άλλων πολεμιστών που βρίσκονταν σε αποσύνθεση από το πεδίο της μάχης, το δικό του σώμα παρέμενε ανέπαφο. Με την παρέλευση 12 ημερών, αφού τον είχαν μεταφέρει στην πατρίδα του για να τον θάψουν, τη στιγμή που τον είχαν πάνω στη νεκρική πυρά ο ήρωας αναστήθηκε και διηγήθηκε αυτά που είχε δει η ψυχή του.

Δεν θα διηγηθούμε όλη την ιστορία αν και θαυμάσια στις λεπτομέρειές της αλλά κάποιο σημείο της που θεωρούμε πιο ενδιαφέρον για το θέμα μας. Ο Ηρ διηγείται το πώς είναι ο μεταθανάτιος κόσμος, η κρίση των ψυχών, η θέαση του σύμπαντος μέσα από τον Άδη, οι τιμωρίες των εγκληματιών και των κακούργων κ.α.

Αυτό που έχει σημασία είναι η διαδικασία της επαναγέννησης για όσες ψυχές είχαν την ευκαιρία να πάρουν ξανά σώμα. Όπως φαίνεται στη διήγηση, οι ψυχές στέκονται μαζί όλες σε ένα λιβάδι και οι 3 Μοίρες δίνουν τα πρότυπα ζωής που είναι διαθέσιμα για τη νέα γέννηση.

Διηγείται ο Σωκράτης:

“Στην αρχή ένας προφήτης τους τακτοποίησε χωριστά τον ένα από τον άλλο, έπειτα πήρε από τα γόνατα της Λάχεσις κλήρους και πρότυπα τρόπων ζωής κι αφού ανέβηκε πάνω σε ένα ψηλό βήμα είπε:

«Αυτά τα λόγια ανήκουν στην παρθένα Λάχεση, κόρη της Ανάγκης. Ψυχές εφήμερες, αρχίζει για το θνητό γένος μια άλλη περίοδος ζωής που θα καταλήξει στον θάνατο. Δεν θα σας διαλέξει ο δαίμων [η ψυχή-συνοδός και προστάτης] με κλήρο αλλά εσείς θα διαλέξετε τον δαίμονά σας. Εκείνος που ο κλήρος του θα βγει πρώτος, ας διαλέξει πρώτος τον τρόπο ζωής του, που θα ακολουθήσει κατ’ ανάγκην. Η αρετή είναι κτήμα χωρίς ιδιοκτήτη, αλλά ανάλογα με την προτίμηση ή την περιφρόνηση που θα δείξει ο καθένας από σας, θα πάρει μεγαλύτερο ή μικρότερο μερίδιο. Η ευθύνη ανήκει σ’ εκείνον που διαλέγει, ο θεός είναι ανεύθυνος.»”

Αφού είπε αυτά ο προφήτης, έριξε στον καθένα από έναν κλήρο που θα του έδινε τη σειρά για να επιλέξει κάποιο από τα πρότυπα ζωής που ήταν διαθέσιμα από τις Μοίρες. Μέσα σε αυτά τα πολλά πρότυπα ζωών υπήρχαν πολλά με πλούτη και δύναμη, άλλα με ομορφιά αλλά υπήρχαν και πρότυπα ζωής που ξεκινούσαν με δύναμη και πλούτο και κατέληγαν με εξορία και φόνο. Μέσα σε αυτά υπήρχαν και βίοι απλοί και ασήμαντοι.

Ο κάθε ένας ανάλογα με τον κλήρο του, διάλεγε ανάμεσα σε αυτούς τους βίους που τους έβλεπε και ήξερε για αυτούς όλο το σχέδιο της ζωής τους.

Και άρχισε η διανομή των κλήρων

“Και όπως ανακοίνωσε ο αγγελιαφόρος του κάτω κόσμου, ο προφήτης τότε τους πρόσθεσε και αυτόν τον λόγο:

«Εκείνος που θα έρθει τελευταίος στη σειρά να διαλέξει, να διαλέξει με φρόνηση και να ζει με αυστηρό τρόπο, υπάρχει τρόπος ζωής ευχάριστος και όχι άσχημος. Ούτε και ο πρώτος στην εκλογή να παραμελήσει να δώσει την ανάλογη προσοχή, ούτε κι ο τελευταίος να απελπιστεί.»

Αφού είπε αυτά, εκείνος που του έτυχε ο κλήρος να διαλέξει πρώτος πήγε κι άρπαξε τη μεγαλύτερη τυραννία, και από την απερισκεψία του και την απληστία του διάλεξε χωρίς να εξετάσει τα πάντα με προσοχή, κι έτσι δεν κατάλαβε πως μέσα σε εκείνα που διάλεξε ήταν πεπρωμένο να φάει τα παιδιά του, καθώς και άλλες συμφορές. Κι αφού εξέτασε με προσοχή την εκλογή του, άρχισε να κλαίει και να οδύρεται γι αυτή, χωρίς να αναλογίζεται όσα πριν τους είχε πει ο προφήτης. Γιατί δεν κατηγορούσε τον εαυτό του για τα κακά που διάλεξε αλλά την τύχη και τους θεούς και οποιονδήποτε άλλο εκτός από τον εαυτό του.”

Αυτό που μας λέει ο Πλάτωνας, μέσα από τον Σωκράτη, είναι ότι είμαστε υπεύθυνοι για τη μοίρα μας, πριν ακόμα γεννηθούμε. Έχουμε επιλογή αλλά διαλέγουμε τις εύκολες και λαμπερές ζωές ακόμα κι αν αυτές είναι κενές και ματαιόδοξες. Παρόλο που έχουμε προειδοποιηθεί και παρόλο που ξέρουμε ότι ο θεός δεν φέρει ευθύνη για την επιλογή μας, εμείς επιλέγουμε με βάση τα πάθη και τις επιθυμίες μας.

Όπως προσθέτει ο Σωκράτης στη διήγησή του, οι ψυχές που ήρθαν πρόσφατα από τη Γη και έχουν φρέσκια την εμπειρία του πόνου και της ταλαιπωρίας τους, διαλέγουν πιο προσεκτικά και φρόνιμα τη ζωή που θα πάρουν έτσι ώστε να μη βασανιστούν ξανά. Αντίθετα όσες ψυχές είχαν μια μεγάλη μεταθανάτια ξεκούραστη ύπαρξη, είχαν ξεχάσει τα περασμένα τους λάθη. Μάλιστα μέσα από τις αλληγορίες και τους συμβολισμούς του μύθου, περιγράφει και τον δύσμοιρο και ταλαιπωρημένο Οδυσσέα να αναζητά να πάρει τη ζωή ενός απλού ανθρώπου:

“..κατά τύχη, είδε και την ψυχή του Οδυσσέα που της είχε πέσει ο τελευταίος κλήρος να πηγαίνει να διαλέξει και από την ανάμνηση των βασάνων που πέρασε πάνω στη γη είχε κοπεί η φιλοδοξία της και γύριζε πολλή ώρα ζητώντας τη ζωή ενός ανθρώπου απλού δίχως πολλά έργα και μόλις τη βρήκε να είναι κάπου περιφρονημένη από όλες τις άλλες ψυχές βλέποντάς τη φώναξε πως θα έκανε την ίδια εκλογή κι αν ακόμα είχε τον πρώτο κλήρο, και την πήρε με πολλή ευχαρίστηση”.

Η διδακτική αξία αυτής της μυθικής διήγησης, είναι ξεκάθαρη. Η ζωή μας στη Γη, δεν έχει να κάνει με την εξωτερική μας εμφάνιση, τη δύναμη, τον πλούτο και τη δόξα. Δεν παίρνει αξία με το αν είσαι ισχυρός ή αδύναμος, διάσημος ή άσημος. Η ζωή είναι μια δοκιμασία αρετής και σοφίας. Ζούμε αυτό που μας αναλογεί και σε ένα βαθμό το γνωρίζουμε ακόμα κι αν δεν το θυμόμαστε αφού ήπιαμε το νερό της Λήθης. Ας πάψουμε να κατηγορούμε τον Θεό, τους άλλους και την κακιά μας μοίρα και ας φροντίσουμε να αγωνιστούμε γενναία και με σεβασμό στην ανώτερη ψυχή μας και συμπόνοια προς τις ψυχές των άλλων. Για να γίνει κάποιος ευτυχισμένος αρκεί όπως τελειώνει την ιστορία ο Σωκράτης:

.. να πρέπει να γνωρίζει να διαλέγει τον τρόπο ζωής που βρίσκεται στο ενδιάμεσο αυτών και να αποφεύγει τις υπερβολές είτε προς τη μια κατεύθυνση είτε προς την άλλη, και σε όλη τη διάρκεια της επίγειας ζωής του όσο είναι δυνατόν αυτό, και ακόμα σε ολόκληρη τη μελλοντική ζωή του. Γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος γίνεται ευδαιμονέστατος.”

Πηγή: philosophyreturns