«Μια «πήλινη» ιστορία από φως»

Πήλινο λυχνάρι από το Λαδοχώρι Θεσπρωτίας, νότια της Ηγουμενίτσας όπου εντοπίζεται παράλιος οικισμός των ύστερων ρωμαϊκών-παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων - Αίθουσα Α - Παλαιοχριστιανικοί Χρόνοι

Τα κύρια μέρη ενός λυχναριού είναι: το ελαιοδοχείο, ο δίσκος, το χείλος του δίσκου, ο μυκτήρας, το ελλύχνιον (φυτίλι) και η λαβή.

Το λυχνάρι από το Λαδοχώρι ανήκει στον λεγόμενο βορειοαφρικανικό τύπο. Τα λυχνάρια αυτά έχουν τυπικό σχήμα: συμπαγές σώμα με επιμήκη μυκτήρα, που ενώνεται με το δίσκο με κανάλι, λαβή αδιάτρητη, ραμφόσχημη, μεγάλο κεντρικό δίσκο, όπου φέρουν τη διακόσμηση, χείλος που διακοσμείται με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα, βάση που αποδίδεται με μια ή περισσότερες πλαστικές ομόκεντρες ταινίες.

Το συγκεκριμένο λυχνάρι είναι ακέραιο, μονόμυξο. Χαρακτηριστική είναι η λεπτομέρεια στο κέντρο του δίσκου: αποδίδεται ανάγλυφος ανισοσκελής σταυρός, που κοσμείται με ανάγλυφους κυκλίσκους και κοκκιδωτό μοτίβο. Ο σταυρός, εμφανίζεται στο δίσκο των βορειοαφρικανικών λυχναριών στα μέσα του 5ου αιώνα. Στο χείλος κοσμείται με ανάγλυφα ενάλληλα τρίγωνα με παράλληλες γραμμές. Η μύξα (διατηρεί ίχνη αιθάλης), όπου τοποθετούνταν το φυτίλι, για να απορροφά το λάδι, ώστε να καίγεται στον αέρα και να παράγει φως, ενώνεται με το δίσκο με κανάλι. Στο κοίλο του δίσκου φέρει μία οπή για τον αερισμό και την πλήρωση που γινόταν με τη βοήθεια δοχείων με μακριά προχοή. Λαβή ραμφόσχημη αδιάτρητη.

Οι λύχνοι ή λυχνάρια αποτελούσαν το κύριο φωτιστικό μέσο των βυζαντινών «λύχνος ὁ λύων τό νύχος, τουτέστι τό σκότος» συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων. Στοιχείο διαφοροποίησης αποτελούσαν τα χριστιανικά σύμβολα, χριστόγραμμα, σταυρός, παγώνι (σύμβολο της αιώνιας ζωής και ευδαιμονίας), ιχθείς, σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (θυσία του Αβραάμ, η έγερση του Λαζάρου), που κοσμούν τα λυχνάρια των πρώιμων βυζαντινών χρόνων.

Η απεικόνιση του συμβόλου του σταυρού προσλαμβάνει ποικίλες έννοιες: ο σταυρός αναπαριστά τη σκηνή της Θεοφάνειας και ερμηνεύεται ως οραματική απεικόνιση. Αντικαθιστά ή συμπληρώνει τη σκηνή της Αγίας Τριάδας ή αναπαριστά το όραμα της Πεντηκοστής. Είναι το σύμβολο του Θείου Πάθους και νίκης του Χριστού επί του θανάτου και προσλαμβάνει θριαμβευτική έννοια. Ο σταυρός θεωρείται εσχατολογική απεικόνιση και συμβολίζει το σημείο του Υιού του Ανθρώπου που θα εμφανιστεί στον ουρανό κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Άλλοτε προσλαμβάνει αποτροπαϊκή-προστατευτική έννοια και συνοδεύεται από την επιγραφή «ΙC ΧC ΝΙΚΑ».

Τα λυχνάρια ήταν είτε επιτραπέζια, είτε φορητά, είτε αιωρούμενα, είτε υπερυψωμένα με ενιαία βάση. Τα πήλινα λυχνάρια λόγω του ευτελούς υλικού κατασκευή τους ήταν προσιτά και στους φτωχούς. Αντίθετα οι ασημένιοι, χάλκινοι, και οι γυάλινοι λύχνοι, προορίζονταν για οικονομικά ευκατάστατους. Ήταν απαραίτητος εξοπλισμός για τη λατρεία, καθώς συμβόλιζαν την αναγέννηση και την ανάσταση.

Δήμητρα Παπαϊωάννου, αρχαιολόγος

Πήλινο λυχνάρι, μέσα 5ου αιώνα

Λαδοχώρι/ Π.Ε. Θεσπρωτίας.

Διαστάσεις: ύψος: 0,02μ. μήκος:0,11μ. πλάτος: 0,064μ. διάμετρος βάσης:0,03μ.

Αρ. Ευρετηρίου: Α.Κ. 1527

αδημοσίευτο

Κεφαλλωνίτου, Φ. 2000. «Ανασκαφικές εργασίες. Νομός Θεσπρωτίας-Οικόπεδο Κ. και Η. Λώλη.» ΑΔ 55, Χρονικά Β1: 625.

Ιωαννιδάκη-Ντόστογλου, Ε. 1982-1983. «Παλαιοχριστιανικά λυχνάρια στο Βυζαντινό Μουσείο.» ΔΧΑΕ, Περίοδος Δ΄, Τόμος 11: 109-126.

Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ»

Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, anaskafi