Κυκλοτερές Ταφικό Μνημείο του 4ου αιώνα π. Χ.

Το ταφικό μνημείο βρίσκεται νότια της Σαλαμίνας στη θέση Κολόνες.

Πρόκειται για ένα μνημειακής κατασκευής κυκλικό ταφικό μνημείο που περιέκλειε τρεις τάφους που ανήκαν σε πρόσωπα της ίδιας οικογένειας. Η κατασκευή του τοποθετείται στο δεύτερο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ., εποχή κατά την οποία μια τάση υπερβολής χαρακτηρίζει τη «σήμανση» των τάφων σε ολόκληρη την Αττική.

Ο περίβολος, συνολικού ύψους 3,50μ. και διαμέτρου 10,70μ., έχει κατασκευαστεί από 6 σειρές ογκόλιθων από τοπικό ασβεστόλιθο. Και από τις έξι σειρές δόμων αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα, επομένως η αναστήλωση έφτασε στο αρχικό τους ύψος. Στο εσωτερικό του περιβόλου, υπήρχαν τρεις σαρκοφάγοι, οι οποίες βρέθηκαν συλημένες και με τα καλύμματα σπασμένα. Από αυτές, οι δύο ήταν μαρμάρινες και η τρίτη από κογχυλίατη λίθο και μία ταφική πυρά.

Επίσης σώζεται τμήμα κτιστής τετράγωνης κατασκευής, πρόκειται για βάθρο ανάλογων διαστάσεων του περιβόλου. Κατά τις αναστηλωτικές εργασίες, ήρθαν στο φως στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι επάνω του, είχε στηθεί ως επιτύμβιο «σήμα» γλυπτική σύνθεση πιθανώς μιας μαρμάρινης ληκύθου και μιας μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης με επιγραφή.

Κατά τη διάρκεια των αναστηλωτικών εργασιών, όπως σημειώνει η αρχαιολόγος Αν. Καπετανοπούλου, το μνημείο είχε εσφαλμένα θεωρηθεί ως πύργος επόπτευσης, ως ναός του Αίαντα σύμφωνα με τις αναφορές του Παυσανία και τέλος ως φρυκτωρία λόγω της κομβικής θέσης που βρίσκεται. Όμως οι ανασκαφές, που έφεραν στο φως τις ταφές εντός του ορύγματος, επιβεβαίωσαν την κατασκευή του μνημείου κατά τον 4ο αι. π.Χ. και την ταφική χρήση του.

Σύμφωνα με τις υποθέσεις των αρχαιολόγων, ο κτήτορας του μνημείου ήταν είτε κάποιος μεγαλοϊδιοκτήτης Γης και γειτονικής αγροτικής εγκατάστασης, είτε κάποιος εύπορος κάτοικος της πόλης της Σαλαμίνας, που ίσως είχε ασχολίες σχετικές με τη θάλασσα και το εμπόριο.

Επέλεξε την κορυφή του ακρωτηρίου για να κατασκευάσει το εντυπωσιακό οικογενειακό ταφικό μνημείο με σκοπό να αποδώσει τιμή στα αγαπημένα του πρόσωπα που «φεύγουν», αλλά και να κερδίσει την πολυπόθητη υστεροφημία καθιστώντας το μνημείο ένα χαρακτηριστικό κτίσμα, ορατό στους διερχόμενους από στεριά και από θάλασσα.