Τι επέφερε το τέλος της Eλληνιστικής περιόδου;

Ο Αλέξανδρος πολεμά τον Πέρση βασιλιά Δαρείο Γ'. Από το Μωσαϊκό του Αλεξάνδρου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης. Εικόνα: Δημόσιος Τομέας

Η Ελληνιστική περίοδος ήταν η εποχή του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού που ακολούθησε το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. Είδαμε τον Ελληνικό πολιτισμό να μεταμορφώνεται και να εξαπλώνεται σε όλη τη Μεσόγειο και στη δυτική και κεντρική Ασία. Το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου αποδίδεται ποικιλοτρόπως στη ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελληνικής χερσονήσου το 146 π.Χ. και στην ήττα του Οκταβιανού των Πτολεμαϊων της Αιγύπτου το 31-30 π.Χ.

Όταν διαλύθηκε η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου, τα πολλαπλά βασίλεια που προέκυψαν στη θέση της, συμπεριλαμβανομένων των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων, υποστήριξαν τη συνεχιζόμενη έκφραση του Ελληνικού πολιτισμού και την ανάμειξή του με τον τοπικό πολιτισμό.

Ενώ δεν υπάρχει παγκοσμίως αποδεκτή ημερομηνία λήξης της Ελληνιστικής περιόδου, η κατάληξή της έχει εντοπιστεί σε διαφορετικά σημεία μεταξύ του 2ου αιώνα π.Χ. και του 4ου αιώνα μ.Χ. Εδώ είναι μια επισκόπηση του σταδιακού χαμού του.

Η Ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελληνικής χερσονήσου (146 π.Χ.)

Η Ελληνιστική περίοδος ορίστηκε από την ευρεία επιρροή της Ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού που ακολούθησε τις στρατιωτικές εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η λέξη «Ελληνιστική», στην πραγματικότητα, προέρχεται από ένα όνομα για την Ελλάδα: Hellas. Ωστόσο, από τον 2ο αιώνα μ.Χ., η αναδυόμενη Ρωμαϊκή Δημοκρατία είχε γίνει ένας αμφισβητίας για πολιτική και πολιτιστική κυριαρχία.

Έχοντας ήδη νικήσει τις Ελληνικές δυνάμεις στον Δεύτερο Μακεδονικό Πόλεμο (200-197 π.Χ.) και στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο (171-168 π.Χ.), η Ρώμη αύξησε την επιτυχία της στους Πουνικούς Πολέμους ενάντια στο βορειοαφρικανικό κράτος της Καρχηδόνας (264-146 π.Χ.) τελικά με προσάρτηση της Μακεδονίας το 146 π.Χ. Εκεί που η Ρώμη προηγουμένως ήταν απρόθυμη να ασκήσει την εξουσία της στην Ελλάδα, λεηλάτησε την Κόρινθο, διέλυσε τις πολιτικές συμμαχίες των Ελλήνων και επέβαλε την ειρήνη μεταξύ των Ελληνικών πόλεων.

Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου την εποχή της μεγαλύτερης έκτασής της – Εικόνα: Wikimedia Commons.

Ρωμαϊκή κυριαρχία

Η ρωμαϊκή εξουσία στην Ελλάδα προκάλεσε αντιδράσεις, όπως οι επανειλημμένες στρατιωτικές επιδρομές του Μιθραδάτη ΣΤ’ Ευπάτορα του Πόντου, αλλά αποδείχτηκε διαρκής. Ο ελληνιστικός κόσμος κυριαρχήθηκε σταδιακά από τη Ρώμη.

Σε ένα άλλο βήμα που σηματοδοτεί την παρακμή της ελληνιστικής περιόδου, ο Gnaeus Pompeius Magnus (106-48 π.Χ.), γνωστός και ως Μέγας Πομπήιος, έδιωξε τον Μιθραδάτη από τις επικράτειές του στο Αιγαίο και την Ανατολία.

Τα ρωμαϊκά στρατεύματα εισήλθαν για πρώτη φορά στην Ασία κατά τη διάρκεια του Ρωμαιοσελευκιδικού πολέμου (192-188 π.Χ.), όπου νίκησαν τη δύναμη των Σελευκιδών του Αντιόχου στη Μάχη της Μαγνησίας (190-189 π.Χ.). Τον 1ο αιώνα π.Χ., ο Πομπήιος ενσάρκωσε τις ρωμαϊκές φιλοδοξίες να κυριαρχήσει στη Μικρά Ασία. Έβαλε τέλος σε μια πειρατική απειλή για το εμπόριο στη Μεσόγειο και προχώρησε στην προσάρτηση της Συρίας και τον εποικισμό της Ιουδαίας.

Πομπήιος ο Μέγας

Η μάχη του Ακτίου (31 π.Χ.)

Η Πτολεμαϊκή Αίγυπτος υπό την Κλεοπάτρα Ζ’ (69–30 π.Χ.) ήταν το τελευταίο βασίλειο των διαδόχων του Αλεξάνδρου που έπεσε στη Ρώμη. Η Κλεοπάτρα στόχευε στην παγκόσμια κυριαρχία και προσπάθησε να την εξασφαλίσει μέσω μιας συνεργασίας με τον Μάρκο Αντώνιο.

Ο Οκταβιανός νίκησε αποφασιστικά τη δύναμη των Πτολεμαίων στη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., καθιερώνοντας τον μελλοντικό αυτοκράτορα Αύγουστο ως τον πιο ισχυρό άνδρα στη Μεσόγειο.

Η ήττα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου (30 π.Χ.)

Το 30 π.Χ., ο Οκταβιανός κατάφερε να κατακτήσει το τελευταίο μεγάλο κέντρο της ελληνιστικής Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η ήττα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου ήταν το τελευταίο στάδιο της υποταγής του ελληνιστικού κόσμου στους Ρωμαίους. Με την ήττα ισχυρών δυναστειών στην Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Συρία, τα εδάφη αυτά δεν υπόκεινται πλέον στο ίδιο επίπεδο Ελληνικής επιρροής.

Η Βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια (φανταστική απεικόνιση) σε ένα χαρακτικό του 19ου αιώνα.

Ο Ελληνικός πολιτισμός δεν έσβησε στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι υβριδικοί πολιτισμοί είχαν διαμορφωθεί στις εξελληνισμένες χώρες, με τον ιστορικό Robin Lane Fox να γράφει στο Alexander the Great (2006) ότι εκατοντάδες χρόνια μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, «η χόβολη του Ελληνισμού φαινόταν ακόμα να λάμπει στην πιο φωτεινή φωτιά της Σασσανιδικής Περσίας».

Οι ίδιοι οι Ρωμαίοι μιμήθηκαν πολλές πτυχές του Ελληνικού πολιτισμού. Η Ελληνική τέχνη αναπαράχθηκε ευρέως στη Ρώμη, ωθώντας τον Ρωμαίο ποιητή Οράτιο να γράψει: «Η αιχμάλωτη Ελλάδα κράτησε αιχμάλωτο τον άτεχνο κατακτητή της και έφερε τις τέχνες στις αγροτικές λατινικές χώρες».

Το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου

Οι ρωμαϊκοί εμφύλιοι πόλεμοι έφεραν περαιτέρω αστάθεια στην Ελλάδα προτού προσαρτηθεί άμεσα ως ρωμαϊκή επαρχία το 27 π.Χ. Χρησιμοποιήθηκε ως επίλογος της κυριαρχίας του Οκταβιανού στο τελευταίο από τα διάδοχα βασίλεια της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι η Ρώμη τερμάτισε την Ελληνιστική εποχή γύρω στο 31 π.Χ. μέσω των κατακτήσεων της, αν και ο όρος «ελληνιστική περίοδος» είναι ένας αναδρομικός όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ιστορικό του 19ου αιώνα Johann Gustav Droysen.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες αντικρουόμενες απόψεις. Ο ιστορικός Άγγελος Χανιώτης επεκτείνει την περίοδο στον 1ο αιώνα μ.Χ. της βασιλείας του αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος ήταν μεγάλος θαυμαστής της Ελλάδας, ενώ άλλοι προτείνουν ότι κορυφώθηκε με τη μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας από τον Κωνσταντίνο στην Κωνσταντινούπολη το 330 μ.Χ.